Մասնակից:ԳՄԱ1286/Ավազարկղ
Չիլիի տնտեսություն, շուկայական և բարձր եկամուտ ունեցող տնտեսություն, որը դասակարգվել է Համաշխարհային բանկի կողմից[1]։ Երկիրը համարվում է Հարավային Ամերիկայի ամենաբարգավաճ երկրներից մեկը[2], որն առաջատար է տարածաշրջանում մրցունակությամբ, մեկ շնչին ընկնող եկամուտով, գլոբալիզացիայով, տնտեսական ազատությամբ և կոռուպցիայի ցածր ընկալմամբ[2]: Չնայած Չիլին ունի բարձր տնտեսական անհավասարություն, որը չափվում է Ջինիի ինդեքսով[3], սակայն այն մոտ է տարածաշրջանային միջինին[4]։
2006 թվականին Չիլին դարձավ Լատինական Ամերիկայում ամենաբարձր անվանական ՀՆԱ-ն ունեցող երկիրը[5]։ 2010 թվականի մայիսին Չիլին դարձավ Հարավային Ամերիկայի առաջին երկիրը, որը միացավ ՏՀԶԿ-ին[6]: Հարկային եկամուտները, որոնք միասին կազմում էին ՀՆԱ-ի 20,2069%-ը, 2013 թվականին եղել են երկրորդ ամենացածրը ՏՀԶԿ 34 երկրների մեջ, իսկ ամենացածրը՝ 2010 թվականին[7]: Չիլիի մարդկային զարգացման անհավասարության ինդեքսը կազմում է 0,722, հարևան Արգենտինայի, Ուրուգվայի և Բրազիլիայի համապատասխանաբար 0,720, 0,710 և 0,576-ի համեմատ: 2017 թվականին բնակչության միայն 0,7%-ն էր ապրում օրական 1,90 ԱՄՆ դոլարից պակաս եկամուտով[8]:
2009–2010 թվականների Համաշխարհային մրցունակության զեկույցը Չիլիին դասել է որպես 30-րդ ամենամրցունակ երկիրն աշխարհում և առաջինը Լատինական Ամերիկայում՝ Բրազիլիայից (56-րդ), Մեքսիկայից (60-րդ) և Արգենտինայից (85-րդ) վերև[5]: Համաշխարհային բանկի կողմից ստեղծված «Գործարարությամբ զբաղվելու դյուրինության» ինդեքսով 2014 թվականի դրությամբ Չիլին 34-րդն է աշխարհում, 2015 թվականին՝ 41-րդը և 2016 թվականի դրությամբ՝ 48-րդը։ Սեփականաշնորհված ազգային կենսաթոշակային համակարգը (AFP) ունի ներքին խնայողությունների գնահատված ընդհանուր մակարդակը ՀՆԱ-ի մոտավորապես 21%-ի չափով[9]:
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
15-րդ դարում իսպանացիների մուտքից հետո Չիլիի տնտեսությունը սկսեց պտտվել ինքնավարության կալվածքների շուրջ, որոնք կոչվում էին fundos և բանակի շուրջ, որը ներգրավված էր Արաուկոյի պատերազմում: Վաղ գաղութատիրության ժամանակ Պերու ոսկու արտահանում կար պլասերային հանքավայրերից, որոնք շուտով սպառվեցին: Առևտրային սահմանափակումներն ու մենաշնորհները, որոնք հաստատվել են իսպանական թագի կողմից, վերագրվում են գաղութատիրության ժամանակաշրջանների մեծ մասին՝ տնտեսական զարգացումը կասեցնելու համար: Որպես այս սահմանափակումների հետևանք, երկիրը սկզբնական նվաճումից հետո շատ քիչ նոր մշակաբույսեր և կենդանիների ցեղատեսակներ ընդգրկեց: Մյուս ոլորտները, որոնք հետ կանգնեցին սահմանափակումներով, գինեգործությունն ու հանքարդյունաբերությունն էին: Բուրբոնյան բարեփոխումները 18-րդ դարում թուլացրին բազմաթիվ մենաշնորհներ և առևտրային սահմանափակումներ։
