Վիկինգների դարաշրջանն Էստոնիայում

Վիկինգների արշավանքները 8-10-րդ դարերում

Էստոնիայում վիկինգների դարաշրջանը Էստոնիայի պատմության մի ժամանակաշրջան էր, որը մտնում էր վիկինգների դարաշրջանի մեջ (մ.թ. 793-1066): Այդ ժամանակ այն միասնական երկիր չէր, և Հին Էստոնիայի տարածքը բաժանված էր դաշնակից շրջանների։ Դրան նախորդել են բրոնզի և ուշ երկաթի դարաշրջանները, որոնց ընթացքում Էստոնիայի տարածքում ձևավորվել էր ագրարային հասարակություն, միգրացիոն շրջանը (մ.թ. 450–550) և նախավիկինգների դարաշրջանը (մ.թ. 550-800), իսկ վիկինգների դարաշրջանը տևել է մ.թ. 800-1050 թվականներին։ Այն հաճախ համարվում է երկաթի դարաշրջանի մի մասը, որը սկսվել է մոտավորապես մ.թ. 400 թվականին և ավարտվել մ.թ. մոտ 1200 թվականին, անմիջապես այն բանից հետո, երբ շվեդական գրականության Էրիկի ժամանակագրություն (շվեդ.՝ Erikskrönikan) հուշարձանում գրվել է, որ էստոնական վիկինգները 1187 թվականին թալանել են Սիգթունան։

Հոդված Սկանդինավիա շարքից։
Սկանդինավիա
Աշխարհագրություն
Լեռներ Թերակղզի
Վիկինգների դարաշրջան
Հին սկանդինավերեն Վիկինգներ Վիկինգների արվեստ Դիցաբանություն
Երկրներ
Դանիա Նորվեգիա Շվեդիա
Նախկին քաղաքական սուբյեկտներ
Դանիա–Նորվեգիա Շվեդիա–Ֆինլանդիա Շվեդիա- Նորվեգիա միություն
Պատմություն
Դանիա Նորվեգիա Շվեդիա Սամի
Այլ
Լեզուներ Սկանդինավիզմ Հյուսիսային Խորհուրդ Դրամային միություն Պաշտպանական միություն Սկանդինավյան ավիաուղիներ

Ներկայիս Էստոնիայի տարածքում գտնվող տարածքի հասարակությունը, տնտեսությունը, բնակավայրը և մշակույթը ուսումնասիրվում են հիմնականում հնագիտական աղբյուրների միջոցով։ Ենթադրվում է, որ դարաշրջանը եղել է արագ փոփոխությունների ժամանակաշրջան։ Էստոնական գյուղացիական մշակույթը գոյացել է վիկինգների դարաշրջանի վերջում։ Էստոնիայում վիկինգների դարաշրջանի ընդհանուր ըմբռնումը համարվում է հատվածական և մակերեսային՝ պահպանված սկզբնաղբյուր նյութերի սահմանափակ քանակի պատճառով։ Ժամանակաշրջանը հասկանալու հիմնական աղբյուրներն են դարաշրջանի ֆերմաների ու բերդերի մնացորդները, գերեզմանոցները և մեծ քանակությամբ պեղված առարկաներ։

Հին Էստոնիայի լանդշաֆտը պարունակում էր բազմաթիվ բլուրների ամրոցներ, ավելի ուշ Սաարեմաայի որոշ բլուրներ, որոնք մեծապես ամրացված էին վիկինգների դարաշրջանում և մինչև 12-րդ դարը։ Հյուսիսային և Արևմտյան Էստոնիայի տարածքները վիկինգների դարաշրջանում պատկանում էին սկանդինավյան մշակութային ոլորտին։ Սաարեմայի ափին կային ուշ նախապատմական կամ միջնադարյան մի շարք նավահանգիստներ, բայց ոչ մեկը չի գտնվել, որը բավականաչափ մեծ լինի միջազգային առևտրի կենտրոն լինելու համար։ Էստոնիայի կղզիներում կան նաև վիկինգների դարաշրջանի մի շարք գերեզմաններ՝ ինչպես անհատական, այնպես էլ կոլեկտիվ՝ զենքերով և զարդերով։ Էստոնական վիկինգների դարաշրջանի գերեզմաններում հայտնաբերված զենքերը տարածված են Հյուսիսային Եվրոպայում և Սկանդինավիայում հայտնաբերված տեսակների համար։

