Սիրո իմաստը (Սոլովյով)

Սիրո իմաստը; ռուս.՝ Смысл любви
Տեսակ	գիտական հոդված
Հրատարակվել է	1892

«Սիրո իմաստը» (ռուս.՝ Смысл любви), Վլադիմիր Սոլովյովի հինգ հոդվածների շարք, որը տպագրվել է «Փիլիսոփայության և հոգեբանության հիմնախնդիրներ» ամսագրում 1892-1894 թվականներին

Փիլիսոփայի մասին իր մենագրության մեջ ռուս փիլիսփա Ա.Ֆ. Լոսևը գրել է. «Վլ. Սոլովյովը, մարդկության փրկության միակ ճանապարհի տեսքով, քարոզում է սեռական սեր, որը, սակայն, այնպես է չափազանց հոգևորացնում, որ, մինչև անգամ, ստվերի տակ է մնում նրա ողջ ֆիզիոլոգիան, ինչպես այդ մասին կարելի է դատել ծանոթագրություններից (VII, 22): Սոլովյովի կարծիքով՝ այդ սերը ոչ մի կապ չունի սերնդածնության հետ, այն էգոիզմի հաղթահարումն է, սիրահարի և սիրելիի համատեղումը մեկ անբաժան ամբողջության մեջ^{[Ն 1]}. այն, այո, Քրիստոսի և եկեղեցու միջև հարաբերությունների թույլ վերարտադրությունն է. այն հավերժական համամիասնության պատկերն է»^[3]։

Հիմնական բովանդակություն և հատվածներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ըստ Ա. Ֆ. Լոսևի՝ «ամենակարևորը ճիշտ հասկանալն է, թե ինչ նկատի ունի Վլ. Սոլովյովն այս տրակտատում՝ «սեքսուալ սեր» տերմինի ներքո։ Փաստն այն է, որ «սեքսուալը» չափազանց նատուրալիստական և պրոզայիկ է հնչում։ Ավելի շուտ, դա կենսաբանական, ֆիզիոլոգիական տերմին է, նույնիսկ շատ քիչ հոգեբանական, ավելի շուտ կենցաղային և քաղքենիական։ Վլ. Սոլովյովն այս տերմինը համարում է միանգամայն անհաջող իր տեսության համար և այն օգտագործում է, ինչպես ինքն է ասում, ավելի հարմար եզրույթի բացակայության պատճառով^[3]։

Հոդված առաջին (նախնական դիտողություններ)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սոլովյովը սկսում է այն տեսակետի հետևողական հերքումով, որ տղամարդու և կնոջ միջև սիրո խնդիրը բազմացումն է, որ այն միայն սերունդը շարունակելու միջոց է։ Իրականում, ասում է հեղինակը, դրա իմաստը արմատավորված է ոչ թե սեռային, այլ անհատական կյանքում, և հարց է բարձրացնում, թե ինչումն է այդ իմաստը։

«Սովորաբար սեռական սիրո իմաստն այն տեսակի վերարտադրման մեջ է, որին այն ծառայում է որպես միջոց։ Այս տեսակետը սխալ եմ համարում ոչ միայն որոշ իդեալական նկատառումներից ելնելով, այլ առաջին հերթին՝ բնական պատմական փաստերի հիման վրա։ Այն, որ կենդանի էակների բազմացումը կարող է լինել առանց սեռական սիրո, արդեն պարզ է այն փաստից, որ դա տեղի է ունենում առանց բուն սեռերի բաժանման։ Ինչպես բուսական, այնպես էլ կենդանական թագավորության օրգանիզմների զգալի մասը կարող է բազմանալ անսեռ ճանապարհով՝ բաժանման, բողբոջման, սպորների և պատվաստման միջոցով։ Այո, երկու օրգանական թագավորությունների բարձրագույն ձևերը վերարտադրվում են սեռական ճանապարհով։ Բայց առաջին հերթին, այս կերպ բազմացող օրգանիզմները՝ և՛ բուսական, և՛ որոշ չափով կենդանիները, կարող են նաև անսեռ բազմանալ (պատվաստում բույսերում, պարթենոգենեզ՝ բարձր միջատների մոտ), և երկրորդ՝ դա մի կողմ թողնելով և ընդունելով որպես ընդհանուր կանոն, որ բարձր օրգանիզմները բազմանում են սեռական միության միջոցով, պետք է եզրակացնել, որ այս սեռական գործոնը կապված է ոչ թե առհասարակ բազմացման հետ (որը կարող է տեղի ունենալ նաև դրան զուգահեռ), այլ բարձրակարգ օրգանիզմների բազմացման հետ» (1, I):

