«Մադրասի հայկական տպագրություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added

Գծային

15:30, 24 Հունիսի 2021-ի տարբերակ

Մադրասի հայկական տպագրություն, առաջին տպարանը հիմնադրել է Շահամիր Շահամիրյանը, 1772 թվականին։ Տպարանի հիմնադրումը կապված է 18-րդ դարի 2-րդ կեսին հնդկահայ գաղութում ծնունդ առած հայ ազատագրական գաղափարախոսության հետ։ Տպագրվել են՝

«Այբբենարան» (1772),
Մովսես Բաղրամյանի «Նոր տետրակ, որ կոչի յորդորակ» (1772),
Շահամիր Շահամիրյանի «Գիրք անուանեալ Որոգայթ փառաց» (1773, կարծիքներ կան, որ այդ գիրքը տպագրվել է 1787-1989 թվականներին),
Մեսրոպ Երեցի «Պատմութիւն Մնացորդաց Հայոց և Վրաց» (1775),
«Թարգմանութիւն նամակի շնորհաց և պահպանութեան ի տեառնէ Եկատերինա Դշխոյն Ռուսացառ ի Հայոցս» (1781),
Հանուեի «Պատմագրութիւն վարոլցն և գործոց Նադըր Շահ թագաւորին Պարսից» (1780, ըստ աղբյուրների՝ 1783),
«Տետրակ, որ կոչի նշաւակ» (1783) գրքերը։

Երկրորդ տպարանը հիմնադրել է շիրազեցի Հարություն քահանա Շմավոնյանը, որը 1789-1790 թվականներին երկու աննշան գրքույկ հրատարակելուց հետո տպագրել է՝

Թադեոս Սոգինյանցի «Տետրակ որ կոչի Ողբ Հայաստանեայց» (1791),
Հովսեփ Արղությանի «Օրինակ հանդիսաւոր ծանուցման և ողբոց» (1792),
Բաղդասար Դպիրի երկհատոր քերականությունը (1791),
Հակոբ Ջուղայեցու «Գրքոլկ երկրաչափական» (1792),
Ներսես Շնորհալու «Դիրք որ կոչի Ցիսուս Որդի», «Դիրք Պորփիւրի որ կոչի Ներածութիւն» (1793),
ֆրանսիացի բնագետներ Բյուֆոնի և Բոմարի «Համառօտ պատմութիւն մեղուաց» (1796), «Դիրք անուանեալ Ղեկաւար մանկանց» (1797),
Դավիթ Անհաղթի «Դիրք Սահմանաց» (1797),

Հաջորդ դարի սկզբներին՝

«Փոքրիկ բառագիր» (1803),
«Անցք կամ գործք քառասուներեք, և քառասուն և չորս երրորդ ժողովոց Մադրասիս Հայոց» (1806),
ֆրանսիացի գրող Մարմոնթելի «Բելիսարիոս» (1809) գրքերը։

Հարություն քահանա Շմավոնյանի ամենամեծ երախտիքը և նրա տպարանի դարակազմիկ հրատարակությունը հայոց առաջին պարբերականը՝ «Ազդարարը» եղավ (1794-1796)։

19-րդ դարի սկզբներին Մադրասում գործել են ևս երկու հայկական տպարան, որոնցից մեկը (գոյատևել է երեք-չորս տարի) պատկանել է Սարգիս Սատուր Աղավելյանին։ Այստեղ տպագրվել են՝

«Նոր տետրակ այբուբենական» (1809),
«Թանգարան բարեզարդ կամ Հաւաքումն զուարճալի և քաղցրալուր բարոյական պատմութեանց» (1809),
Ներսես Շնորհալու «Ողբ Եդեսեայ քաղաքի» (1810),
Հովհաննես Ջուղայեցու «Դիրք որ կոչի Սրբազնագործութիւն» (1812) գրքերը։

Մադրասահայ գաղութի վերջին տպարանը Հակոբ և Հովսեփ Շամրյան եղբայրներինն է։ Առայժմ հայտնի են այս տպարանի երկու կարևոր հրատարակությունները՝

ֆրանսիացի հեղինակ Ֆլորիանի «Նումայ Պոմպիլիոս» (1812) վեպը
Վոլտերի «Ողբերգութիւն ի վերայ մահուան Յուլիոս Կեսարու» (1818) երկը։

Այնուհետև Մադրասը դադարում է հայ տպագրության և մշակույթի կենտրոն լինելուց՝ իր տեղը զիջելով Կալկաթային։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 7, էջ 128)։

