Ալբանական ուղղագրության կոնգրես

Ալբանական ուղղագրության կոնգրես;
Տեսակ	իրադարձություն
Երկիր	Ալբանիա
Կարգախոս	Մեկ ազգ, մեկ լեզու

Ալբանական ուղղագրության կոնգրես, (ալբ․՝ Kongresi i Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe, լեզվաբանական միջոցառում, որը տեղի է ունեցել 1972 թվականին Ալբանիայի մայրաքաղաք Տիրանայում։ Այն առաջին անգամ սահմանել է ալբաներենի միասնական ուղղագրական կանոնները, որոնք կիրառվում են մինչ օրս^[1]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալբաներենի միասնական ուղղագրական կանոնների ստեղծման ջանքերը սկսվել են 1916 թվականին Շկոդերի Գրական հանձնաժողովի գործունեությամբ, որը նպատակ ուներ հիմնականում ստեղծել գրական չափանիշ և հաստատել ապագա ուղղագրական կանոնների «հնարավորինս հնչյունական» մոտեցումը^[2]։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո Ալբանիայի և ալբանացիներով բնակեցված հարակից շրջանների միջև եղած տարբերություններն ու տարաձայնությունները տեսանելի էին դառնում։ Պրիշտինայի համալսարանի հիմնադրմամբ և Հարավսլավիայում ալբանական գրականության տարածմամբ ուղղագրական կանոնների միավորումը վճռորոշ դարձավ։ Ստանդարտացման ուղղությամբ լուրջ փորձեր արվեցին 60-ական թվականներին՝ սկսած «Alvanisht e drejtshkrimit të shqipes» (ալբաներենի ուղղագրության կանոններ) հրապարակումից՝ Տիրանայի համալսարանի և Անդրոկլի Կոստալարիի գլխավորած Լեզվաբանության և գրականության ինստիտուտի համատեղ նախագծի միջոցով^[3]։

1968 թվականին Պրիշտինայում տեղի ունեցավ գիտաժողով՝ Պրիշտինայի լեզվաբանական կոնֆերանսը (Konsulta gjuhësore e Prishtinës), որտեղ մինչ այսօր Ալբանիայում օգտագործվող գրական չափանիշը, որը հիմնված էր տոսկի ալբանական բարբառի վրա, ընդունվեց Հարավսլավիայի ալբանացիների կողմից՝ ղեգերի բարբառի հաշվին^[2]^[4]։

Կոնգրեսը կարևոր իրադարձություն էր ալբանական լեզվի պատմության մեջ^[5]։ Ալբանական լեզվի ինքնության համար վճռորոշ նշանակություն ունեցավ ուղղագրության միավորումը։ Մեծ հաջողություն համարվեց Հարավսլավիայում հիմնված գրականության և մամուլի ընդգրկումը Տիրանայի լեզվական իշխանությունների հովանու ներքո^[6]՝ այդպիսով նպաստելով ալբանական միասնական ինքնության ամրապնդմանը։

Մասնակիցներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նոր ուղղագրական չափորոշիչների որոշման տակ ստորագրել են համագումարի հետևյալ նշանավոր մասնակիցները^[7]․

Թոմա Դելիանա, Ալբանիայի Կրթության և մշակույթի նախարար
Անդրոկլի Կոստալարի, Ալբանիայի լեզվաբանության և գրականության ինստիտուտի տնօերն
Մահիր Դոմի, լեզվաբան և մանկավարժ, Լեզվաբանության և գրականության ինստիտուտի քերականության և բարբառագիտության բաժինների վարիչ։
Էքրեմ Քաբեջ, լեզվաբան և ալբանագետ
Իդրիզ Աջետի, Պրիշտինայի համալսարանի փիլիսոփայության ֆակուլտետի դեկան։
Դիմիտեր Շուտերիքի, Ալբանիայի գրողների և նկարիչների լիգայի նախագահ.
Ալեքս Բուդա, պատմաբան
Ռեքհեփ Քոսջա, Պրիշտինայի ալբանագիտության ինստիտուտի տնօրեն
Շաբան Դեմիրաջ, Shaban Demiraj, կազմակերպչական հանձնաժողովի անդամ, Տիրանայի համալսարանի լեզվաբանության ամբիոնի տնօրեն։
Ալի Աբդիհոքա, գրող և Naim Frashëri հրատարակչության տնօրեն
Ջուզեպպե ՖերարիGiuseppe Ferrari, աստվածաբան և իտալա-ալբանական կաթոլիկ եկեղեցու քահանա, ալբաներեն լեզվի մանկավարժ Բարիի համալսարանում։
Բեդրի Դեդջա, Ալբանիայի կրթության և մշակույթի փոխնախարար.
Դրիտերո Ագոլլի, գրող
Դիմիտեր Սամարա, Ալբանիայի լեզվաբանության և գրականության ինստիտուտի լեզվաբան։
Ֆաթմիր Գջաթա, գրող
Իսա Բաջինքա, Պրիշտինայի փիլիսոփայության ֆակուլտետի ալբաներենի մանկավարժ։
Իսմայիլ Կադարե, գրող
Ջակով Խոխա, գրող
Ջորգո Բուլո, Ալբանիայի լեզվաբանության և գրականության ինստիտուտի ալբանական գրականության պատմաբան։
Կոչո Բիհիկու, Ալբանիայի լեզվաբանության և գրականության ինստիտուտի փոխտնօրեն.
Լասգուշ Փորադեցի, բանաստեղծ
Լիազար Սիլիքի, բանաստեղծ
Օսման Միդերիզի լեզվաբան և վաստակավոր մանկավարժ
Պետրո Յանուրա, Սկոպյեի համալսարանի ալբաներեն լեզվի ամբիոնի տնօրեն, Flaka e vëllazërimit թերթի նախկին գլխավոր խմբագիր և Սկոպյեի Jehona թերթի գլխավոր խմբագիր։
Ստերժո Սպասսե, գրող
Շևքեթ մուսարաջ, գրող
Ղևաթ Լիոշի, Ալբանիայի լեզվաբանության և գրականության ինստիտուտի լեզվաբան։
Զիհնի Սաքո, Ալբանիայի բանահյուսության ինստիտուտի տնօրեն։
Բեսիմ Բոքշի Կոսովոյի Գյակովայի բարձրագույն մանկավարժական ինստիտուտի տնօրեն^[8]։