Հետևաբար, սեռական տարբերակման (և սեռական սիրո) իմաստը ոչ թե որևէ կերպ պետք է փնտրել սեռային կյանքի և դրա վերարտադրության գաղափարի մեջ, այլ միայն բարձրակարգ օրգանիզմի գաղափարի մեջ։

Հոդված երկրորդ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այս հարցին պատասխանելու առաջին մոտեցման ժամանակ Սոլովյովը սեռական սերը նշանակում է որպես ուժ, որն իսկապես հաղթահարում է մարդկային էգոիզմը, ընդ որում դրանում այն առավելություն ունի սիրո այլ տեսակների նկատմամբ՝ առեղծվածային, մայրական, ընկերական սեր, սեր արվեստի և գիտության հանդեպ, սեր հայրենիքի կամ նույնիսկ ողջ մարդկության հանդեպ... Ուշագրավ է էգոիզմի էության մասին փիլիսոփայի հիմնավորումը.

«Էգոիզմի հիմնական սուտն ու չարիքը ոչ թե սուբյեկտի այս բացարձակ ինքնագիտակցության և ինքնագնահատման մեջ է, այլ նրանում, որ նա, իրավացիորեն իրեն անվերապահ նշանակություն վերագրելով, անարդարացիորեն մերժում է ուրիշների այդ նշանակությունը. ճանաչելով իրեն որպես կյանքի կենտրոն, որը նա իրականում կա, նա ուրիշներին կապում է իր էության շրջագծի հետ՝ թողնելով նրանց միայն արտաքին և հարաբերական արժեքները... Էգոիզմը ոչ մի դեպքում ինքնագիտակցություն և անհատականության ինքնահաստատում չէ, այլ , ընդհակառակը, ինքնաժխտում և մահ» (2, III):

Հոդված երրորդ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սոլովյովն այժմ արտահայտում է ամենաօրիգինալ միտքը՝ կնոջ և տղամարդու սիրո լիարժեք իրականացումը պատմության մեջ դեռ տեղի չի ունեցել։ Նրա գործը երբեք չի ավարտվել։ Բայց նման իրավիճակը ոչ մի կերպ ապացույց չէ, որ սերն ինքնին ամենևին էլ իրագործելի կամ պատրանքային չէ։ Դրա հաջողության առաջին քայլը պետք է լինի պարզել դրա իրական նպատակը։ Ինչո՞ւմն է այն։

«Սիրո խնդիրն է գործնականում արդարացնել սիրո իմաստը, որը սկզբում տրվում էր միայն զգացմունքով. Պահանջվում է երկու տրված սահմանափակ էակների այնպիսի համադրություն, որը նրանցից կստեղծեր մեկ բացարձակ իդեալական անհատականություն… Բայց իրական մարդը իր իդեալական անհատականության ամբողջության մեջ, ակնհայտորեն, չի կարող լինել միայն տղամարդ կամ միայն կին, այլ պետք է լինի երկուսի ամենաբարձր միասնությունը։ Իրականացնել այս միասնությունը կամ ստեղծել բացարձակ տղամարդ՝ որպես արական և կանացի սկզբունքների ազատ միասնություն՝ պահպանելով դրանց ֆորմալ մեկուսացումը, բայց հաղթահարելով դրանց էական տարաձայնությունն ու քայքայումը, սա է սիրո անմիջական մոտակա խնդիրը» (3, I) :

Իսկ «ստույգ մարդու ստեղծումը», իր հերթին, ոչ այլ ինչ է, քան մարդու և մարդկության մեջ Աստծո պատկերի վերականգնում. տղամարդու և կնոջ սիրո թեման դառնում է կրոնական բովանդակությամբ հագեցած: Եվ ահա Սոլովյովն արտահայտում է տրակտատի ևս մեկ կարևոր գաղափար.

