Իրվինգ Կապլանսկի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Իրվինգ Կապլանսկի
անգլ.՝ Irving Kaplansky
Կապլանսկի Իրվինգ, 1984 թվական
Ծնվել էմարտի 22, 1917 թվական
Տորոնտո, Կանադա Կանադա
Մահացել էհունիսի 25, 2006 թվական
Լոս Անջելես, Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ ԱՄՆ
ԳերեզմանBeth Israel cemetery and Woodbridge Memorial Gardens[1]
Բնակության վայր(եր)Կանադա Կանադա
Քաղաքացիություն Կանադա[2] և  ԱՄՆ
Ազգությունկանադացի
Մասնագիտությունմաթեմատիկա
Հաստատություն(ներ)Չիկագոյի համալսարան
Գործունեության ոլորտհանրահաշիվ[3], խմբերի տեսություն[3], մաթեմատիկա[3], Օղակ[3] և ֆունկցիոնալ վերլուծություն[3]
Պաշտոն(ներ)տնօրեն և նախագահ
ԱնդամակցությունԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա և Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա
Ալմա մատերՀարվարդի համալսարան
Տիրապետում է լեզուներինանգլերեն[4][3]
Գիտական ղեկավարՍաունդերս Մաքլեյն[5]
Եղել է գիտական ղեկավարԴոնալդ Սեմյուել Օրնսթայն[6], Հայման Բաս[6], Ջուդիթ Դ. Սալի[6], Առլեն Բրաուն[6], Harold Widom?[6], Ալեքս Ֆ. Թ. Վ. Ռոզենբերգ[6], Վոլմեր Վասկոնսելոս[6], Գյունտեր Լյումեր[6], Ուորեն Դուգլաս Նիքոլս[6], Սյուզաննա Ս. Էփ[6], Ջեյքոբ Ֆելդման[6], Էդրիան Ռ. Ուադսվորթ[6], Ջոզեֆ Ջ. Ռոթման[6], Ֆրեդ Բ. Ռայթ[6], Sterling K. Berberian?[6], Jacob Matijevic?[6], Stephen U. Chase?[6], Edward Graham Evans, Jr.?[6], Էբեն Մաթլիս[6], Էդ Պոզներ[6], Չեսթեր Ֆելդման[6], Ֆլորա Դինքինս[6], Իսիդորե Ֆլեյշեր[6], Ուիլյամ Ֆրենկ Դարսոու[6], Օսկար Լիթոֆ[6], Մալքոլմ Գոլդման[6], Դենիել Դ. Անդերսոն[6], Ջոն Ալոնսո Իգոն[6], Ալֆոնս Բուչինո[6], Էդվարդ Դյուի Դևիս[6], Մահլոն Մայքլ Դեյ[6], Սեմյուել Մայեր Գեդվայզեր[6], Հովարդ Էդվին Գորման[6], Ռոնալդ Քլեր Համելինք[6], Դին Ջորջ Հելլեր[6], Հարի Քլեյթոն Հաթչինս[6], Ռոբերտ Է. Քիբլեր[6], Փիթեր Մայքլ Քոն[6], Ջորջ Քոլեթիս կրտսեր[6], Յունգ-Յունգ Լու Կուո[6], Գերսոն Լուիս Լևին[6], Բրյուս Ա. Բերկովից[6], Ռիչարդ Շեյքեր[6], Ռիչարդ Բենջամին Թարսի[6], Դայանա Թեյլոր[6], Ջեյքոբ Թաուբեր[6], Հազլթոն (Թերի) Միրքիլ[6], Քոլումամ Ռ. Նագարաջան[6], Hwa Tsang?[6], Ռիչարդ Կարլ Վագներ[6], Ռոբերտ Է. ՄակՌեյ[6], Ֆրեդ Ռիչման[6], Սթիվեն Ջոզեֆ ՄակԱդամ[6], Չարլզ Քլարք Հաննա[6] և Մայքլ Լեոն Մոդիկա[6]
Պարգևներ
Երեխա(ներ)Լուսի Կապլանսկի
 Irving Kaplansky Վիքիպահեստում

Իրվինգ Կապլանսկի (անգլ.՝ Irving Kaplansky, 22 մարտ, 1917 — 25 հունիս, 2006), կանադացի մաթեմատիկոս։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կապլանսկին ծնվել է Լեհաստանում՝ հրեական ընտանիքում։ Նրա ընտանիքը ներգաղթել է Կանադա[10][11]։ Հայրը՝ Սամուել Կապլանսկին, Լեհաստանում վերապատրաստվել է, իսկ մինչ Կանադա գաղթելը դարձել է դերձակ[12]։ Մայրը՝ Աննա Կապլանսկին, աշխատել է պարենային խանութում, իսկ հետագայում ղեկավարել է «Health Bread Bakeries» պարենմթերքի խանութների ցանցը[13][14]։ Իրվինգ Կապլանսկին սովորել է Տորոնտոյի համալսարանում։ 1938 թվականին ստացել է բակալավրի աստիճան, ինչպես նաև պետության կողմից տրամադրվող կրթաթոշակ՝ Հարվարդի համալսարանում սովորելու համար (այդ տարում առաջին անգամ շնորհվել է կրթաթոշակ)։ Իրվինգ Կապլանսկին 1940 թվականին Տորոնտոյում ստացել է մագիստրոսի աստիճան։