Ափամերձ Էստոնիա և Ներքին Էստոնիա

Բրոնզի դարից մինչև ուշ երկաթի դար, Էստոնիայի տարածքն արդեն բաժանված էր երկու հստակ մշակութային տարածքների՝ Ափամերձ Էստոնիա և Ներքին Էստոնիա։ Ափամերձ Էստոնիան ներառում էր Արևմտյան Էստոնիա արշիպելագը, Արևմտյան Էստոնիայի մայրցամաքը մինչև Պյառնու գետը հարավում և Հյուսիսային Էստոնիան։ Ներքին Էստոնիան ներառում էր պատմական Տարտու շրջանը, Վիլյանդի շրջանը և Վիրու շրջանը, այսինքն՝ Հարավային և Հարավարևելյան Էստոնիան։ Այս երկու շրջանների միջև կա անտառներով ու ճահիճներով պատված տարածքների մի մեծ գոտի, որտեղ չկար մշտական գյուղատնտեսական բնակավայր կամ շատ նոսր էր։ Այս գոտին սկսվում է հյուսիսային ափի Լոկսա քաղաքի եզրից և տարածվում մինչև Պյառնու քաղաք։ Վիրումաան մշակութային առումով ավելի նման է Ներքին Էստոնիայի տարածքներին, սակայն ակնհայտ են նաև Ափամերձ Էստոնիայի ազդեցությունները, ինչն այնտեղ հասել է ծովային ճանապարհով։ Առափնյա տարածաշրջանում իր գտնվելու պատճառով Վիրումաան ընդհանուր առմամբ համարվում է Ափամերձ Էստոնիայի մաս։

Գրավոր աղբյուրներ

Վարյագներից հույներ առևտրային ճանապարհ

Գրությունում ասվում է. Գուվեն այս քարը կանգնեցրեց իր որդու՝ շատ ընդունակ երիտասարդ Օլավի համար։ Նա սպանվել է Էստոնիայում։ Հովարդը (?) փորագրեց քարը:

Սաքսոն Գրամատիկուսում նկարագրված են Էստոնիայի բնակիչները և Կուրոնացիները, ովքեր մասնակցում էին Բրովալլեի ճակատամարտին շվեդների կողմից դանիացիների դեմ, որոնց օգնեցին Լիվոնները և Պոմերանիայի վենդերը։ Բալթյան ցեղերը, այսինքն՝ լետերը և լիտվացիները, Սաքսոն Գրամատիկուսում չեն նշվում որպես կռվի մասնակից։

Սնորի Սթուրլուսոնն իր «Ինգլինգա» սագայում պատմում է, թե ինչպես է Շվեդիայի թագավոր Ինգվարը (7-րդ դար), որն Օստենի որդին էր և հզոր մարտիկ, ստիպված է եղել հսկել իր թագավորության ափերը՝ կռվելով Էստոնիայի ծովահենների դեմ։ Սագան խոսում է նրա ներխուժման մասին Էստոնիա, որտեղ նա ընկավ Էստլանդիայի տղամարդկանց դեմ ճակատամարտում, ովքեր գրոհել էին մեծ բանակով։ Ճակատամարտից հետո Ինգվար թագավորին թաղեցին Էստոնիայի ծովափին մոտ, իսկ շվեդները վերադարձան տուն։

Ըստ Heimskringla սագաների՝ 967 թվականին Նորվեգիայի թագուհի Աստրիդը իր որդու՝ հետագայում Նորվեգիայի թագավոր Օլաֆ Տրիգվասոնի հետ փախել է իր հայրենիքից Նովգորոդ, որտեղ նրա եղբայր Սիգուրդը պատվավոր պաշտոն էր զբաղեցնում արքայազն Վլադիմիրի արքունիքում։ Իրենց ճամփորդության ժամանակ «Էստոնիայի վիկինգները» ներխուժեցին նավ՝ սպանելով անձնակազմի մի մասին, իսկ մյուսներին՝ ստրկության առնելով։ Վեց տարի անց, երբ Սիգուրդ Էիրիկսոնը մեկնեց Էստոնիա՝ Վալդեմարի անունից հարկեր հավաքելու, նա նկատեց Օլաֆին Սաարեմաայի շուկայում և վճարեց նրա ազատության համար։