«Աստծո կերպարի վերականգնման հոգևոր-ֆիզիկական գործընթացը նյութական մարդկության մեջ ոչ մի կերպ չի կարող տեղի ունենալ ինքն իրեն, մեզանից զատ... Եթե սիրուն հատուկ անխուսափելիորեն և ակամա իդեալականացումը էմպիրիկ տեսանելիության միջոցով ցույց է տալիս մեզ, սիրելիի հեռավոր իդեալական պատկերը, ապա, իհարկե, ոչ այն պատճառով, որ մենք միայն հիանանք դրանով, այլ որովհետև, որպեսզի մենք ճշմարիտ հավատքի, գործող երևակայության և իրական ստեղծագործության ուժով փոխակերպենք իրականությունը, որը դրան չի համապատասխանում, այս ճշմարիտ մոդելի համաձայն, մարմնավորենք այն իրական երևույթի մեջ... (3, III): Բայց բացարձակ անհատականությունը չի կարող անցողիկ լինել և չի կարող դատարկ լինել։ Մահվան անխուսափելիությունը և մեր կյանքի ունայնությունը բացարձակ անհամատեղելի են սիրո զգացողության մեջ ամփոփված մեկի և մյուսի անհատականության այդ ուժեղացված պնդման հետ» (3, IV):

Փիլիսոփան անցնում է մահվան դեմ հաղթանակի թեմային։

Հոդված չորրորդ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Ինքնին պարզ է, որ քանի դեռ մարդը բազմանում է կենդանու նման, նա մահանում է կենդանու պես։ Բայց նույնքան պարզ է, մյուս կողմից, որ սեռական ակտից զերծ մնալը ոչ մի կերպ չի փրկում մահից. նրանք, ովքեր պահպանել են իրենց կուսությունը, մահանում են, մահանում են նաև ամորձատվածները. ոչ մեկը, ոչ մյուսը նույնիսկ չեն առանձնանում հատուկ երկարակեցությամբ։ Սա հասկանալի է։ Մահն ընդհանրապես էակի դեզինտեգրում է, նրա բաղկացուցիչ գործոնների քայքայումը։ Բայց սեռերի բաժանումը, որը չի վերանում նրանց արտաքին և անցողիկ միությամբ սեռական ակտում, մարդու արական և իգական տարրի բաժանում է, որն ինքնին դեզինգտեգրացիայի վիճակ է և մահվան սկիզբ։

Սեռային բաժանման մեջ լինել նշանակում է լինել մահվան ուղու վրա, և ով չի ուզում կամ չի կարող հեռանալ այդ ուղուց, բնական անհրաժեշտությամբ պետք է անցնի այն մինչև վերջ։

Ով աջակցում է մահվան արմատին, անխուսափելիորեն կճաշակի նրա պտուղը։ Միայն ամբողջական մարդն է կարող անմահ լինել, և եթե ֆիզիոլոգիական միությունը չի կարող իսկապես վերականգնել մարդու ամբողջականությունը, ապա այդ կեղծ միությունը պետք է փոխարինվի ճշմարիտ միությամբ, և ոչ թե որևէ միության մեջ լինելու ամեն կերպ զսպվածությամբ, այսինքն՝ ոչ մի կերպ չձգտելով in Statu quo մեջ պահել բաժանված, քայքայված և հետևաբար մահկանացու մարդկային բնությունը» (4, I):

Նման միությունը ճշմարիտ հոգևորության ակտ է, իսկ դրա համար Աստծո շնորհով ուժ կստանա մարդը.

