Լեսյա Ստավիցկայա

Լեսյա Ստավիցկայա
Ծնվել է	նոյեմբերի 24, 1962; Կիև, Ուկրաինական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ
Մահացել է	օգոստոսի 7, 2010 (47 տարեկան); Կիև, Ուկրաինա
Քաղաքացիություն	ԽՍՀՄ և Ուկրաինա
Մասնագիտություն	լեզվաբան
Հաստատություն(ներ)	Ուկրաիներենի ինստիտուտ
Գործունեության ոլորտ	բանասիրություն, հանրալեզվաբանություն, ոճաբանություն և ժարգոն
Ալմա մատեր	Մ. Պ. Դրագոմանովի անվան ազգային մանկավարժական համալսարան
Գիտական աստիճան	բանասիրական գիտությունների դոկտոր
Տիրապետում է լեզուներին	ուկրաիներեն և ռուսերեն

Լեսյա Ալեքսեևնա Ստավիցկայա (ուկրաիներեն՝ Ставицька Леся Олексіївна, նոյեմբերի 24, 1962(1962-11-24), Կիև, Ուկրաինական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ - օգոստոսի 7, 2010(2010-08-07), Կիև, Ուկրաինա), բանասիրական գիտությունների դոկտոր (1996), պրոֆեսոր, հայհոյախոսական բառարանի և դրա համապատասխան «Ուկրաիներեն առանց տաբուի» գրքի ստեղծող։ Ուսումնասիրության ոլորտներն են՝ ոճաբանություն, տեսություն և ուկրաինական գեղարվեստական լեզվի պատմություն, ժարգոնաբանություն, գենդերային լեզվաբանություն, կոլոկվիալիստիկա և հոգեբանալեզվաբանություն։ Եղել է Ուկրաինայի գիտությունների ազգային ակադեմիայի ուկրաիներենի ինստիտուտի սոցիալական լեզվաբանության բաժնի վարիչը 1999 թվականին դրա ստեղծումից մինչև 2010 թվականին իր մահը^[2]։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լեսյա Ալեքսեևնա Ստավիցկայան ծնվել է 1962 թվականի նոյեմբերի 24-ին Կիևում։ Նրա հայրը՝ Ալեքսեյ Ֆեդոսեևիչ Ստավիցկին, նշանավոր գրականագետ էր, վաթսունական մտավորական^[3], իսկ մայրը՝ մանկաբույժ^[4]։ Մանուկ հասակում Լեսյան երկար ժամանակ ապրել է տատիկի մոտ Պոլտավայի մարզի գյուղերից մեկում^[3]։ Միջնակարգ դպրոցն ավարտելուց հետո Լեսյան ընդունվել է Կիևի Ա. Գորկու անվան մանկավարժական ինստիտուտ, որն ավարտել է 1983 թվականին^[2], ինչից հետո բաշխմամբ դասավանդել է Խարկովի զանգվածի № 237 միջնակարգ դպրոցում՝ պատրաստվելով ընդունվել Ուկրաինական ԽՍՀ գիտությունների ակադեմիայի Ալեքսանդր Պոտեբնյայի անվան լեզվաբանության ինստիտուտի ասպիրանտուրան, ուր ընդունվել է 1984 թվականին^[3]։ 2008 թվականին ամուսնալուծվել է, երեխաներ չեն եղել^[4]։

Գիտական գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1987 թվականին պաշտպանել է թեկնածուական ատենախոսություն «Բառապաշարի և շարահյուսական միավորների իմաստաբանությունը Միկոլա Բաժանի պոեզիայում» թեմայով, իսկ 1995 թվականին՝ դոկտորական ատենախոսություն «Խոսքի գեղագիտությունը Ուկրաինական գեղարվեստական գրականության մեջ 20-րդ դարի 20-30-ական թվականներին (համակարգային-գործառութային տեսակետից)»^[3]^[5]։ 1998 թվականից հաճախակի մասնակցել է գիտաժողովների, հանդես է եկել որպես գիտական ընդդիմախոս, բացի այդ բազմիցս հանդես է եկել ԶԼՄ-ում՝ մանրակրկտորեն պատրաստվելով յուրաքանչյուր ելույթի։ ԶԼՄ-ում իր ելույթներում նա հերքել է ուկրաիներենի մասին տարածված շատ թյուրըմբռնումներ, ինչպես օրինակ այն, որ անպարկեշտ հայհոյանքը (մայր հայհոյելը) փոխառություն է ռուսաց լեզվից՝ օրինակ բերելով 20-րդ դարասկզբի Վլադիմիր Գնատյուկի ակադեմիական հրատարակությունը ուկրաիներեն հայհոյանքներով^[3]։