Սաարեմաայի մոտ էստոնական և իսլանդական վիկինգների միջև ճակատամարտը նկարագրվում է Նյալի սագայում, որպես թե տեղի է ունեցել մ.թ. 972 թվականին։

Մոտ 1008 թվականին Օլավ II Հարալդսոնը՝ հետագայում Նորվեգիայի թագավորը, իջավ Սաարեմաա։ Տեղի բնակիչները, զարմացած, սկզբում փորձել էին բանակցել թագավորի և նրա մարդկանց պահանջների շուրջ, բայց հետո բանակ հավաքեցին և դիմակայեցին նրանց։ Այնուամենայնիվ, Օլավը (ով այդ ժամանակ 12 կամ 13 տարեկան էր) հաղթեց ճակատամարտում։

Մոտավորապես 1030 թվականին շվեդ վիկինգների ղեկավար Ֆրեյգեյրը կարող էր սպանվել Սաարեմաայում տեղի ունեցած ճակատամարտում։

1219 թվականի ձմռանը Սաարեմաա ներխուժեցին հին լիտվացիները, ովքեր հարձակվեցին և թալանեցին նրա բնակիչներին՝ ավարի, անասունների և ստրուկների համար։ Ըստ պատմական հանգավոր աղբյուրների.

«Իրենց քաջությամբ մոլորված / Նրանք անցան ամբողջ երկրով [...] / Բոլոր ուղիները, և նաև հետքերը / Արյունով հարուստ էին [...] / Նրանք սովորեցնում էին ժողովրդին, թե ինչպես մեռնել / Թե՛ տղամարդկանց, թե՛ կանանց, եթե միայն նրանք չկարողանան փախչել»։

Livonian Chronicle-ը նկարագրում է, որ Էստոնիայի բնակիչները երկու տեսակի նավեր են օգտագործել՝ պիրատիկա և լիբուռնա։ Առաջինը ռազմանավ էր, երկրորդը՝ հիմնականում առևտրական։ Պիրատիկան կարող էր տեղափոխել մոտավորապես 30 մարդ և ուներ վիշապի կամ օձի գլխիկի ձևով բարձր նիզակ, ինչպես նաև քառանկյուն առագաստ։

Տնտեսություն

Վիկինգների դարաշրջանում Էստոնիայի տարածքից հիմնակն արտահանումը երկաթն էր։ Էստոնիայում երկաթի հումքը ճահճի երկաթի տեսքով հանդիպում է մի քանի վայրերում։ Ենթադրվում է, որ Էստոնիայից երկաթի արտահանումը սկսվել է մինչև երկաթի վերջնական դարաշրջանը։

Վիկինգների դարաշրջանի ընթացքում ինչպես Հյուսիսային Եվրոպայի այլ վայրերում, սրերն ու նիզակները արտադրվում էին Էստոնիայում։ Պետերսենի K տիպի շեղբերն ամենաբազմաթիվն էին Էստոնիայում 10-րդ դարում, ինչպես նաև հայտնաբերվել են Պետերսենի M տիպի նիզակների ծայրեր։

Հնագիտություն

Սալմեի պեղված նավերից մեկի վայրը

Էստոնիայի Դիրհամի գանձերից

Էստոնիայի վիկինգների դարաշրջանի գանձերը հիմնականում արծաթե մետաղադրամներ և ձուլակտորներ են։ Համեմատած իր մերձավոր հարևանների հետ՝ Սաարեմաան ունի վիկինգների գանձերի ամենահարուստ գտածոները Շվեդիայի Գոթլանդից հետո։ Սա վստահաբար հուշում է, որ Էստոնիան վիկինգների ժամանակաշրջանում եղել է կարևոր տարանցիկ երկիր։

Էստոնիան Հյուսիսային Եվրոպայի ամենահարուստ տարածքներից մեկն է 11-րդ և 12-րդ դարերի պահեստներով։ Էստոնիայում հայտնաբերված ամենավաղ մետաղադրամները 8-րդ դարի արաբական դիրհամներ են։ Էստոնիայում հայտնաբերված վիկինգների դարաշրջանի ամենամեծ գանձերը եղել են Մայդլայում և Կոսեում։ Կատալոգներում հրապարակված 1500 մետաղադրամներից 1000-ը անգլո-սաքսոնական են։