«Կեղծ հոգևորությունը մարմնի ուրացումն է, իսկական հոգևորությունը նրա վերածնունդն է, փրկությունը, հարությունը (4, IV):

Մարդը կարող է կառուցողականորեն վերականգնել Աստծո կերպարը իր սիրո առարկայի մեջ միայն այնպես, որ միևնույն ժամանակ իր մեջ նաև վերականգնի այդ կերպարը։ Իսկ դրա համար նա ուժ չունի իր մեջ, որովհետև եթե ունենար, ապա վերականգնվելու կարիք չէր լինի.

...բայց եթէ իր մէջ չունի, Աստուծմէ պէտք է ստանայ (4, V):

Չորրորդ հոդվածի ավարտը և հինգերորդ հոդվածը նվիրված են Վլադիմիր Սոլովյովի ամբողջ գործունեության միջով կարմիր թելի պես անցնող գաղափարների զարգացմանը` համամիասնության և հավերժական կանացիության մասին ուսմունքներ։ Ճշմարիտ սերն առաջին հերթին հենվում է հավատքի վրա... Ճանաչել տվյալ մարդու անվերապահ նշանակությունը կամ հավատալ նրան (առանց որի իրական սերն անհնար է) հնարավոր է միայն նրան Աստծով հաստատելով, հետևաբար՝ հավատալով հենց Աստծուն և ինքդ քեզ` որպես Աստծո մեջ քո կեցության առանցք և արմատն ունեցող ...: Քանի որ Աստծո համար ամեն ինչ միասին է և միանգամից, բոլորը մեկում, ապա Աստծո մեջ ինչ-որ անհատական էակ հաստատել, նշանակում է հաստատել նրան ոչ թե իր առանձինության, այլ ամեն ինչի, իսկ ավելի ճիշտ՝ ամեն ինչի միասնության մեջ։

Ճշմարիտի մեջ, անհատը միայն ճառագայթ է, կենդանի և իրական, բայց մեկ իդեալական լուսատուի` համընդհանուր էության անբաժանելի ճառագայթ։ Այս իդեալական մարդը կամ անձնավորված գաղափարը միայն համամիասնության անհատականացումն է, որն անբաժանելիորեն առկա է այս անհատականացումներից յուրաքանչյուրում։ Այսպիսով, երբ մենք երևակայում ենք սիրելի առարկայի իդեալական ձևը, ապա այս ձևի տակ մեզ հաղորդվում է ինքնին համամիասնական էությունը։ Ինչպե՞ս է պետք մտածել դրա մասին (4, VI):

Այդ իդեալական միասնությունը, որին ձգտում է մեր աշխարհը, և որը կազմում է տիեզերական և պատմական գործընթացի նպատակը, Աստծո սիրո առարկան է, որպես Նրա հավերժական մյուսը։ Աստծո սիրո այս կենդանի իդեալը պարունակում է իր նկատմամբ մեր սիրո իդեալականացման գաղտնիքը։ Այստեղ ստորին էակի իդեալականացումը միաժամանակ բարձրագույնի սկզբնական գիտակցումն է, և սա է սիրային պաթոսի իսկությունը։

Իգական անհատականության վերածումը` իր պայծառ աղբյուրից անբաժան հավերժ աստվածային կանացիության ճառագայթի, կլինի լիովին իրական, ոչ միայն սուբյեկտիվ, այլև Աստծո հետ մարդու օբյեկտիվ վերամիավորում, նրանում Աստծո կենդանի և անմահ պատկերի վերականգնում։ Աստծո համար Նրա մյուսը (այսինքն՝ տիեզերքը) անհիշելի ժամանակներից ունի կատարյալ Կանացիության պատկերը, բայց Նա ցանկանում է, որ այս պատկերը լինի ոչ միայն Իր համար, այլ այն գիտակցվի և մարմնավորվի յուրաքանչյուր անհատի համար, որը կարող է միավորվել դրա հետ։ Հավերժական Կանացիությունն ինքնին ձգտում է նույն իրականացմանն ու մարմնավորմանը, որը ոչ միայն անգործուն պատկեր է Աստծո մտքում, այլ կենդանի հոգևոր էակ, որն ամբողջովին տիրապետում է ուժերի և գործողությունների ամբողջությանը։ Ամբողջ համաշխարհային և պատմական գործընթացը դրա իրականացման և մարմնավորման գործընթացն է ձևերի և աստիճանների մեծ բազմազանությամբ» (4, VII):