1830-ական թվականներին Չիլին համախմբվեց Դիեգո Պորտալեսի գաղափարների ներքո՝ որպես կայուն պետություն, որը բաց էր արտաքին առևտրի համար: Օտարերկրյա ներդրումները Չիլիում աճել են 19-րդ դարում։ Խաղաղօվկիանոսյան պատերազմից հետո Չիլիի գանձարանը աճել է 900%-ով։ Ազգերի լիգան Չիլին անվանեց Մեծ դեպրեսիայից ամենաշատ տուժած երկիրը, քանի որ պետական եկամուտների 80%-ը ստացվում էր պղնձի և նիտրատների արտահանումից, որոնք ցածր պահանջարկ ունեն: Մեծ դեպրեսիայից հետո Չիլիի տնտեսական քաղաքականությունը փոխվեց ներմուծման փոխարինման արդյունաբերականացման ուղղությամբ և ստեղծվեց Արտադրության զարգացման կորպորացիան:
Չիկագոյի տղաների ազդեցության տակ Պինոչետի ռեժիմը Չիլին դարձրեց առաջատար երկիր նեոլիբերալ քաղաքականության հաստատման գործում: Այս քաղաքականությունները թույլ տվեցին խոշոր կորպորացիաներին ամրապնդել իրենց իշխանությունը Չիլիի տնտեսության վրա՝ հանգեցնելով երկարաժամկետ տնտեսական աճի[10]: 1982 թվականի ճգնաժամը պատճառ դարձավ Էրնան Բուչիին ֆինանսների նախարար նշանակելուն և տնտեսական քաղաքականության կտրուկ վերանայմանը։ Չնայած պետական գույքի ընդհանուր վաճառքին, ռեժիմը պահպանեց շահութաբեր պետական սեփականություն հանդիսացող հանքարդյունաբերական Codelco ընկերությունը, որը կազմում էր կառավարության եկամուտի մոտ 30%-ը:
Համաձայն CIA World Factbook-ի՝ 1990-ական թվականների սկզբին Չիլիի համբավը որպես տնտեսական բարեփոխումների օրինակելի հեղինակություն ամրապնդվեց, երբ 1990 թվականին Պատրիսիո Այլվինի դեմոկրատական կառավարությունը խորացրեց ռազմական կառավարության նախաձեռնած տնտեսական բարեփոխումները: Այլվինի կառավարությունը զգալիորեն հեռացավ Չիկագոյի տղաների նեոլիբերալ դոկտրինից, ինչի մասին վկայում է աղքատության և վատ որակի բնակարանների հաղթահարման սոցիալական ծրագրերի վրա պետական ավելի մեծ ծախսերը[11]: Իրական ՀՆԱ-ի աճը միջինը կազմել է 8% 1991-ից մինչև 1997 թվականը, սակայն 1998 թվականին կրճատվել է այդ մակարդակի կիսով չափ՝ խիստ դրամավարկային քաղաքականության (իրագործված ընթացիկ հաշվի դեֆիցիտը զսպելու համար) և ասիական ֆինանսական ճգնաժամի պատճառով արտահանման նվազման պատճառով: Չիլիի տնտեսությունը դրանից հետո վերականգնվել է, գրանցվել է 5-7% աճի տեմպեր:
