Անա Շտերբա-Բյոմ

Անա Շտերբա-Բյոմ
Ծնվել է	հունիսի 9, 1885; Լյուբլյանա, Կրայնա դքսություն, Ավստրո-Հունգարիա
Մահացել է	հուլիսի 22, 1936 (51 տարեկան); Պրահա, Չեխոսլովակիա
Գերեզման	Վինոհրադի գերեզմանատուն
Քաղաքացիություն	Հարավսլավիայի Թագավորություն, Ավստրո-Հունգարիա և Չեխոսլովակիա
Մասնագիտություն	քիմիկոս
Ալմա մատեր	Պրահայի Կարլի համալսարան
Ամուսին(ներ)	Jan Stanislav Štěrba-Böhm?

Անա Շտերբա-Բյոմ (ծնված՝ Յենկո, հունիսի 9, 1885(1885-06-09), Լյուբլյանա, Կրայնա դքսություն, Ավստրո-Հունգարիա - հուլիսի 22, 1936(1936-07-22)^[1], Պրահա, Չեխոսլովակիա), սլովենացի քիմիկոս, ով հայտնի էր նրանով, որ եղել է սլովենական հողերից առաջին կինը, ով ստացել է քիմիայի դոկտորի կոչում^[2]։

Վաղ մանկություն և կրթություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անա Յենկոն ծնվել է Լյուբլյանայում, որն այն ժամանակ Ավստրո-Հունգարիայի մի մասն էր, բարձրակիրթ ընտանիքում։ Նրա հայրը բժիշկ Լյուդվիկ Յենկոն էր, իսկ մայրը՝ Թերեզա Յենկոն (ծնված՝ Լենչե), ով նույնպես կրթված կին էր, սովորել էր ուրսուլինների (անգլ.՝ Ursulines) մոտ՝ Լյուբլյանայում և Բավարիայում, ինչպես նաև մեկ տարի անց էր կացրել Մոսկվայում։ Նա օգնել է ամուսնուն իր պրակտիկայում, և զույգն ակտիվորեն մասնակցել է Սլովենիայի մշակութային կյանքին՝ որպես պանսլավիզմի քարոզիչներ։ Նրանք ունեցել են չորս երեխա։ Բոլոր քույրերն ու եղբայրները բարձրագույն կրթություն են ստացել, հատկապես Անայի քույրը՝ Էլեոնորան, ով հետագայում դարձել է Սլովենիայի առաջին կին բժիշկը^[2]։

Անայի վաղ կրթությունն անհայտ է. ասում են, որ նա հաճախել է Լյուբլյանայի 1-ին գիմնազիա՝ որպես մասնավոր ուսանող, ինչը ուղղակի համալսարան ընդունվելու միակ միջոցն էր, քանի որ այդ ժամանակ աղջիկներին թույլ չէին տալիս սովորել սովորական գիմնազիաներում։ Համալսարանն ավարտելուց հետո նա 1906 թվականին ընդունվել է Պրահայի Կառլ-Ֆերդինանդի համալսարանի փիլիսոփայության ֆակուլտետ, որտեղ գրանցման ձևանմուշում նշել է, որ նախկինում մասնակցել է նաև Սանկտ Պետերբուրգի համալսարանին կից կանանց բարձրագույն դասընթացներին^[3]։

Հինգ կիսամյակների ընթացքում նա քիմիա է սովորել որպես արտասովոր ուսանող, այնուհետև որպես սովորական ուսանող։ Նրա ուսուցիչների թվում էին Բոգուսլավ Բրաուները (չեխ․՝ Bohuslav Brauner) (տեսական և ֆիզիկական քիմիա), Բոհումիլ Կուժման (անօրգանական քիմիա) և նրա ապագա ամուսինը՝ Յան Ստանիսլավ Շտերբա-Բյոմը (քիմիայի պատմություն), ինչպես նաև հանքանյութաբանության, փորձարարական ֆիզիկայի, մաթեմատիկայի, փիլիսոփայության պատմության, չեխերենի ու գերմաներենի դասընթացները ներառված են եղել նրա ուսումնական ծրագրում^[2]^[3]^[4]։ Նա, հավանաբար, 1911 թվականի ամառային կիսամյակն անց է կացրել՝ պատրաստելով իր դոկտորական թեզը երեք օրգանական թթուների՝ սաթաթթու, խնձորաթթու և գինեթթու, որոշման և տարանջատման թեմայով^[4]։ 1911 թվականի հուլիսի 22-ին նա դոկտորի կոչում է ստացել Պրահայի Կառլ-Ֆերդինանդի համալսարանի փիլիսոփայության ֆակուլտետում (Չեխական մասնաճյուղ) քիմիայի և ֆիզիկայի հիմնական դիպլոմներ ստանալուց հետո, իսկ փիլիսոփայության երկրորդական՝ պաշտպանելով «Ուսումնասիրություն կիսելինի ձևավորման և բաժանման վերաբերյալ. սաթ, խնձոր և գինի» թեզը։ Սա նշվել է սլովենական մի քանի ժամանակակից թերթերի կողմից և նրան համբավ է բերել որպես առաջին սլովենացի կին, ով գիտությունների դոկտորի կոչում է ստացել^[2]^[3]։

