Իդրիզ Աջեթի

Իդրիզ Աջեթի;
Ծնվել է	հունիսի 26, 1917
Ծննդավայր	Tupale, Jablanica District, Սերբիա
Մահացել է	փետրվարի 13, 2019 (101 տարեկան)
Մահվան վայր	Պրիշտինա
Քաղաքացիություն	Կոսովո
Կրթություն	Զագրեբի համալսարան և Բելգրադի համալսարան
Մասնագիտություն	լեզվաբան և թարգմանիչ
Աշխատավայր	Պրիշտինայի համալսարան
	Idriz Ajeti Վիքիպահեստում

Իդրիզ Աջեթի (ալբաներեն՝ Idriz Ajeti. հունիսի 26, 1917(1917-06-26), Tupale, Jablanica District, Սերբիա - փետրվարի 13, 2019(2019-02-13), Պրիշտինա), կոսովոցի ալբանագետ, Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո ալբաներենի հիմնական հետազոտողներից և այդ բնագավառում հեղինակություններից մեկը։ Երկար տարիներ ներգրավված է եղել Պրիշտինայի համալսարանի ակադեմիական կյանքում, եղել է Կոսովոյի գիտությունների և արվեստի ակադեմիայի անդամ, ընդ որում՝ յոթ տարի էլ՝ դրա նախագահը^[1]^[2]^[3]։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աջեթին ծնվել է 1917 թվականի հունիսի 26-ին Սերբիայի Վերին Յաբլանիցա շրջանի Թուպալե գյուղում ( ալբ․՝ Tupallë, ժամանակակից Մեդվեջա մունիցիպալիտետ)։ 1930 թվականին ավարտել է մոտակա Սիջարինսկա Բանյա գյուղի տարրական դպրոցը, 1938 թվականին էլ՝ միջնակարգ դպրոցը Սկոպյեի թագավորական մադրասայում^[4] Աջեթին ընդունվել է Զագրեբի համալսարանի փիլիսոփայության ֆակուլտետի ռոմանիզմի բաժինը, սակայն բուհական իր ուսումն ավարտել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո՝ 1949 թվականին։ Ընդ որում՝ ավարտել է Բելգրադի համալսարանի փիլիսոփայության ֆակուլտետը^[2]^[5]։

1949–53 թվականներին ալբաներեն է դասավանդել է Պրիշտինայի միջնակարգ դպրոցում; 1953–60 թվականներին աշխատել է Բելգրադի համալսարանի ալբանագիտության մասնաճյուղում որպես մանկավարժ։ 1958 թվականին պաշտպանել է իր ատենախոսական թեզը « Zadari historik i së folmes gege të shqiptarëve të Zarës së Dalmacisë » ( Դալմաթիայում Զադարի ալբանացիների ղեգերենի բարբառի պատմական զարգացումը ) թեմայով։

1960 թվականին ստացել է դոցենտի, 1968 թվականին՝ պրոֆեսորի կոչում՝ այդ ընթացքում Պրիշտինայի համալսարանի փիլիսոփայության ֆակուլտետում դասախոսելով ալբանական լեզու և գրականություն։ Եղել է Gjurmime Albanologjike («Ալբանագիտական հետազոտություն») գիտական հանդեսի նախաձեռնողներից։ Նրա կարևոր նախաձեռնություններից էր նաև ալբանական մշակույթի սեմինարի սկզբնավորումը օտարազգի ալբանագետների համար։

1969–71 թվականներին Աջեթին աշխատել է որպես ալբանագիտական ինստիտուտի տնօրեն, 1971–73-ին՝ Պրիշտինայի փիլիսոփայության ֆակուլտետի դեկան, 1973–75-ին՝ Պրիշտինայի համալսարանի ռեկտոր։ Նա նաև եղել է Կոսովոյի գիտությունների և արվեստի ակադեմիայի նախագահ 1979–81 և 1996–99 թվականներին^[5]^[2]^[4]։

Աջեթին գործուն մասնակցություն է ունեցել 1972 թվականին Տիրանայում կայացած ուղղագրության համագումարին, որտեղ սահմանվել են ալբաներենի ստանդարտ ուղղագրական կանոնները^[6]։

Նա արժանացել է մի շարք պարգևների, որոնց թվում են Սերբական Հանրապետության «Հուլիսի 7» և AVNOJ մրցանակները^[2]։

Աշխատություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աջեթիի աշխատությունները գլխավորապես նվիրված են ալբաներենի բարբառների ուսումնասիրությանը՝ դիախրոնիկ տեսանկյունից, օսմանյան այբուբենով պահպանված հին փաստաթղթերի հետազոտությանը, ալբանա-սերբիական հարաբերությունների քննությանը։ Նա անդրադարձել է նաև ժամանակակից ալբաներենի հիմնախնդիրների, նախաձեռնել ու մասնակցել բազմաթիվ լեզվաբանական խորհրդակցությունների և սիմպոզիումների։ Այս ամենից զատ՝ համահեղինակել է ալբանական լեզվի և գրականության դասագրքեր ավագ դպրոցի և քոլեջի ուսանողների համար^[2]^[4]։