Մեկ տասնամյակ տպավորիչ աճի տեմպերից հետո Չիլին սկսեց չափավոր տնտեսական անկում ապրել 1999 թվականին, որը պայմանավորված էր 1997 թվականին սկսված ասիական ֆինանսական ճգնաժամի հետ կապված անբարենպաստ համաշխարհային տնտեսական պայմաններով: Տնտեսությունը մնաց դանդաղ տեմպի վրա մինչև 2003 թվականը, երբ այն սկսեց դրսևորել վերականգնման հստակ նշաններ՝ հասնելով ՀՆԱ-ի 4,0% իրական աճի[12]: Չիլիի տնտեսությունը 2004 թվականն ավարտել է 6,0% աճով։ ՀՆԱ-ի իրական աճը 2005 թվականին հասել է 5,7%-ի, նախքան 2006 թվականին իջնելը մինչև 4,0%-ի: 2007 թվականին ՀՆԱ-ն աճել է 5,1%-ով[13]։
Ոլորտներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2012 թվականի ընթացքում ՀՆԱ-ով խոշորագույն ոլորտներն են եղել հանքարդյունաբերությունը (հիմնականում պղինձ), բիզնես ծառայությունները, անհատական ծառայությունները, արտադրությունը և մեծածախ ու մանրածախ առևտուրը: Հանքարդյունաբերությունը նույնպես կազմում էր արտահանման 59,5%-ը տվյալ ժամանակահատվածում, մինչդեռ արտադրական հատվածին բաժին էր ընկնում արտահանման 34%-ը՝ կենտրոնացած հիմնականում պարենային ապրանքների, քիմիական նյութերի և ցելյուլոզայի, թղթի և այլ ոլորտներում[14]:
Վիճակագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական տնտեսական ցուցանիշներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հետևյալ աղյուսակը ցույց է տալիս 1980–2021 թվականների հիմնական տնտեսական ցուցանիշները (ԱՄՀ անձնակազմի գնահատականներով, 2024–2029)։ 5%-ից ցածր գնաճը կանաչ գույնով է[15]։
| Տարի | ՀՆԱ
(մլրդ ԱՄՆ դոլար) |
ՀՆԱ մեկ շնչի հաշվով
(ԱՄՆ դոլար) |
ՀՆԱ
(մլրդ ԱՄՆ դոլար անվանական) |
ՀՆԱ մեկ շնչի հաշվով
(ԱՄՆ դոլար) |
ՀՆԱ աճ
(իրական) |
Գնաճի մակարդակ
(Տոկոս) |
Գործազրկություն
(Տոկոս) |
Պետական պարտք
(ՀՆԱ %) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1980 | 38.1 | 3,411.9 | 29.0 | 2,597.5 |  7.9%
|
 35.1%
|
11.5% | n/a |
| 1981 | 44.3
|
3,901.8
|
34.4
|
3,025.3
|
6.2%
|
19.7%
|
 10.3%
|
n/a |
| 1982 |  40.7
|
3,522.4
|
25.6
|
2,219.4
|
-13.6%
|
9.9%
|
19.8%
|
n/a |
| 1983 | 41.1
|
3,501.5
|
20.8
|
1,774.3
|
-2.8%
|
27.3%
|
21.0%
|
n/a |
| 1984 | 45.1
|
3,781.6
|
20.2
|
1,698.6
|
5.9%
|
19.9%
|
17.5%
|
n/a |
| 1985 | 47.4
|
3,917.0
|
17.4
|
1,434.1
|
2.0%
|
30.7%
|
15.0%
|
n/a |
| 1986 | 51.1
|
4,145.7
|
18.7
|
1,514.7
|
5.6%
|
19.5%
|
12.3%
|
n/a |
| 1987 | 55.8
|
4,450.0
|
22.0
|
1,755.8
|
6.6%
|
19.9%
|
11.0%
|
n/a |
| 1988 | 61.9
|
4,859.2
|
25.9
|
2,034.9
|
7.3%
|
14.7%
|
9.9%
|
n/a |
| 1989 | 71.2
|
5,492.5
|
29.9
|
2,305.1
|
10.6%
|
17.0%
|
8.0%
|
n/a |
| 1990 | 76.6
|
5,810.7