2008 և 2010 թվականներին սկանդինավյան ծագումով երկու կլինկերակառույց նավ է հայտնաբերվել Սաարեմաայի Սալմե գյուղի մոտ։ Սալմեի նավեր կոչված երկու նավերն էլ օգտագործվել են 700-750 թվականներին սկանդինավյան երկաթի դարաշրջանում նավերի թաղման համար և պարունակում են մարտերում սպանված ավելի քան 40 ռազմիկների մնացորդներ, ինչպես նաև բազմաթիվ զենքեր և այլ արտեֆակտներ։

Էստոնիայում վիկինգների դարաշրջանում Էստոնիայի տարածքը բաժանված էր երկու տարբեր մշակութային տարածքների՝ Հյուսիսային և Արևմտյան Էստոնիայի և Հարավարևելյան Էստոնիայի միջև։ Հյուսիսային և Արևմտյան Էստոնիան, որոնք կազմում էին Էստոնիայի 2/3-ը և խիտ բնակեցված էր, ներառյալ Օսելը, համարվում էին սկանդինավյան մշակութային տարածքում։

Սալմեում նավերի դամբարանները, որոնք պեղվել են 2011 և 2013 թվականներին և թվագրվել են մոտավորապես մ.թ. 750 թվականին, մեկնաբանվել են որպես Շվեդիայից Սաարեմաա մեկնած մարդկանցով պայմանավորված՝ հիմնվելով բոլոր զենքերի և այլ արտեֆակտների վրա, որոնք սովորաբար շվեդական տիպի են եղել։ Բայց 2014 թվականից սկսած՝ Սաարեմայի Վիդումյաեում (Սալմեից 20 կմ հեռավորության վրա) պաշտամունքային վայրի պեղումները, որը թվագրված է 7-րդ և 8-րդ դարերով, այսինքն՝ Սալմե նավի դամբարանների թվագրումից առաջ և մի փոքր հետո, նոր լույս են սփռել դրա վրա, քանի որ պաշտամունքի վայրում հայտնաբերվել են մեծ թվով զենքեր և նույն տիպի այլ իրեր, ինչ Սալմեում հայտնաբերվածները, հստակ տեղական համատեքստում, տեղական տիպի մեծ քանակությամբ հագուստի գնդասեղներով, բայց բնորոշ սկանդինավյան զարդարանքներով, որոնք ցույց են տալիս, որ նույն տեսակի զենքեր են օգտագործվել տարածքում։ Վաղուց հայտնի է, որ 10-րդ դարում Սաարեմայում մարտիկների օգտագործած զենքերն ու այլ գտածոները չէին տարբերվում Շվեդիայում օգտագործվածներից, Սակայն Վիիդումեում գտածոները, ինչպես նաև մ.թ. 650 թվականին Սաարեմայում նոր տիպի գերեզմանների հայտնվելը, մի տեսակ, որը հիմնականում հայտնաբերվել է միայն Շվեդիայում, ասվում է, որ ցույց է տալիս շվեդական զգալի ազդեցությունը Սաարեմայի մշակույթի վրա դեռևս 10-րդ դարից առաջ։

Բնակչություն

Հին Էստոնիայի բնակչությունը ուշ երկաթի դարում՝ մոտավորապես մ.թ. 1100 թվականին, գնահատվում է 150 000, իսկ վերին գնահատականներով՝ մոտ 180 000։ Սա հնգապատիկ աճ է նույն տարածքի մոտավորապես 30,000 բնակիչների` համեմատ հռոմեական երկաթի դարաշրջանում, մոտ 400 թվականին։ Համեմատության համար նշենք, որ Նորվեգիայի բնակչությունը մ.թ. 1000-ից մինչև 1100 թվականն ընկած ժամանակահատվածում գնահատվում է մոտ 200,000 մարդ։

Ենթադրվում է, որ ֆիննական ցեղերն ապրել են ինչպես Հյուսիսային, այնպես էլ Արևմտյան և Հարավարևելյան Էստոնիայում մ.թ. 1000 թվականին։ Կան նաև հիշատակումներ 11-րդ դարում Հարյումաայում սկանդինավյան հնարավոր բնակավայրի մասին։

Վիկինգների դարաշրջանի Էստոնիայի բնակիչները համարվում են ժամանակակից էստոնացիների անմիջական նախնիները։ Հնագետ Անդրես Թվաուրին էթնիկ պատկանելության հարցը մեկնաբանել է.

