Ոսկանյան տպարան
Ամստերդամի հայկական տպագրություն կամ Ոսկանյան տպարան, առաջին տպարանը հիմնել է Էջմիածնի (այժմ՝ Վաղարշապատ) նոտար Մատթեոս Ծարեցին, Ամենայն հայոց կաթողիկոս Հակոբ Ջուղայեցու հանձնարարությամբ, 1660 թվականին։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Անդրանիկ հրատարակությունը Ներսես Շնորհալու «Յիսուս Որդին» էր, որը Ծարեցու մահից հետո (1661) լույս է ընծայել վաճառական Ավետիս Ղլիճենցը (Ոսկան Երևանցու եղբայրը)։ 1661 թվականից, տպարանի տնօրինությունը ստանձնել է Ոսկան Երևանցու աշակերտ Կարապետ Անդրիանացին։
1664 թվականից տպարանի տնօրինությունը ստանձնել է Ոսկան Երևանցին, որի անունով էլ այն կոչվել է Ոսկանյան տպարան։ Գործել է երեք քաղաքներում՝ Ամստերդամում (մինչև 1669 թվականը), Լիվոռնոյում (մինչև 1672 թվականը), Մարսելում (մինչև 1686 թվականը)։ Հրատարակել է 42 անուն հայկական գիրք։
Ամստերդամում տպարանը լույս է ընծայել 22 անուն գիրք՝ Սաղմոսարաններ, մեծ Ժամագիրք, Շարակնոց, Աստվածաշունչ, Մաշտոց, Նոր կտակարան, այբբենարան, Ոսկան Երևանցու «Քերականութեան գիրքը», Մովսես Խորենացուն վերագրվող «Աշխարհացույցը»[Ն 1] (1668) և Վարդան Այգեկցու առակները, Առաքել Դավրիժեցու «Գիրք պատմութեանցը» (1669)։ Ոսկան Երևանցին հայկական հրատարակումների տպաքանակը մի քանի հարյուրից հասցրել է մի քանի հազարի։
1685 թվականին Ոսկան Երևանցու աշակերտներից Մատթեոս Վանանդեցի Հովհաննիսյանը Ամստերդամում սկզբնավորել է հայկական երկրորդ տպարանը, որի տնօրենը դարձել է Թովմաս Վանանդեցին, իսկ նրա մահից հետո (1703)՝ Ղուկաս Վանանդեցին։ Վանանդեցիների գրահարատարակչական տունը (տպարանը) դժվարին պայմաններում գործել է 32 տարի, լույս ընծայել Շարակնոց, «Համատարած աշխարհացոյց» (հայկական առաջին տպագիր քարտեզը՝ կիսագնդեր, 1695, փորագրիչներ՝ հոլանդացի Ադրիան և Պետրոս Սկոմբեկ եղբայրներ), Մովսես Խորենացու «Հայոց պատմութիւնը», Ղուկաս Վանանդեցու աշխատությունները, Արիստոտելի «Յաղագս առաքինութեանց» և այլ գործեր։
Ամստերդամում Վանանդեցիների հետ բարեկամական հարաբերություններ են ունեցել գերմանացի փիլիսոփա, մաթեմատիկոս Գ․ Լայբնիցը, արևելագետ Յո․ Շրյոդերը, նրանց այցելել է Ռուսաստանի կայսր Պետրոս I-ը։ Վանանդեցիների գրահրատակչական տունը փակվել է 1917 թվականին[1]։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Հայկական համառոտ հանրագիտարան, հատոր 1, Երևան, ՀԽՀԳԽ, 1990, էջ 165։
Նշումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Աշխարհացույցի» հեղինակի ստույգ անունը հայտնի չէ։ Դասավանդվել է միջնադարյան Հայաստանի դպրոցներում՝ Մովսես Խորենացու (V դար) «Հայոց պատմություն» և Անանիա Շիրակացու (VII դար) մաթեմատիկական ու տիզերագիտական աշխատությունների հետ. սովորաբար կցվել է դրանց։ Ուստի մեզ հասած ձեռագրերի մի մասում հեղինակ է համարվում Մովսես Խորենացին, իսկ մյուսներում՝ Անանիա Շիրակացին։ Ժամանակակից հայ և օտարերկրյա ուսումնասիրողների մի մասը երկի հեղինակությունը վերագրում են Անանիա Շիրակացուն, իսկ մյուսները այն համարում են անանուն հեղինակի գործ։
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Սարուխան Ա․, Հոլլանդան և հայերը ԺԶ―ԺԹ դարերում, Վիեննա, 1926։
- Լևոնյան Գ․, Հայ գիրքը և տպագրության արվեստը, Երևան, 1958։
- Գրիգորյան Մ., Նոր նյութեր և դիտողություններ հրատարակիչ Վանանդեցվոց մասին, Վիեննա, 1969։
- Ռաֆայել Իշխանյան, Հայ գրքի պատմություն, հ. 1, Երևան, 1977։
- Ռաֆայել Իշխանյան, Հայ գիրքը, Երևան, 1981։