|
33.2
|
2,521.0
|
3.7%
|
26.0%
|
7.8%
|
n/a |
| 1991 | 85.3
|
6,356.6
|
38.2
|
2,849.1
|
7.8%
|
21.8%
|
8.2%
|
37.1%
|
| 1992 | 97.0
|
7,059.6
|
46.6
|
3,391.3
|
11.1%
|
15.5%
|
6.7%
|
30.5%
|
| 1993 | 105.9
|
7,589.3
|
49.8
|
3,571.3
|
6.7%
|
12.7%
|
6.5%
|
28.1%
|
| 1994 | 113.7
|
8,020.5
|
57.5
|
4,057.6
|
5.1%
|
11.5%
|
7.8%
|
22.6%
|
| 1995 | 126.3
|
8,785.7
|
74.1
|
5,152.7
|
8.9%
|
8.2%
|
7.4%
|
17.3%
|
| 1996 | 137.0
|
9,396.4
|
78.6
|
5,386.1
|
6.5%
|
7.4%
|
6.5%
|
14.6%
|
| 1997 | 149.7
|
10,126.4
|
85.7
|
5,796.3
|
7.4%
|
6.1%
|
6.1%
|
12.8%
|
| 1998 | 157.8
|
10,534.9
|
82.0
|
5,474.1
|
4.2%
|
5.1%
|
6.2%
|
12.1%
|
| 1999 | 159.5
|
10,516.9
|
75.5
|
4,980.1
|
-0.3%
|
3.3%
|
10.0%
|
13.3%
|
| 2000 | 171.2
|
11,158.9
|
78.2
|
5,096.3
|
5.0%
|
3.8%
|
9.7%
|
13.2%
|
| 2001 | 180.6
|
11,635.4
|
71.5
|
4,606.8
|
3.1%
|
3.6%
|
9.9%
|
14.4%
|
| 2002 | 189.3
|
12,060.7
|
70.3
|
4,478.9
|
3.2%
|
2.5%
|
9.8%
|
15.0%
|
| 2003 | 202.1
|
12,744.8
|
76.5
|
4,824.7
|
4.7%
|
2.8%
|
9.5%
|
12.6%
|
| 2004 | 221.3
|
13,814.3
|
99.1
|
6,184.4
|
6.7%
|
1.1%
|
10.0%
|
10.3%
|
| 2005 | 241.7
|
14,932.2
|
122.3
|
7,559.8
|
5.9%
|
3.1%
|
9.3%
|
7.0%
|
| 2006 | 264.2
|
16,161.0
|
153.9
|
9,414.7
|
6.1%
|
3.4%
|
8.0%
|
5.0%
|
| 2007 | 285.4
|
17,277.4
|
172.5
|
10,445.4
|
5.2%
|
4.4%
|
7.0%
|
3.9%
|
| 2008 | 301.9
|
18,082.8
|
179.5
|
10,751.5
|
3.8%
|
8.7%
|
7.8%
|
4.9%
|
| 2009 | 300.4
|
17,795.9
|
171.6
|
10,162.9
|
-1.1%
|
1.5%
|
11.1%
|
5.9%
|
| 2010 | 321.8
|
18,857.6
|
216.9
|
12,711.0
|
5.8%
|
1.4%
|
8.3%
|
8.6%
|
| 2011 | 349.0
|
20,330.5
|
251.1
|
14,552.1
|
6.2%
|
3.3%
|
7.3%
|
11.1%
|
| 2012 | 374.3
|
21,584.7
|
267.1
|
15,313.6
|
6.2%
|
3.0%
|
6.6%
|
11.9%
|
| 2013 | 392.7
|
22,425.6
|
277.3
|
15,743.3
|
3.3%
|
1.8%
|
6.1%
|
12.8%
|
| 2014 | 402.9
|
22,779.4
|
259.4
|
14,583.0
|
1.8%
|
4.7%
|
6.5%
|
15.0%
|
| 2015 | 405.5
|
22,691.5
|
242.5
|
13,494.1
|
2.2%
|
4.3%
|
6.3%
|
17.4%
|
| 2016 | 424.8
|
23,492.3
|
249.2
|
13,717.6
|
1.7%
|
3.8%
|
6.7%
|
21.1%
|
| 2017 | 450.8
|
24,546.9
|
276.2
|
14,994.3
|
1.3%
|
2.2%
|
7.0%
|
23.7%
|
| 2018 | 478.0
|
25,564.5
|
295.1
|
15,739.9
|
3.9%
|
2.3%
|
7.4%
|
25.8%
|
| 2019 | 492.2
|
25,853.8
|
278.3
|
14,567.6
|
0.9%
|
2.3%
|
7.2%
|
28.3%
|
| 2020 | 491.4
|
25,468.2
|
252.3
|
12,968.5
|
-6.1%
|
3.0%
|
10.8%
|
32.6%
|
| 2021 | 568.1
|
29,148.2