Հոդված հինգերորդ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Մեր վերածնունդն անքակտելիորեն կապված է տիեզերքի վերածննդի, նրա տարածության և ժամանակի ձևերի փոխակերպման հետ։ Անհատականության իրական կյանքը իր լիարժեք և անվերապահ իմաստով իրականացվում և հավերժանում է միայն համաշխարհային կյանքի համապատասխան զարգացման մեջ, որին մենք կարող ենք և պետք է գործուն մասնակցություն ունենանք, բայց որը մենք չենք ստեղծում։ Մեր անձնական գործը, քանի որ դա ճիշտ է, ամբողջ աշխարհի ընդհանուր գործն է՝ համընդհանուր գաղափարի իրականացումն ու անհատականացումը և մատերիայի հոգևորացումը։ Այն պատրաստվում է տիեզերական գործընթացով բնական աշխարհում, շարունակվում և կատարվում է մարդկության պատմական գործընթացով» (5, II):

Նման իրականացման պայմաններից մեկը բնության նկատմամբ մարդու վերաբերմունքի փոխվելն է։ Մարդը պետք է ճշմարիտ սիրո կամ սիզիգիկ հարաբերությունների հաստատի ոչ միայն իր սոցիալական, այլև բնության և համաշխարհային միջավայրի հետ։

«Հիմնվելով տիեզերական և պատմական փորձի ամուր անալոգիաների վրա, հնարավոր է վստահորեն պնդել, որ մարդկային ցանկացած գիտակից իրականություն, որը որոշվում է համընդհանուր սիզիգիայի գաղափարով և նպատակ ունի մարմնավորել համընդհանուր իդեալը այս կամ այն ոլորտում, այդպիսով իսկ իրապես արտադրում կամ բաց է թողնում իրական հոգևոր-մարմնական հոսանքներ, որոնք աստիճանաբար ներթափանցում են նյութական միջավայր, հոգևորացնում այն և մարմնավորում դրա մեջ ամբողջական միասնության որոշակի պատկերներ՝ բացարձակ մարդկայնության կենդանի և հավերժական նմանություններ» (5, V):

Գնահատականներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ն. Ա. Բերդյաևը համարում էր, որ , Վլ. Սոլովյովի «Սիրո իմաստը» ամենաուշագրավ բանն է, որը գրվել է սիրո մասին»^[4]։ Ըստ արքայազն Եվգենի Տրուբեցկոյի`Բյոմեն և Բաադերն ընդհանուր առմամբ նույնանման են դատել. մեկ ամբողջական մարդկային անհատականությունը մեղքի պատճառով տրոհվում է երկու մասի (սեռի) և սիրո խնդիրն է՝ վերականգնել ամբողջական մարդկային անհատականությունը (անդրոգին)։ Այս տեսանկյունից Բաադերը, օրինակ, ճիշտ այնպես, ինչպես Սոլովյովը, բացատրում է «սեքսուալ սիրո ֆանտասմագորիան», սիրային էկզալտացիայի (հուզավառության) այն ճշմարտությունը, որի պատճառով սիրո առարկան սիրահարին ավելի գեղեցիկ և ավելի լավն է թվում, քան այն իրականում է։ Ըստ Բաադերի՝ այստեղ երկրային մարդկային կերպարանքի տակ նշմարվում է «Սոֆիան կամ երկնային մարդկությունը». «սիրային զգացողության վերելքի ժամանակ մարդ լսում է իր և իր սիրո առարկայի մեջ այն իրագործելու կոչը»^[5]։

Հետաքրքիր փաստեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վլադիմիր Սոլովյովի «Սիրո իմաստը» հոդվածաշարը կարելի է դիտարկել որպես Լև Տոլստոյի «Կրեյցեր սոնատի» (1889) փիլիսոփայական աղբյուրներից մեկը^[6]։