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Academy of Sciences of the PSR of Albania, Institute of History (1988), The History of the socialist construction of Albania, 1944-1975, Tirana: "8 Nënorti" Pub. House, էջ 324, OCLC 22785544
↑ ^2,0 ^2,1 Linda Mëniku; Héctor Campos (2011), Discovering Albanian I Textbook, University of Wisconsin Press, էջ xii, ISBN 9780299250843, OCLC 682895095
↑ Rregullat e drejtshkrimit të shqipes : projekt
↑ Leonard Newmark; Philip Hubbard; Peter R. Prifti (1982), Standard Albanian : a reference grammar for students, Standard Albanian : a reference grammar for students, էջ 8, ISBN 9780804711296, OCLC 8417661
↑ Peter Prifti (1989), «PIPA'S CRITIQUE OF UNIFIED LITERARY ALBANIAN», The South Slav Journal, Dositey Obradovich Circle, 12–13: 12, ISSN 0141-6146, OCLC 6687185
↑ Robert Elsie (2010), Historical Dictionary of Albania, Historical Dictionaries of Europe (2 ed.), Scarecrow Press, էջ xli, ISBN 9780810861886
↑ Kastriot Myftaraj (2012 թ․ հուլիսի 30), Biografia e fshehur e delegatëve të Kongresit të Drejtshkrimit të vitit 1972 [The hidden biography of the delegates of the Congress of Orthography of 1972] (ալբաներեն), Telegraf, էջեր 10–11, Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 12-ին
↑ Ndërron jetë akademik Besim Bokshi, varrimi të dielën në orën 17 [The academic Besim Bokshi died, the funeral on Sunday] (ալբաներեն), Koha, 2014 թ․ օգոստոսի 16, Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ փետրվարի 6-ին, Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 28-ին

[1] Academy of Sciences of the PSR of Albania, Institute of History (1988), The History of the socialist construction of Albania, 1944-1975, Tirana: "8 Nënorti" Pub. House, էջ 324, OCLC 22785544

[Mëniku-Campos-2] 2,0 ^2,1 Linda Mëniku; Héctor Campos (2011), Discovering Albanian I Textbook, University of Wisconsin Press, էջ xii, ISBN 9780299250843, OCLC 682895095

[3] Rregullat e drejtshkrimit të shqipes : projekt

[Newmark-Hubbard-Prifti-4] Leonard Newmark; Philip Hubbard; Peter R. Prifti (1982), Standard Albanian : a reference grammar for students, Standard Albanian : a reference grammar for students, էջ 8, ISBN 9780804711296, OCLC 8417661

[Prifti-5] Peter Prifti (1989), «PIPA'S CRITIQUE OF UNIFIED LITERARY ALBANIAN», The South Slav Journal, Dositey Obradovich Circle, 12–13: 12, ISSN 0141-6146, OCLC 6687185

[6] Robert Elsie (2010), Historical Dictionary of Albania, Historical Dictionaries of Europe (2 ed.), Scarecrow Press, էջ xli, ISBN 9780810861886

[Myftaraj-7] Kastriot Myftaraj (2012 թ․ հուլիսի 30), Biografia e fshehur e delegatëve të Kongresit të Drejtshkrimit të vitit 1972 [The hidden biography of the delegates of the Congress of Orthography of 1972] (ալբաներեն), Telegraf, էջեր 10–11, Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 12-ին

[Koha-8] Ndërron jetë akademik Besim Bokshi, varrimi të dielën në orën 17 [The academic Besim Bokshi died, the funeral on Sunday] (ալբաներեն), Koha, 2014 թ․ օգոստոսի 16, Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ փետրվարի 6-ին, Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 28-ին

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]