|
316.8
|
16,065.0
|
11.7%
|
4.5%
|
8.9%
|
36.3%
|
| 2022 | 616.2
|
31,436.6
|
310.9
|
15,603.6
|
2.0%
|
11.6%
|
7.9%
|
36.2%
|
| 2023 | 634.3
|
32,551.4
|
335.6
|
16,816.4
|
0.2%
|
8.7%
|
8.3%
|
36.9%
|
| 2024 | 657.6
|
33,879.9
|
333.8
|
16,616.1
|
2.0%
|
4.1%
|
8.2%
|
37.8%
|
| 2025 | 684.6
|
35,277.6
|
374.7
|
18,546.7
|
2.3%
|
3.0%
|
7.8%
|
38.4%
|
| 2026 | 713.4
|
36,437.9
|
391.8
|
19,258.7
|
2.4%
|
3.0%
|
7.4%
|
38.8%
|
| 2027 | 742.6
|
37,691.8
|
408.8
|
20,010.3
|
2.5%
|
3.0%
|
7.2%
|
38.5%
|
| 2028 | 772.9
|
38,904.8
|
426.9
|
20,787.3
|
2.5%
|
3.0%
|
7.2%
|
38.5%
|
| 2029 | 804.3
|
40,387.2
|
445.1
|
21,567.2
|
2.5%
|
3.0%
|
7.2%
|
38.5%
|
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Chile». Վերցված է 11 June 2015-ին.
- ↑ 2,0 2,1 «Human and income poverty: developing countries». UNDP. Արխիվացված է օրիգինալից 12 February 2009-ին. Վերցված է 19 May 2008-ին.
- ↑ «Encuesta Casen» (PDF). Mideplan. 2007. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 25 March 2009-ին.
- ↑ Inequality: Chile’s Real Position Արխիվացված 3 Դեկտեմբեր 2013 Wayback Machine
- ↑ 5,0 5,1 «Archived copy» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 30 October 2010-ին. Վերցված է 18 February 2011-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link) - ↑ «Chile's accession to the OECD». OECD.org. 7 May 2010. Վերցված է 7 May 2010-ին.
- ↑ OECD: Compare your country by tax rate, access date 13 December 2014
- ↑ «Poverty headcount ratio at $1.90 a day (2011 PPP) (% of population) – Chile». data.worldbank.org. World Bank. Վերցված է 5 February 2020-ին.
- ↑ «Archived copy» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 12 May 2012-ին. Վերցված է 13 July 2013-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link) The Chilean pension system - ↑ Ricardo Ffrench-Davis, Economic Reforms in Chile: From Dictatorship to Democracy, University of Michigan Press, 2002, 9780472112326, p. 7
- ↑ Dominguez, Jorge (2003). Constructing democratic governance in Latin America. JHU Press. ISBN 1421409798.
- ↑ [1] Chile GDP – real growth rate
- ↑ «Development and Breakdown of Democracy, 1830–1973». Country Studies. Library of Congress. 31 March 1994.
- ↑ Central Bank of Chile Statistical Database. National Accounts and External Sector Statistics.
- ↑ «Report for Selected Countries and Subjects».