«Սիրո իմաստը» հոդվածաշարում Վլ. Սոլովյովը ներմուծել է «սիզիգիա» հասկացությունը՝ «սերտ միություն» իմաստով։ Տերմինը փոխառել է գնոստիկներից, և այն օգտագործել է որպես «սիրո-միասնության» վիճակի սահմանում, որը պետք է հաստատվի սոցիալական հոգևոր-մարմնական օրգանիզմում մարմնավորված ակտիվ անհատական մարդկային էության և համընդհանուր գաղափարի միջև^[6]։

Սոլովյովի գրչին են պատկանում նաև «Բյուզանդիզմ և Ռուսաստան», «Փիլիսոփայության պատմական գործեր», «Ճշմարիտ փիլիսոփայության ճանապարհին», «Մշուշոտ երիտասարդության արշալույսին…», «Պուշկինի ճակատագիրը», «Աստծո հայեցակարգը» (ի պաշտպանություն Սպինոզայի փիլիսոփայության), «Ավգուստ Կոնտի մարդկության գաղափարը» փիլիսոփայական գործերը։

Սիրո դասակարգում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վլադիմիր Սոլովյովը Բրոկհաուսի և Եֆրոնի հանրագիտարանային բառարանի մի շարք հոդվածների հեղինակ է, այդ թվում է «Սեր» հոդվածը։ Այս հոդվածում նա տվել է սիրո տեսակների իր դասակարգումը^[7].

ծնողների սերը երեխաների նկատմամբ
երեխաների սերը իրենց ծնողների նկատմամբ
ամուսնական կամ սեռական սեր։

Նշումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Անդրոգին։ Ըստ Բերդյաևի՝ կրոնական միստիկները զգացել են նոր Ադամի՝ Քրիստոսի անդրոգինությունը։ Դրանով էր բացատրվում աբսոլյուտ մարդու մեջ սեռային կյանքի բացակայությունը։ Հիսուսը կրկին միավորեց արական և իգական սեռերը մեկ անդրոգին կերպարի մեջ^[1]։ Ըստ Յակոբ Բյոյմեի մարդու՝ որպես անդրոգինի վարդապետությունը պարզ է դարձնում, թե ինչու Հիսուս Քրիստոսը՝ բացարձակ և կատարյալ մարդը, չգիտեր կինն ինչ է, ինչպես Առաջին Ադամը. «Ադամը տղամարդ էր, ինչպես նաև կին, բայց և ոչ մեկը, ոչ էլ մյուսը, այլ կույս, որը լի է մաքրաբարոյությամբ, մաքրությամբ և անարատությամբ, ինչպես Աստծո կերպարը. նա իր մեջ ուներ և՛ կրակի թուրմ, և՛ լույսի թուրմ, որոնց միաձուլմամբ սերն իր հանդեպ ննջում էր որպես մի տեսակ կուսական կենտրոն. ինչին էլ մենք նույնպես նման կլինենք մեռելների հարությունից հետո, քանի որ, ըստ Քրիստոսի խոսքի, այնտեղ նրանք չեն ամուսնանում, այլ ապրում են Աստծո հրեշտակների պես»^[2]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Бердяев Н.А. «Смысл творчества, гл.7 «Творчество и аскетизм. Гениальность и святость» (Опыт оправдания человека)». odinblago.ru. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 23-ին.
↑ Böhme. «Gesamtausgabe – Abteilung I: Schriften – Band I,3: Vom dreifachen Leben des Menschen (1620) | frommann-holzboog». www.frommann-holzboog.de (գերմաներեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 23-ին.
↑ ^3,0 ^3,1 Лосев А. Ф. «Владимир Соловьёв и его время». Серия «Жизнь замечательных людей». — М.: Молодая гвардия, 2009. — 617 էջ, ISBN 978-5-235-03148-7
↑ Бердяев Н. А. "Философия свободного духа" Արխիվացված 2012-11-17 Wayback Machine — М.:Республика, 1994. — 480 с. ISBN 5-250-02453-X, ISBN 978-5-250-02453-2
↑ Е. Н. Трубецкой «Миросозерцание В. С. Соловьёва» Том 1, էջեր 581—582
↑ ^6,0 ^6,1 «Философия Владимира Соловьева | Жизнь замечательных философов | Статьи по философии - ПлатонаНет [ex platonanet.org.ua]». platona.net. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 16-ին.
↑ Вл. С. (1890–1907). «Любовь». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Интегральная концепция любви (Р. Штернберг, В. Соловьев, К. Войтыла) // Соловьёвские исследования. — 2019. — Т. 4. — № 64. — С. 57–70. — doi:10.17588/2076-9210.2019.4.057-070
В. С. Соловьёв, «Смысл любви» Արխիվացված 2023-08-22 Wayback Machine magister.msk.ru կայքում
В. С. Соловьёв. Философия искусства и литературная критика. — М.: Искусство, 1991. — С. 99–160. — 704 с. — 50 000 экз. — ISBN 5-210-02462-8
Владимир Сергеевич Соловьёв «Смысл любви». azbyka.ru կայքում (ռուսերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 23-ին., կարդալ, ներբեռնել