Հիմնական հրապարակումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գրքեր

Pamje historike e ligjërimit shqip të Gjakovës në fillim të shekullit XIX ( «Պատմական հայացք Ալբաներեն խոսող Գյակովայում 19-րդ դարի սկզբին»), Պրիշտինա՝ «Rilindja», 1960։
Istorijski razvitak gegijskog govora Arbanasa kod Zadar (« Զադարի ալբանացիների ղեգերենի բարբառի պատմական զարգացումը»), Սարաևո. Balkanološki institut Naučnog društva BiH, 1961 թ.
Hymje në histori e gjuhës shqipe («Ներածություն ալբանական լեզվի պատմությանը»), Pristina: Fakulteti Filozofik i Prishtinës, Katedra albanologjike, 1963։
Ortografia e gjuhës shqipe («Ալբաներենի ուղղագրություն»), որպես համահեղինակ Սուլեյման Դրինիի, Հասան Վոկշիի, Մեհդի Բարդիի և Լաթիֆ Մուլակուի հետ, Բելգրադ։ ՍՍՀ Սերբիայի դասագրքերի հրատարակչություն, 1964 թ.
Hymje në պատմության է լեզվի shqipe («Introduction to the history of the Albanian language»), II հրատարակություն, Pristina: Fakulteti Filozofik i Prishtinës, Katedra Albanologjike, 1965 թ.
Historia e gjuhës shqipe (Morfologjia historike) («The history of the Albanian language [պատմական morphology ]»), Պրիշտինա, 1969 թ.
Probleme të historisë së gjuhës shqipe («Ալբաներեն լեզվի պատմության հարցեր»), որպես խմբագիր, Պրիշտինա՝ «Rilindja», 1971։
Studije iz istorije albanskog jezika I («Լեզվաբանական ուսումնասիրություններ ալբանական լեզվի մասին I»), Պրիշտինա՝ ԱՇԱԿ, 1982։
Historia e gjuhës shqipe (morfologjia historike) («The history of the Albanian language [historical morphology]»), II edition, Pristina: Enti i Teksteve dhe i Mjeteve Mësimore, 1983։
Studime gjuhësore në fushë të shqipes II («Լեզվաբանական ուսումնասիրություններ ալբանական լեզվի մասին II»), Պրիշտինա՝ «Rilindja», 1985։
Studime gjuhësore në fushë të shqipes III («Լեզվաբանական ուսումնասիրություններ ալբանական լեզվի III»), Պրիշտինա՝ «Rilindja», 1985։
Studime gjuhësore në fushë të shqipes IV («Լեզվաբանական ուսումնասիրություններ ալբանական լեզվի մասին IV»), Պրիշտինա՝ «Rilindja», 1989 թ.
Shqiptarët dhe gjuha e tire («Ալբանացիները և նրանց լեզուն»), Pristina:A SHAK – հատուկ հրատարակություններ, 1994 թ.
Për të vërtetën shkencore / «Գիտական ճշմարտության համար»), Պրիշտինա՝ ԱՇԱԿ, 2006։
Pararendësi («Նախորդը»), Պրիշտինա։ «Botimet Koha», 2011 թ.

Նրա աշխատությունների ժողովածուն վերջերս 5 հատորով հրատարակվել է Պրիշտինայում՝ Կոսովոյի գիտությունների ակադեմիայի (ԱՇԱԿ) կողմից.

Vepra 1 (Գործք 1), 1997, 175 էջ։
Vepra 2 (Գործք 2), 1998, 303 էջ։
Vepra 3 (Գործք 3), 1998, 301 էջ։
Vepra 4 (Գործք 4), 2001, 294 էջ։
Vepra 5 (Գործք 5), 2002, 288 էջ։