1941 թվականին Հարվարդի համալսարանում պաշտպանեց Ph.D. աստիճանի դիսերտացիան Սաուներս Մակլեյնի ղեկավարությամբ։ Մինչև 1944 թվականը Հարվարդի համալսարանում նա կատարեց ժամանակավոր պաշտոն, իսկ 1944 թվականին Մակլեյնի հետ միասին նա Կոլումբիական համալսարանում մասնակցեց զինվորական հետազոտության[10]։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո, 1945 թվականից մինչև 1984 թվականը, նա Չիկագոյի համալսարանում աշխատեց որպես պրոֆեսոր, 1962 թվականից 1967 թվականը գլխավորեց մաթեմատիկայի ֆակուլտետը։ Իր ղեկավարությամբ այդ տարիներին Ph.D.աստիճան ստացան 55 մարդ։ 1984 թվականից 1992 թվականը նա եղավ Բերկլիի Մաթեմատիկական գիտությունների հետազոտական ինստիտուտի տնօրեն։ Նա տարբեր տարիներին ավելի շատ մասնակցություն ունեցավ Ամերիկյան մաթեմատիկական հասարակության աշխատանքներին, եղել է խմբագիր կամ խմբագրի օգնական, 1985—1986 տարիներին եղել է հասարակության պրեզիդենտ։ Նա եղել է նաև ԱՄՆ Ազգային գիտությունների ակադեմիայի և Ամերիկական արվեստի և գիտության անդամ, Լոնդոնի մաթեմատիկական հասարակության պատվավոր անդամ, 1989 թվականին պարգևատրվել է Ոճի մրցանակով։

Իրվինգ Կալանսկու մաթեմատիկական աշխատանքները հիմնականում նվիրված են հանրահաշվին՝ կոմուտատիվ և հոմոլոգիական հանրահաշվին, օղակի թեորիային, խմբի թեորիային և Լիի հանրահաշվին քառակուսային, теории քառակուսային ձև թեորիային և բարձր շարքերի ձևին[13]։ Նրա աշխատանքում նաև կարևոր է ֆունկցիոնալ անալիզի հանրահաշվական բանաձևումները[15], այդ ուղղությամբ նրա արդյունքներում հայտնի է Կապլանսկու խտության թեորեման։

Իրվինգ Կապլանսկու աղջիկը՝ Լյուսի Կապլանսկի (ծնվ. 1960), ամերիկյան ֆոլկ-երգչուհի[11]։ Երաժշտությունը՝ Իրվինգ Կապլանսկու հոբբին էր, նա նվագում էր դաշնամուր և ստեղծագործում տեքստեր, առավել հայտնի է «Երգ Պի թվի մասին»[16]։

Ընտրված աշխատանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Kaplansky, Irving. Commutative Rings. — University of Chicago Press, 1974. — (Lectures in Mathematics). — ISBN 0-226-42454-5
  • Kaplansky, Irving. Infinite Abelian Groups. — University of Michigan Press (January, 1969. — 91 p. — ISBN 047208500X
  • Kaplansky, Irving. An introduction to differential algebra. — Hermann, 1978. — 62 p. — ISBN 2705612513
  • Kaplansky, Irving. Rings With A Polynomial Identity(անգլ.) // Bull. Amer. Math. Soc.. — 1948. — Vol. 54. — № 6. — С. 575-580.
  • Kaplansky, Irving. Projective Modules(անգլ.) // Annals of Mathematics. — 1957. — Vol. 68. — № 2. — С. 372-377.==

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ BillionGraves — 2011.
  2. ↑ LIBRIS — 2018.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
  4. ↑ Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  5. ↑ Mathematics Genealogy Project — 1997.
  6. ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 6,11 6,12 6,13 6,14 6,15 6,16 6,17 6,18 6,19 6,20 6,21 6,22 6,23 6,24 6,25 6,26 6,27 6,28 6,29 6,30 6,31 6,32 6,33 6,34 6,35 6,36 6,37 6,38 6,39 6,40 6,41 6,42 6,43 6,44 6,45 6,46 6,47 6,48 6,49 6,50 6,51 6,52 6,53 6,54 Mathematics Genealogy Project — 1997.
  7. ↑ 7,0 7,1 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.
  8. ↑ https://www.ams.org/prizes-awards/pabrowse.cgi?parent_id=28
  9. ↑ Mathematical Association of America William Lowell Putnam Mathematical Competition
  10. ↑ 10,0 10,1 Albert, Nancy E. Irving Kaplansky: Some Reflections on His Early Years Արխիվացված 2010-06-18 Wayback Machine
  11. ↑ 11,0 11,1 Ellen K. Rothman. «Making Family Stories into Art» (Jewish Women’s Archive)
  12. ↑ D. Eisenbud, T.-Y. Lam. In memoriam: Irving Kaplansky Արխիվացված 2014-01-06 Wayback Machine
  13. ↑ 13,0 13,1 Bass, Hyman; Lam, T.Y. Irving Kaplansky (1917–2006)(անգլ.) // Notices of the AMS. — 2007. — № 11. — P. 1477–1493.
  14. ↑ Keay Davidson. Irving Kaplansky — mathematician and author, San Francisco Chronicle
  15. ↑ Kadison, Richard V. Irving Kaplansky's Role in Mid-Twentieth Century Functional Analysis(անգլ.) // Notices of the AMS. — 2008. — Vol. 55. — № 2. — С. 216–225.
  16. ↑ Ivars Peterson. A Song About Pi

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Jeremy Pearce. «Irving Kaplansky, 89, a Pioneer in Mathematical Exploration, Dies». The New York Times. Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 5-ին.
  • Fun with Mathematics: Some Thoughts from Seven Decades, видеозапись лекции Капланского.
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իրվինգ Կապլանսկի» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Իրվինգ_Կապլանսկի&oldid=9246362» էջից