[3] Անդրոգին։ Ըստ Բերդյաևի՝ կրոնական միստիկները զգացել են նոր Ադամի՝ Քրիստոսի անդրոգինությունը։ Դրանով էր բացատրվում աբսոլյուտ մարդու մեջ սեռային կյանքի բացակայությունը։ Հիսուսը կրկին միավորեց արական և իգական սեռերը մեկ անդրոգին կերպարի մեջ^[1]։ Ըստ Յակոբ Բյոյմեի մարդու՝ որպես անդրոգինի վարդապետությունը պարզ է դարձնում, թե ինչու Հիսուս Քրիստոսը՝ բացարձակ և կատարյալ մարդը, չգիտեր կինն ինչ է, ինչպես Առաջին Ադամը. «Ադամը տղամարդ էր, ինչպես նաև կին, բայց և ոչ մեկը, ոչ էլ մյուսը, այլ կույս, որը լի է մաքրաբարոյությամբ, մաքրությամբ և անարատությամբ, ինչպես Աստծո կերպարը. նա իր մեջ ուներ և՛ կրակի թուրմ, և՛ լույսի թուրմ, որոնց միաձուլմամբ սերն իր հանդեպ ննջում էր որպես մի տեսակ կուսական կենտրոն. ինչին էլ մենք նույնպես նման կլինենք մեռելների հարությունից հետո, քանի որ, ըստ Քրիստոսի խոսքի, այնտեղ նրանք չեն ամուսնանում, այլ ապրում են Աստծո հրեշտակների պես»^[2]։

[1] Бердяев Н.А. «Смысл творчества, гл.7 «Творчество и аскетизм. Гениальность и святость» (Опыт оправдания человека)». odinblago.ru. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 23-ին.

[2] Böhme. «Gesamtausgabe – Abteilung I: Schriften – Band I,3: Vom dreifachen Leben des Menschen (1620) | frommann-holzboog». www.frommann-holzboog.de (գերմաներեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 23-ին.

[Losev-4] 3,0 ^3,1 Лосев А. Ф. «Владимир Соловьёв и его время». Серия «Жизнь замечательных людей». — М.: Молодая гвардия, 2009. — 617 էջ, ISBN 978-5-235-03148-7

[5] Бердяев Н. А. "Философия свободного духа" Արխիվացված 2012-11-17 Wayback Machine — М.:Республика, 1994. — 480 с. ISBN 5-250-02453-X, ISBN 978-5-250-02453-2

[6] Е. Н. Трубецкой «Миросозерцание В. С. Соловьёва» Том 1, էջեր 581—582

[փաստեր-7] 6,0 ^6,1 «Философия Владимира Соловьева | Жизнь замечательных философов | Статьи по философии - ПлатонаНет [ex platonanet.org.ua]». platona.net. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 16-ին.

[8] Вл. С. (1890–1907). «Любовь». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)

[Ն 1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[1]

[2]