Համոզված եմ, որ ժամանակակից էստոնական ազգային ինքնությունը 18-19-րդ դարերի իրադարձությունների և գաղափարախոսությունների արդյունք է։ Միևնույն ժամանակ, կասկած չկա, որ առաջին հազարամյակի երկրորդ կեսին Էստոնիայում բնակեցված մարդիկ ժամանակակից էստոնացիների անմիջական նախնիներն են։ - Անդրես Տվաուրի, 2012 թվական

Մշակույթ

Վիկինգների դարաշրջանում Էստոնիայի տարածքը բաժանված էր երկու հստակ մշակութային տարածքների՝ Հյուսիսային և Արևմտյան Էստոնիայի և Հարավարևելյան Էստոնիայի միջև։ Ենթադրվում է, որ Հյուսիսային և Արևմտյան Էստոնիայի տարածքները պատկանել են սկանդինավյան մշակութային տարածքին այդ ժամանակ։ Պատմական Սաարեմաա, Լյաենեմա, Հարյումաա և Վիրումաա նահանգները գտնվում են Հյուսիսային և Արևմտյան Էստոնիայում։ Սկանդինավյան գրավոր աղբյուրները ենթադրում են, որ չորս տարածքները հստակորեն տարբերվում էին սկանդինավների աչքում, ովքեր յուրաքանչյուրի համար օգտագործում էին առանձին անուններ՝ Eysysla՝ Սաարեմաայի, Adalsysla՝ Լյաենեմաայի, Refaland՝ Հարյումաայի և Virland՝ Virumaa-ի համար։ Սաարեմաա պատմական տերմինը ներառում էր Արևմտյան Էստոնիայի բոլոր կղզիները, ոչ միայն Սաարեմաա կղզին (որի համար այս տերմինն օգտագործվում է այսօր)։

Ճարտարապետություն

Հյուսիսային Էստոնիայի Իրու ամրոցի լուսանկարը օդից, 1924 թվականին

Էստոնիայում հայտնի են առաջին հազարամյակի երկրորդ կեսի 41 ամրոցներ։ Դրանցից 37-ը կառուցվել և/կամ օգտագործվել են նախավիկինգների և վիկինգների դարաշրջանում։ Հյուսիս-արևմտյան Էստոնիայում ամրոցը, որն առավել մանրակրկիտ ուսումնասիրվել է, որն օգտագործվել է վիկինգների դարաշրջանում, Իրու ամրոցն է` այսօրվա Տալլինի սահմանին, Պիրիտա գետի մոտ։ Էստոնիայում վիկինգների դարաշրջանի սկիզբը կարելի է համարել ամրոցաշինության ամենաակտիվ շրջանը։ Ամրությունները սկզբում կառուցվել են փայտից և ավազից, սակայն հետագայում արդիականացվել են, կառուցվել են հսկայական քարե պարիսպներ։ Ամրոցը վերջնականապես լքվել է 11-րդ դարի առաջին կեսին, երբ կենտրոնը տեղափոխվել է Տալլինի Հին քաղաք, ըստ տարածված կարծիքի։

Վիկինգների դարաշրջանում ամրոցային բնակավայրերը գտնվում էին Հյուսիսային Էստոնիայի ափի երկայնքով, սովորաբար գետի բերանից մի քանի կիլոմետր վերևում։ Այս բերդային բնակավայրերը հստակորեն կապված են Արևելյան ճանապարհի գլխավոր ճյուղին։ Բացի նավահանգստից, կար նաև միջազգայնորեն հայտնի շուկա, որը գտնվում էր Հյուսիսային Էստոնիայի ափամերձ բազմաթիվ բերդային բնակավայրերի պաշտպանության ներքո։ Այդպիսի ամրոցային բնակավայրեր էին, օրինակ, Իրու, Կուուսալու, Պադա և Պուրցե ամրոցային բնակավայրերը։