Հետագա կյանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հաջորդ տարի՝ 1912 թվականի դեկտեմբերի 4-ին, Անա Յենկոն ամուսնացել է իր պրոֆեսոր Յան Ստանիսլավ Շտերբա-Բյոմի հետ և վերցրել է նրա երկու ազգանունները, ուստի նա սկսել է օգտագործել Անա (Աննա) Շտերբա-Բյոմ անունը^{[Ն 1]}։ Յան Ստանիսլավը, ով դարասկզբին Անրի Մուասանի, Պիեռ Կյուրիի և Մարի Կյուրիի ղեկավարությամբ ավարտել է Փարիզի Սորբոնը, հավանաբար կազմակերպել է Անայի ուսուցումը Մարի Կյուրիի լաբորատորիայում։ Ամուսնությունից հետո, սակայն, Անա Շտերբա-Բյոմը չի զբաղվել անկախ հետազոտություններով, այլ աջակցել է ամուսնու հետազոտություններին սկանդիումի հատկությունների վերաբերյալ։ Նա չի նշվել որպես 1914 թվականին «Էլեկտրաքիմիայի և կիրառական ֆիզիկական քիմիայի հանդես» (գերմ.՝ Zeitschrift für Electrochemie und Angewandte Physikalische Chemie) ամսագրում հրապարակված հոդվածի համահեղինակ, ինչն ընդունված էր այն ժամանակ, բայց նրա գիտական ներդրման մասին վկայագրվում է երախտագիտության բաժնում^[2]^[3]։

1914 թվականին ծնվել է նրանց որդին՝ Յան Պետերը։ Յան Պետեր Շտերբա-Բյոմը նույնպես դարձել է քիմիկոս և, ինչպես իր մայրը, համագործակցել է հոր հետ՝ քիմիական հետազոտությունների ոլորտում։ 1937 թվականին ստացել է քիմիայի դոկտորի աստիճան։ Անա Շտերբա-Բյոմը մահացել է քաղցկեղից՝ 1936 թվականի հուլիսի 22-ին Պրահայում և թաղվել է այնտեղ՝ Վինոգրադայի գերեզմանատանը^[2]^[3]։ Նրա ամուսինը մահացել է 1938 թվականին^[5]։

Նշումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Յան Ստանիսլավ Շտերբա-Բյոմը ծնվել է 1874 թվականին Չեխիայի Սեզեմիցե քաղաքում (Պարուբիցեի շրջան) չեխ հոր՝ Լեոպոլդ Շտերբի (Սեզեմիցեի քաղաքացի, ավագ լեյտենանտ և Պարուբիցեի ռազմական հիվանդանոցի հրամանատար) և մոր՝ Ֆրանսիսկա Մարիա Ռեմեշովայի (Պարուբիցեի ուսուցչի դուստրը) ընտանիքում։ Երկու տարեկան հասակում մահացել է նրա մայրը, իսկ հինգ տարեկան հասակում մահացել է նրա հայրը։ Ծնողների մահից հետո նրան խնամել է իր հոր երկրորդ կինը՝ Անա Բյոմը, Պարուբիցեի բնակիչ Ֆրենսիս Բյոմի դուստրը։ 1912 թվականին նա պաշտոնապես որդեգրվել է Անա Բյոմի կողմից, և այդ ժամանակ նա իր ազգանունին ավելացրել է իր մոր օրիորդական անունը՝ Բյոմ։ 1912 թվականին իր ամուսնությունից հետո Աննա Յենկոն նույնպես վերցրել է իր ամուսնու նոր ազգանունը, և ամուսնությունից ի վեր նրա անունը Աննա Շտերբա-Բյոմ է։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Petrič I., Jareš J., Iglič A. Ana Jenko Šterba-Böhm (1885–1936), prva Slovenka z doktoratom iz kemije (словен.) — Slovensko kemijsko društvo, 2015. — ISSN 1318-0207; 1580-3155
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 Petrič, Iztok; Jereš, Jakub; Iglič, Aleš (2015 թ․ դեկտեմբերի 15). «Ana Jenko Šterba-Böhm (1885–1936), prva Slovenka z doktoratom iz kemije». Acta Chimica Slovenica (սլովեներեն): S140–S144. doi:10.17344/acsi.2015.1796.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Perdih, Franc (2018). «Ana Štěrba-Böhm, geb. Jenko (1885–1936), die erste slowenische Doktorin der Philosophie». In Kramberger, Petra; Samide, Irena; Žigon, Tanja (eds.). Frauen, die studieren, sind gefährlich : Ausgewählte Porträts slowenischer Frauen der Intelligenz (գերմաներեն). Znanstvena založba Filozofske fakultete Univerze v Ljubljani. էջեր 39–55. ISBN 978-961-06-0112-8.
↑ ^4,0 ^4,1 Smolej, Tone (2021 թ․ հունիսի 21). «Prvih deset slovenskih doktoric filozofije». 57. seminar slovenskega jezika, literature in kulture: ustvarjalke v slovenskem jeziku, literaturi in kulturi (սլովեներեն). Znanstvena založba Filozofske fakultete Univerze v Ljubljani. էջեր 89–97. doi:10.4312/ssjlk.57.89-97. ISBN 9789610604693. S2CID 242336399.
↑ D., G. (January 1938). «Prof. J. S. Štěrba-Böhm». Nature. 141 (3560): 149–149. doi:10.1038/141149a0.