Կոնստանտին Կովերզնյովը բանավեճի մեջ է մտել նրա հետ՝ պնդելով ուկրաիներենին մայր հայհոյելու, գողալեզվի օտարության և դրանց փոխառության վրա։ Սակայն Ստավիցկայան իր աշխատանքներում ցույց է տվել ճիշտ հակառակը. այն, որ քրեական ծածկալեզվի որոշ բառեր ուկրաինական ծագում ունեն։ Օրինակ, «лабать» բառը «խաղալ» իմաստով ծագել է Խարկովի կույր երաժիշտների ժարգոնից, այլ բառեր ծագել են ուկրաինական քնարահարների, արհեստավորների, մուրացկանների, բուրսա-սեմինարյան և այլ աղբյուրների ծածկալեզուներից^[3]։

2003-2009 թվականներին Ստավիցկայան պատրաստել է բանասիրական գիտությունների յոթ թեկնածու, համատեղության կարգով աշխատել է ուկրաինական լեզվաբանության ամբիոններում (Պերեյասլավ-Խմելնիցկի Գրիգորի Սկովորոդայի անվան մանկավարժական համալսարան, 2001-2005 թվականներ, Կամենեց-Պոդոլսկու պետական համալսարան, 2005-2006 թվականներ)^[2]։

2003-2006 թվականներին եղել է գենդերային լեզվաբանության քաղաքային դասընթացի ղեկավարը, որը տեղի է ունեցել Ուկրաինայի ԳԱԱ ուկրաիներենի ինստիտուտի սոցիալական լեզվաբանության բազայի հիման վրա^[6]^[7]^[8]։

Աշխատանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ավելի քան 100 գիտական հոդվածների, երկու մենագրությունների («Խոսքի գեղագիտությունը Ուկրաինական գեղարվեստական գրականության մեջ 20-րդ դարի 20-30-ական թվականներին (համակարգային-գործառութային տեսակետից)», «Ծածկալեզու, ժարգոն, սլենգ։ Ուկրաիներենի սոցիալական տարբերակումը») և չորս բառարանների հեղինակ է՝ «Հակադրական բառապաշարի ռուս-ուկրաինական համառոտ բառարան» (Եկատերինա Լենեցի համահեղինակությամբ^[3]), «Ուկրաիներենի ժարգոնային բառապաշարի համառոտ բառարան», «Ուկրաինական ժարգոն։ Բառարան», «Ուկրաիներեն առանց տաբուի։ Անպարկեշտ բառապաշարի և դրա համապատասխանությունների բառարան»^[2], «Ուկրաինական գրական լեզվի պատմության մեջ ժանրերը և ոճերը» (1989, համահեղինակությամբ), «Ուկրաինական ժարգոն. Բառարան»^[9]։

«Ուկրաիներեն առանց տաբուի։ Անպարկեշտ բառապաշարի և դրա համապատասխանությունների բառարանը», որը երկրորդ հրատարակման ժամանակ անվանակոչվել է «Ուկրաինական ժարգոն։ Բառարան», «Ծածկալեզու, ժարգոն, սլենգ։ Ուկրաիներենի սոցիալական տարբերակումը» մենագրությունը դարձել են առաջնորդող (նորարարական) գիտական աշխատանքներ այդ ուղղությունում։ Նրա մի շարք աշխատություններ նվիրված են ռուս-ուկրաինական սուրժիկի ուսումնասիրությանը. «Մոլորված սուրժիկ. առասպել, լեզու, ոճ», «Երկլեզվի արյունապիղծ երեխան», «Ռուսալեզու ուկրաինացիներ. ովքե՞ր են նրանք», «Ռուսախոս ուկրաինացիների» խոսքային գործունեության սոցիալ-հոգեբանական ասպեկտները»^[3]։