Վիկինգների դարաշրջանի Էստոնիայի ամրոցները հիմնականում տեղակայված էին բնակավայրերի կենտրոններում։ Հստակ տեսանելի կապ կա նաև բերդերի և գետերի տեղակայման միջև։ Սա կարելի է բացատրել նրանով, որ գետերն օգտագործվում էին որպես տրանսպորտային միջոց, ինչպես նաև այն, որ գետերի ափերի լանջերը հարմար էին ամրոցների համար, ի տարբերություն բավականին հարթ էստոնական լանդշաֆտի։

Վիկինգների դարաշրջանի Էստոնիայում ամրոցներով տարածքներ

Հիմնական հոդված՝ Էստոնիայի ամրոցների ցանկ

Ահիսիլլա	Հիննիալա	Իռու	Կեռլա	Ռիուգե	Տիլեորու
Կասսինուռմե	Կեավա	Կուռիստա	Լիհուլա	Սաադյեռվե	Տիռվա
Միռգի	Յոաորգ	Օտեպյաե	Պադա	Սունտագանա	Ունիպիհա
Պադիսե	Պեացկիվի	Պուռցե	Ռակվեռե	Տարտու	Կուուսալու

Անցումային դարաշրջան

Էստոնիայում վիկինգների դարաշրջանի ավարտը հնագիտական արձանագրության մեջ սահմանվում է հետևյալ իրադարձություններով.

• բերդի և բնակավայրի կենտրոնների լքում
• գյուղական բնակավայրերի առաջացում
• նոր դամբարանավայրերի տեսք
• ավելի մեծ գերեզմանների առաջացում
• անիվային խեցեղենի առաջացում
• աշորայի առաջացում մշակության մեջ։

Կենտրոնացված իշխանության աճով, վիկինգների ազդեցության տակ գտնվող տարածքներում առափնյա պաշտպանության ուժեղացմամբ, վիկինգների արշավանքները դարձան ավելի ռիսկային և ավելի քիչ եկամտաբեր։ Քրիստոնեության աճող ներկայության և թագավորների վերելքի և Սկանդինավիայում գրեթե ավատատիրական համակարգի հետ այս արշավանքներն ամբողջությամբ դադարեցին։ 11-րդ դարում սկանդինավցիները հաճախ մատնանշվում են որպես էստոնական վիկինգների հետ (Víkingr frá Esthland) բախումներում, ինչը, ի վերջո, հանգեցնում է Գերմանիայի, Դանիայի և Շվեդիայի մասնակցությանը Հյուսիսային խաչակրաց արշավանքներին և սկանդինավյան կողմից Էստոնիայի գրավմանը։

Տեղական ցեղերը, ի վերջո, ճնշվեցին և ենթարկվեցին մկրտության, ռազմական օկուպացիայի և երբեմն ոչնչացման գերմանական, դանիական և շվեդական ուժերի կողմից։