Դասագրքեր և թարգմանություններ

Letërsia jugosllave («հարավսլավական գրականություն»), dispense, Պրիշտինա 1947 թ.
Libër leximi për classn IV të shkollave fillore («Ընթերցանության դասագիրք տարրական դպրոցի 4-րդ դասարանի համար»), որպես Ստաթի Կոստարիի և Ջանի Գինոնի հետ համահեղինակ, Պրիշտինա, 1948։
Nga letërsia shqipe («Ալբանական գրականությունից»), Հասան Վոկշիի և Մուստաֆա Բակիջայի հետ համահեղինակ, Պրիշտինա 1951 թ.
Arkadije Gajdar, Timuri dhe çeta e tij (« Արկադի Գայդարը, Թիմուրը և նրա ջոկատը »), թարգմանություն սերբո-խորվաթերենից Մուստաֆա Բակիջայի հետ միասին, Պրիշտինա 1951։
Nga proza jugosllave («Հարավսլավիայի արձակից »), Թաջար Հաթիպիի, Նեբիլ Դինոյի, Վեհապ Շիտայի և Մուստաֆա Բակիջայի հետ համահեղինակ, Պրիշտինա 1952 թ.
Liber leximi për classn V të դպրոցների տետարամյակի («Կարդում ենք տարրական դպրոցի 5-րդ դասարանի դասագիրք»), որպես Անտոն Չետայի և Մուստաֆա Բաքիջայի համահեղինակ, Պրիշտինա 1954 թ.
Libër për classn V të դպրոցական թեթևամյակի («Գիրք տարրական դպրոցի 5-րդ դասարանի համար»), II հրատարակություն, որպես համահեղինակ Անտոն Չետայի և Մուստաֆա Բաքիջայի հետ, Պրիշտինա 1955 թ.
Բրանկո Չոպիչի Ndodhinat e Nikoletin Bursaçit («Նիկոլետինա Բուրսաչի արկածները»), թարգմանություն սերբորվաթերենից, Պրիշտինա. «Միլադին Պոպովիկ», 1957 թ.
Šiptarski u 30 lekcija za srpskohrvatskog čitaoca («Ալբաներենը 30 դասերում սերբո-խորվաթական ընթերցողների համար»), Դրագուտին Միչովիչի համահեղինակությամբ, Պրիշտինա. «Jedinstvo», 1959 թ.

Աջեթին գրել է նաև բազմաթիվ գիտական հոդվածներ և մենագրություններ։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Akademik Idriz Ajeti – Rilindasi i fundit [Academic Idriz Ajeti – the last Rilindas] (ալբաներեն), Gazeta Telegrafi, 2013 թ․ փետրվարի 5, Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ նոյեմբերի 22-ին, Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 22-ին
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Biography of Idriz Ajeti, ashak.org; accessed 22 September 2017. Արխիվացված 2015-10-13 Wayback Machine
↑ Robert Elsie (2011), Historical Dictionary of Kosovo, Historical Dictionaries of Europe (II ed.), Scarecrow Press, էջեր 21–22
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Robert Elsie (2011), Historical Dictionary of Kosovo, Historical Dictionaries of Europe (II ed.), Scarecrow Press, էջեր 21–22Robert Elsie (2011), Historical Dictionary of Kosovo, Historical Dictionaries of Europe (II ed.), Scarecrow Press, pp. 21–22
↑ ^5,0 ^5,1 Akademik Idriz Ajeti – Rilindasi i fundit [Academic Idriz Ajeti – the last Rilindas] (ալբաներեն), Gazeta Telegrafi, 2013 թ․ փետրվարի 5, Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ նոյեմբերի 22-ին, Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 22-ինAkademik Idriz Ajeti – Rilindasi i fundit [Academic Idriz Ajeti – the last Rilindas] (in Albanian), Gazeta Telegrafi, 5 February 2013, archived from the original on 22 November 2015, retrieved 22 November 2015
↑ Kastriot Myftaraj (2012 թ․ հուլիսի 30), Biografia e fshehur e delegatëve të Kongresit të Drejtshkrimit të vitit 1972 [The hidden biography of the delegates of the Congress of Orthography of 1972] (ալբաներեն), Telegraf, էջեր 10–11, Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 12-ին

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իդրիզ Աջեթի» հոդվածին։

[1] Akademik Idriz Ajeti – Rilindasi i fundit [Academic Idriz Ajeti – the last Rilindas] (ալբաներեն), Gazeta Telegrafi, 2013 թ․ փետրվարի 5, Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ նոյեմբերի 22-ին, Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 22-ին

[ASHAK-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Biography of Idriz Ajeti, ashak.org; accessed 22 September 2017. Արխիվացված 2015-10-13 Wayback Machine

[3] Robert Elsie (2011), Historical Dictionary of Kosovo, Historical Dictionaries of Europe (II ed.), Scarecrow Press, էջեր 21–22

[Elsie-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Robert Elsie (2011), Historical Dictionary of Kosovo, Historical Dictionaries of Europe (II ed.), Scarecrow Press, էջեր 21–22Robert Elsie (2011), Historical Dictionary of Kosovo, Historical Dictionaries of Europe (II ed.), Scarecrow Press, pp. 21–22

[Telegrafi-5] 5,0 ^5,1 Akademik Idriz Ajeti – Rilindasi i fundit [Academic Idriz Ajeti – the last Rilindas] (ալբաներեն), Gazeta Telegrafi, 2013 թ․ փետրվարի 5, Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ նոյեմբերի 22-ին, Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 22-ինAkademik Idriz Ajeti – Rilindasi i fundit [Academic Idriz Ajeti – the last Rilindas] (in Albanian), Gazeta Telegrafi, 5 February 2013, archived from the original on 22 November 2015, retrieved 22 November 2015

[Myftaraj-6] Kastriot Myftaraj (2012 թ․ հուլիսի 30), Biografia e fshehur e delegatëve të Kongresit të Drejtshkrimit të vitit 1972 [The hidden biography of the delegates of the Congress of Orthography of 1972] (ալբաներեն), Telegraf, էջեր 10–11, Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 12-ին

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]