Ուր (մայրցամաք)
_Eoarchean_Era.png)
Ուրը հիպոթետիկ գերմայրցամաք է, որը ձևավորվել է Արխեյան դարաշրջանում մոտ 3,1 միլիարդ տարի առաջ։
Ռոջերսի վերակառուցման ժամանակ Ուրը կես միլիարդ տարով ավելի հին է, քան Արկտիդան և, իր գոյության վաղ շրջանում, հավանաբար միակ մայրցամաքը Երկրի վրա, ինչը այն դարձնում է գերմայրցամաք, չնայած, հավանաբար, ներկայիսից Ավստրալիայից փոքր է։ Ավելի վերջին աշխատություններում երկրաբանները հաճախ անվանում են և՛ Ուրը, և՛ մյուս առաջարկվող արխեյան մայրցամաքային հավաքները որպես սուպերկրատոններ։ Այնուամենայնիվ, Ուրը կարող է կես միլիարդ տարով փոքր լինել Վալբարայից, բայց այս երկու վաղ կրատոնական հավաքույթների գաղափարներն անհամատեղելի են։
Անհամատեղելի վերակառուցումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մոտ 1300–1071 մտա, Ուրը միացավ Նենա և Ատլանտիկա մայրցամաքներին՝ ձևավորելով Ռոդինիա գերմայրցամաքը[1]։
Ռոջերսի վերակառուցման ժամանակ, 1996 թ., Ուրը մնաց Արևելյան Գոնդվանայի միջուկը մինչև Գոնդվանայի փլուզումը։ Այլ վերակառուցումների ժամանակ, սակայն, Հնդկաստանը և Արևելյան Անտարկտիդան չբախվեցին մինչև Ռոդինիան չստեղծեց մտա 1071[2]։ Ավելին, վաղ Արքեյան ժամանակաշրջանում Երկրի մանտրան 200 °C-ով ավելի տաք էր, քան այսօր, և ժամանակակից տեկտոնիկայի շատ բնութագրեր, ինչպիսիք են օֆիոլիտները, բլյուշիստները, լավսոնիտ կրող էկլոգիտները և գերբարձր ճնշման ապարները, գոյություն չունեին կամ հազվադեպ էին։ Սա վիճելի է դարձնում առաջարկվող Արքեյան գերմայրցամաքների մեծ մասը, ներառյալ Ռոջերսի 3 միլիարդ տարի առաջ գերմայրցամաքը[3]։
Վաալբարա սուպերմայրցամաքի վերակառուցումը ստրատիգրաֆիկ նմանությունների հիման վրա տեղադրում է երկու կրատոն՝ Կաապվաալը հարավային Աֆրիկայում և Պիլբարան՝ արևմտյան Ավստրալիայում։ Ռոջերի Ուրի կոնֆիգուրացիայի մեջ այս կրատոնները տեղադրվում են միմյանցից հեռու՝ Գոնդվանայի կոնֆիգուրացիայի մեջ։ Այս կոնֆիգուրացիան հակասում է Ավստրալիայի և Աֆրիկայի միջև տարածված նախաքեմբրյան բախումների դեպքերին[4]։
Մեկ այլ հնարավոր սուպերկրատոն՝ Զիմգարնը, որն առաջարկվել է Սմիրնովի կողմից 2013 թվականին և անվանվել է Զիմբաբվեի կրատոնի և Յիլգարն կրատոնների պատվին, տարբերվում է և՛ Վաալբարայից, և՛ Ուրից։ Վաալբարան և Զիմգարնը, ըստ այս առաջարկի, կազմալուծվել են մոտ 2,1–2,0 միլիարդ տարի առաջ՝ նորից հավաքվելով որպես Կալահարի Կրատոն և Արևմտյան Ավստրալիայի կրատոններ 2,524–1,507 միլիարդ տարի առաջ։ Այս վերակառուցումը հիմնված էր հետևյալի վրա. (1) Զիմգարնը դեռ կրատոնիզացիայի էր ենթարկվում, երբ Վաալբարայի վրա ստեղծվեց ընդարձակ կարբոնատային հարթակ. (2) մագմատիկ նշանները տարբեր են երկու սուպերկրատոնների համար 2,6–2,0 միլիարդ տարի առաջ ընկած ժամանակահատվածում. և (3) 2,69 միլիարդ տարի առաջվա պալեոմագնիսական լայնությունները մի փոքր տարբեր են[5]։
Բնօրինակ հայեցակարգ և ավելի ուշ մեկնաբանություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կարևոր երկրաբանական նմանությունները կապում են այժմ հեռավոր արխեյան կրատոնները Հնդկաստանում (Սինգհբում և Դհարվար), Արևմտյան Ավստրալիայում (Քիլբարան և Պիլբարա) և հարավային Աֆրիկայում (Կաապվաալ և Զիմբաբվե), ինչը ցույց է տալիս, որ այս նախոլիթի վահանները մոտ էին Արքեյան դարաշրջանում։ «Ուր» անվանումը առաջանում է գերմանական «ur-» նախածանցից, որը նշանակում է «բնօրինակ», ներմուծվել է Ռոջերսի կողմից 1993 թվականին, քանի որ այն առաջին մայրցամաքն է իր տեկտոնական վերակառուցման մեջ[6]։ Արքեյան մայրցամաքային մյուս խմբերը զգալիորեն ավելի երիտասարդ են և համախմբվել է շուրջ 2,11 միլիարդ տարի առաջ։ Որոշ վերակառուցումների ժամանակ Ուրի վահանները մնացին միմյանց մոտ մինչև Գոնդվանայի մեսոզոյան քայքայումը[7]։