Նշումներ

Գրականություն

• Mägi, Marika (2018). In Austrvegr: The Role of the Eastern Baltic in Viking Age Communication across the Baltic Sea (անգլերեն). BRILL. doi:10.1163/9789004363816. ISBN 9789004363816. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 8-ին.
• Lang, Valter (2007). The Bronze and Early Iron Ages in Estonia (Estonian Archaeology). Tartu: University of Tartu Press. doi:10.26530/OAPEN_423939. ISBN 9789949117260.
• Tvauri, Andres (2012). The migration period, pre-viking age, and viking age in Estonia. ISBN 9789949199365.
• Mägi, Marika (2015). «Chapter 4. Bound for the Eastern Baltic: Trade and Centres AD 800–1200». In Barrett, James H.; Gibbon, Sarah Jane (eds.). Maritime Societies of the Viking and Medieval World. Maney Publishing. էջեր 41–46. ISBN 978-1-909662-79-7.
• Lang, Valter (2011), Traceless Death. Missing Burials in Bronze and Iron Age Estonia., Estonia: Estonian Journal of Archaeology, էջեր 109–129
• Urlanis, B T︠S︡ (1941). Rost naselenii︠a︡ v Evrope : opyt ischislenii︠a︡ [Population growth in Europe] (ռուսերեն). Moskva: OGIZ-Gospolitizdat. OCLC 42379320.
• «Palverännak – The Iru hill fort». www.palverand.ee. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ սեպտեմբերի 14-ին. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 8-ին.
• Larsson, Gunilla (2007). Ship and society: maritime ideology in Late Iron Age Sweden (անգլերեն). Uppsala Universitet, Department of Archaeology and Ancient History. ISBN 9789150619157.
• Leslie-Jacobsen, Helen; Hopkins, Joseph (2015), «The Situation of Finnic Languages in the Iron Age, Part I», RMN Newsletter 9: 64–115, Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 8-ին
• Sturleson, Snorri (1838). Snorre Sturlesons norske Kongers Sagaer (դանիերեն). Guldberg. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 8-ին.
• Martens, Irmelin (2004), «Indigenous and imported Viking Age weapons in Norway – a problem with European implications» (PDF), Journal of Nordic Archaeological Science, 14: 125–137, Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 8-ին
• Frucht, R. (2004), Eastern Europe: an introduction to the people, lands, and culture., Santa Barbara: ABC-CLIO
• Rannamäe, Eve; Valk, Heiki; Kama, Pikne; Olli, Maarja (2012), «Excavations on the hill forts of south-eastern Estonia: Kõivuküla, Märdi, Truuta and Aakre», Arheoloogilised Välitööd Eestis (Archeological Fieldwork in Estonia): 27–46, Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 9-ին
• Kivirüüt, Ann; Olli, Maarja (2015), «Archaeological research on Aakre Kivivare tarand-grave» (PDF), Archeological Fieldwork in Estonia: 29–70, Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 9-ին
• Tõnisson, Evald; Mäesalu, Ain; Valk, Heiki; Solnask, Helle; Kool, Jaana (2008). Eesti muinaslinnad (Prehistoric strongholds of Estonia) (էստոներեն). Tartu èUlikool. էջեր 313–314. ISBN 9789985405383. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
• Roio, Maili (2013 թ․ հուլիսի 18). «New Interpretations of Settlement Remains in Lake Valgjärv of Koorküla, Estonia». Journal of Wetland Archaeology. 7 (1): 23–32. doi:10.1179/jwa.2007.7.1.23. S2CID 129305049.
• Oll, M. (2015 թ․ հուլիսի 2). «Intriguing Viking Age underwater structure draws international interest». ERR (անգլերեն). Eesti Rahvusringhääling. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
• Karro, Krista (2015 թ․ մարտի 11). «Continuing Landscape, Continuing Life: Burial Site of Lahepera in Eastern Estonia». Papers from the Institute of Archaeology. 25 (1). Art. 4. doi:10.5334/pia.480.
• Tvauri, Andres (2012b). «Archaeological Finds from the Hill Fort at Keava» (PDF). Estonian Journal of Archaeology. 1 (16): 36. doi:10.3176/arch.2012.supv1.03. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
• Kriiska, Aivar; Sikk, Kaare (2014). «Archaeological test excavations at the Mesolithic and Iron Age settlement site Jägala-Joa IV» (PDF). Archaeological Field Works in Estonia (անգլերեն) (2013): 45–54. ISSN 1406-3972. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
• Abercromby, John (1898). The Pre- and Proto-historic Finns, Both Eastern and Western: With the Magic Songs of the West Finns (անգլերեն). David Nutt. էջ 141. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 11-ին.
• Sturluson, Snorri (1230). The Heimskringla: Or, Chronicle of the Kings of Norway (անգլերեն).
• Johnson, Brent Landon (2014 թ․ մարտի 14). «Víkingar frá Eistlandi: Austmarr in the Old Icelandic Sagas» (անգլերեն). Yale University: Yale Baltic and Scandinavian Studies Conference 2014. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 11-ին. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
• Leimus, Ivar; Molvogin, Arkady (2001). Sylloge of coins of the British Isles. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-726220-7.
• Christiansen, Eric (1998). The northern Crusades (2nd, new ed.). Penguin. ISBN 978-0-14-026653-5.
• Mägi, Marika; Jets, Indrek (2015), Local shape, foreign decoration, shared cultural values in dress pins from the Viidumäe sacrificial site on Saaremaa (PDF), Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2018 թ․ հոկտեմբերի 11-ին, Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 11-ին
• Curry, Andrew (2013 թ․ հունիսի 10). «The First Vikings – Archaeology Magazine». www.archaeology.org (բրիտանական անգլերեն). Archaeological Institute of America. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 11-ին.

Մեդիա ֆայլեր

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Վիկինգների դարաշրջանն Էստոնիայում կատեգորիայում։