Թեպետ Ստավիցկայայի բառարանային աշխատանքներն արձագանք են ունեցել հասարակության մեջ և մամուլում, դրանք գիտական շրջանակների ուշադրության կողքով են անցել, ինչը նկատել է նաև Ստավիցկայան։ Ընթերցող-փորձագիտական հարցման արդյունքում Լեսյա Ստավիցկայայի «Ուկրաիներենի ժարգոնային բառապաշարի համառոտ բառարան» և «Ծածկալեզու, ժարգոն, սլենգ։ Ուկրաիներենի սոցիալական տարբերակումը» աշխատանքները կոչվել են Ուկրաինայի անկախության 15-ամյակի գրքեր, որոնք հայտնվել են ուկրաինական աշխարհում^[2]։

Պարգևներ և մրցանակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արժանացել է Ուկրաինայի նախագահի կրթաթոշակին (1997-1999), մասնակցել է արտասահմանյան մի շարք կրթաթոշակային ծրագրերի (Kasa im. Józefa Mianowskiego, Վարշավա, Լեհաստան, 2008, The Eugene and Daymel Shklar fellowship in Ukrainian studies, Հարվարդի ինստիտուտ, ԱՄՆ, Քեմբրիջ, 2006)^[2]։

Մատենագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ставицкая Леся Алексеевна Украинский язык без табу = Українська мова без табу. Словник нецензурної лексики та її відповідників. Обсценізми, евфемізми, сексуалізми. — Киев: Критика, 2008. — 453 с. — ISBN 966-8978-01-3
Ставицкая Леся Алексеевна Украинский жаргон. Словарь = Український жарґон. Словник. — Киев: Критика, 2005. — 494 с. — ISBN 966-7679-74-8

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 «Померла автор "Української мови без табу" Леся Ставицька». УНІАН. 11 серпня 2010. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.(ուկր.)
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 ^3,6 ^3,7 «Пам'яті мовознавця | КРИТИКА». Издательство «Критика». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 25-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.(ուկր.)
↑ ^4,0 ^4,1 «Леся Ставицкая составила словарь украинских нецензурных слов». Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.
↑ «КОЛИШНІ СПІВРОБІТНИКИ». НАНУ. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.(ուկր.)
↑ «Леся Ставицька | КРИТИКА». Издательство «Критика». Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.(ուկր.)
↑ Леся Ставицкая Социолингвистические исследования в институте украинского языка(ուկր.) = СОЦІОЛІНГВІСТИЧНІ ДОСЛІДЖЕННЯ В ІНСТИТУТІ УКРАЇНСЬКОЇ МОВИ // Вісник ЛНУ імені Тараса Шевченка. — Луганск: Луганский национальный университет имени Тараса Шевченко, 2010. — № 20 (207). — С. 129 - 135.(ուկր.)
↑ «Объявление о проведении городского семинара по гендерной лингвистике». Институт филологии Киевского национального университета имени Тараса Шевченко. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.(ուկր.)
↑ «Передмова - Словник жарґонної лексики». Украинский научный институт Гарвардского университета. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.(ուկր.)

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Професор Леся Ставицька: "Лайку не можна винищити в принципі"». Українська правда Життя. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 20-ին. (ուկր.)

[_49e19de8b41e60e7-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ

[unian-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 «Померла автор "Української мови без табу" Леся Ставицька». УНІАН. 11 серпня 2010. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.(ուկր.)

[krytyka-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 ^3,6 ^3,7 «Пам'яті мовознавця | КРИТИКА». Издательство «Критика». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 25-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.(ուկր.)

[st45-4] 4,0 ^4,1 «Леся Ставицкая составила словарь украинских нецензурных слов». Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.

[5] «КОЛИШНІ СПІВРОБІТНИКИ». НАНУ. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.(ուկր.)

[6] «Леся Ставицька | КРИТИКА». Издательство «Критика». Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.(ուկր.)

[7] Леся Ставицкая Социолингвистические исследования в институте украинского языка(ուկր.) = СОЦІОЛІНГВІСТИЧНІ ДОСЛІДЖЕННЯ В ІНСТИТУТІ УКРАЇНСЬКОЇ МОВИ // Вісник ЛНУ імені Тараса Шевченка. — Луганск: Луганский национальный университет имени Тараса Шевченко, 2010. — № 20 (207). — С. 129 - 135.(ուկր.)

[8] «Объявление о проведении городского семинара по гендерной лингвистике». Институт филологии Киевского национального университета имени Тараса Шевченко. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.(ուկր.)

[9] «Передмова - Словник жарґонної лексики». Украинский научный институт Гарвардского университета. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.(ուկր.)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]