Կրատոնները, որոնք կայունացել էին մոտ 3 միլիարդ տարի առաջ, գտնվում էին Պանգեայի միևնույն տարածաշրջանում, ինչը նրանց հիմնական փաստարկն է 3 միլիարդ տարի առաջ մեկ մայրցամաքի ձևավորման համար։ Հարավային Աֆրիկայում Կաապվաալ կրատոնը կայունացել է մոտ 3,1 միլիարդ տարի առաջ։ Արևմտյան Ավստրալիայում գտնվող Պիլբարա կրատոնը լավ ձևավորված չէ, բայց ձևավորվել է մոտ 3 միլիարդ տարի առաջ։ Արևելյան Անտարկտիդայի երեք կրատոնները նույն տարիքի են, բայց հայտնի չեն։ Այս կրատոնները ունեն նմանատիպ երկրաբանական պատմություններ և, հետևաբար, ենթադրվում է, որ ձևավորել են Վաալբարա մայրցամաքը[8]։
Անտարկտիդայի Հնդկական օվկիանոսի ափին գտնվող երեք փոքր տարածքները նույնպես մոտ 3 միլիարդ տարեկան են՝ արևմտյան Դրոնինգ Մաուդ Լենդը, Նապիեր համալիրը և Վեստֆոլդ Հիլզը։ Գոնդվանայում այս տարածքները գտնվում էին Գրենվիլի դարաշրջանի դեֆորմացիայի գոտում, և քանի որ այս գոտում օվկիանոսների փակման ապացույցներ չկան (բացառությամբ Աֆրիկայի), 1 միլլիարդ տարվա օրոգենը կարելի է ենթադրել, որ ներմայրցամաքային է։ Հետևաբար, Ուրի հարավային եզրն այժմ գտնվում է Անտարկտիկայի սառցե ծածկույթի տակ։
Հնդկաստանում հավասար տարիքի երկու կրատոններ՝ Արևմտյան Դհարվարը և Սինգհբհունը, նույնպես Ուրի մաս էին կազմում։ Երկու այլ հնդկական կրատոններ՝ Արևելյան Դհարվարը և Բհանդարան նույնպես ձևավորվել են մոտ 3 միլիարդ տարի առաջ, բայց մոտ 2,5 միլիարդ տարի առաջ ենթարկվել են լայնածավալ մագմատիզմի, որոնց այլուր չեն տեսել, և նրանց կապը Ուրի հետ պարզ չէ։ Այնուամենայնիվ, Ուրը մեծացել է մոտ 2,524 միլիարդ տարի առաջ, և այս, այսպես կոչված, «Ընդլայնված Ուր»-ը ներառում է Զիմբաբվեի Կրատոն Աֆրիկայում և Յիլգարն Կրատոն Ավստրալիայում։
Ուրի ամենամեծ պահպանված մասերն այժմ գտնվում են Հնդկաստանում՝ Արավալլին, Դհարվարը, Բունդելխանդը և Սինգհբումը։ Կենտրոնական հնդկական տեկտոնական գոտին ժամանակակից կար է Բունդելխանդ-Արավալլի բլոկի և մյուս արխեյան բլոկների միջև։ 2,8–2,6 միլիարդ տարի առաջ Դհարվարում և Բունդելխանդում մետամորֆիզմը ցույց է տալիս, որ Ուրի կայունացումը հավանաբար շարունակվել է մինչև այդ շրջանի վերջը[9]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Rogers & Santosh 2003, Rodinia, pp. 363–364
- ↑ Zhao et al. 2002, Implications for a pre-Rodinia supercontinent, p. 155
- ↑ Nance, Murphy & Santosh 2014, Pre-Rodinia supercontinents, pp. 11–13
- ↑ de Kock, Evans & Beukes 2009, Introduction, p. 145
- ↑ Smirnov et al. 2013, Abstract; Discussion and conclusions, pp. 15–16
- ↑ Rogers 1996, Proposed Continents and Their Duration, pp. 94–95
- ↑ Mondal et al. 2009, The ‘Ur’ protocontinent, pp. 503–505
- ↑ Rogers & Santosh 2003, Ur (~3000 Ma), pp. 358–360
- ↑ Mahapatro et al. 2012, Implication for Ur Assembly, pp. 329–330
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