[5] Յան Ստանիսլավ Շտերբա-Բյոմը ծնվել է 1874 թվականին Չեխիայի Սեզեմիցե քաղաքում (Պարուբիցեի շրջան) չեխ հոր՝ Լեոպոլդ Շտերբի (Սեզեմիցեի քաղաքացի, ավագ լեյտենանտ և Պարուբիցեի ռազմական հիվանդանոցի հրամանատար) և մոր՝ Ֆրանսիսկա Մարիա Ռեմեշովայի (Պարուբիցեի ուսուցչի դուստրը) ընտանիքում։ Երկու տարեկան հասակում մահացել է նրա մայրը, իսկ հինգ տարեկան հասակում մահացել է նրա հայրը։ Ծնողների մահից հետո նրան խնամել է իր հոր երկրորդ կինը՝ Անա Բյոմը, Պարուբիցեի բնակիչ Ֆրենսիս Բյոմի դուստրը։ 1912 թվականին նա պաշտոնապես որդեգրվել է Անա Բյոմի կողմից, և այդ ժամանակ նա իր ազգանունին ավելացրել է իր մոր օրիորդական անունը՝ Բյոմ։ 1912 թվականին իր ամուսնությունից հետո Աննա Յենկոն նույնպես վերցրել է իր ամուսնու նոր ազգանունը, և ամուսնությունից ի վեր նրա անունը Աննա Շտերբա-Բյոմ է։

[_c15d87b623c2b16b-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Petrič I., Jareš J., Iglič A. Ana Jenko Šterba-Böhm (1885–1936), prva Slovenka z doktoratom iz kemije (словен.) — Slovensko kemijsko društvo, 2015. — ISSN 1318-0207; 1580-3155

[Petric2015-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 Petrič, Iztok; Jereš, Jakub; Iglič, Aleš (2015 թ․ դեկտեմբերի 15). «Ana Jenko Šterba-Böhm (1885–1936), prva Slovenka z doktoratom iz kemije». Acta Chimica Slovenica (սլովեներեն): S140–S144. doi:10.17344/acsi.2015.1796.

[Perdih2018-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Perdih, Franc (2018). «Ana Štěrba-Böhm, geb. Jenko (1885–1936), die erste slowenische Doktorin der Philosophie». In Kramberger, Petra; Samide, Irena; Žigon, Tanja (eds.). Frauen, die studieren, sind gefährlich : Ausgewählte Porträts slowenischer Frauen der Intelligenz (գերմաներեն). Znanstvena založba Filozofske fakultete Univerze v Ljubljani. էջեր 39–55. ISBN 978-961-06-0112-8.

[Smolej2021-4] 4,0 ^4,1 Smolej, Tone (2021 թ․ հունիսի 21). «Prvih deset slovenskih doktoric filozofije». 57. seminar slovenskega jezika, literature in kulture: ustvarjalke v slovenskem jeziku, literaturi in kulturi (սլովեներեն). Znanstvena založba Filozofske fakultete Univerze v Ljubljani. էջեր 89–97. doi:10.4312/ssjlk.57.89-97. ISBN 9789610604693. S2CID 242336399.

[6] D., G. (January 1938). «Prof. J. S. Štěrba-Böhm». Nature. 141 (3560): 149–149. doi:10.1038/141149a0.

[1]

[2]

[3]

[4]

[Ն 1]

[5]