@@ Տող 1. / Տող 1. @@
+'''Մադրասի հայկական տպագրություն''', առաջին տպարանը հիմնադրել է [[Շահամիր Շահամիրյան]]ը, [[1772]] թվականին։ [[Տպարան]]ի հիմնադրումը կապված է [[18-րդ դար]]ի 2-րդ կեսին հնդկահայ գաղութում ծնունդ առած հայ ազատագրական գաղափարախոսության հետ։ Տպագրվել են՝
-'''Մադրասի հայկական տպագրություն''', առաջին տպարանը հիմնադրել է [[Շահամիր Շահամիրյան]]ը, [[1772]] թվականին։ [[Տպարան]]ի հիմնադրումը կապված է [[18-րդ դար]]ի 2-րդ կեսին հնդկահայ գաղութում ծնունդ առած հայ ազատագրական գաղափարախոսության հետ։ Տպագրվել են՝ «Այբբենարան» ([[1772]]), [[Մովսես Բաղրամյան]]ի «Նոր տետրակ, որ կոչի յորդորակ» ([[1772]]), Շահամիր Շահամիրյանի «Գիրք անուանեալ Որոգայթ փառաց» ([[1773]], կարծիքներ կան, որ այդ գիրքը տպագրվել է [[1787]]-[[1989]] թվականներին), [[Մեսրոպ Երեցի]] «Պատմութիւն Մնացորդաց Հայոց և Վրաց» ([[1775]]), «Թարգմանութիւն նամակի շնորհաց և պահպանութեան ի տեառնէ Եկատերինա Դշխոյն Ռուսացառ ի Հայոցս» ([[1781]]), [[Հանուե]]ի «Պատմագրութիւն վարոլցն և գործոց Նադըր Շահ թագաւորին Պարսից» ([[1780]], ըստ աղբյուրների՝ [[1783]]), «Տետրակ, որ կոչի նշաւակ» ([[1783]]) գրքերը։ Երկրորդ տպարանը հիմնադրել է շիրազեցի [[Հարություն քահանա Շմավոնյան]]ը, որը [[1789]]-[[1790]] թվականներին երկու աննշան գրքույկ հրատարակելուց հետո տպագրել է [[Թադեոս Սոգինյանցի]] «Տետրակ որ կոչի Ողբ Հայաստանեայց» ([[1791]]), Հ[[ովսեփ Արղության]]ի «Օրինակ հանդիսաւոր ծանուցման և ողբոց» ([[1792]]), [[Բաղդասար Դպիր]]ի երկհատոր քերականությունը ([[1791]]), [[Հակոբ Ջուղայեցի|Հակոբ Ջուղայեց]]ու «Գրքոլկ երկրաչափական» ([[1792]]), [[Ներսես Շնորհալի|Ներսես Շնորհալ]]ու «Դիրք որ կոչի Ցիսուս Որդի», «Դիրք Պորփիւրի որ կոչի Ներածութիւն» (1793), ֆրանսիացի բնագետներ Բյուֆոնի և Բոմարի «Համառօտ պատմութիւն մեղուաց» ([[1796]]), «Դիրք անուանեալ Ղեկաւար մանկանց» ([[1797]]), [[Դավիթ Անհաղթ]]ի «Դիրք Սահմանաց» ([[1797]]), հաջորդ դարի սկզբներին՝ «Փոքրիկ բառագիր» ([[1803]]), «Անցք կամ գործք քառասուներեք, և քառասուն և չորս երրորդ ժողովոց Մադրասիս Հայոց» ([[1806]]), [[ֆրանսիացի]] գրող [[Մարմոնթել]]ի «Բելիսարիոս» ([[1809]]) գրքերը։ Սակայն Շմավոնյանի ամենամեծ երախտիքը և նրա տպարանի դարակազմիկ հրատարակությունը հայոց առաջին պարբերականը՝ «Ազդարարը», եղավ ([[1794]]-[[1796]])։ [[19-րդ դար]]ի սկզբներին Մադրասում գործել են ևս երկու հայկական տպարան, որոնցից մեկը (գոյատևել է երեք-չորս տարի) պատկանում էր Սարգիս Սատուր Աղավելյանին։ Այստեղ տպագրվել են «Նոր տետրակ այբուբենական» (1809), «Թանգարան բարեզարդ կամ Հաւաքումն զուարճալի և քաղցրալուր բարոյական պատմութեանց» ([[1809]]), Ներսես Շնորհալու «Ողբ Եդեսեայ քաղաքի» ([[1810]]), [[Հովհաննես Ջուղայեցի|Հովհաննես Ջուղայեցու]] «Դիրք որ կոչի Սրբազնագործութիւն» ([[1812]]) գրքերը։ Մադրասահայ գաղութի վերջին տպարանը [[Հակոբ Շամրյան|Հակոբ]] և [[Հովսեփ Շամրյան]] եղբայրներինն է։ Առայժմ հայտնի են այս տպարանի երկու կարևոր հրատարակությունները, ֆրանսիացի հեղինակ [[Ֆլորիան]]ի «Նումայ Պոմպիլիոս» ([[1812]]) վեպը և [[Վոլտեր]]ի «Ողբերգութիւն ի վերայ մահուան Յուլիոս Կեսարու» ([[1818]]) երկը։ Այնուհետև Մադրասը դադարում է հայ տպագրության և մշակույթի կենտրոն լինելուց՝ իր տեղը զիջելով [[Կալկաթա]]յին։
+* «Այբբենարան» ([[1772]]),
+* [[Մովսես Բաղրամյան]]ի «Նոր տետրակ, որ կոչի յորդորակ» ([[1772]]),
+* Շահամիր Շահամիրյանի «Գիրք անուանեալ Որոգայթ փառաց» ([[1773]], կարծիքներ կան, որ այդ գիրքը տպագրվել է [[1787]]-[[1989]] թվականներին),
+* [[Մեսրոպ Երեցի]] «Պատմութիւն Մնացորդաց Հայոց և Վրաց» ([[1775]]),
+* «Թարգմանութիւն նամակի շնորհաց և պահպանութեան ի տեառնէ Եկատերինա Դշխոյն Ռուսացառ ի Հայոցս» ([[1781]]),
+* [[Հանուե]]ի «Պատմագրութիւն վարոլցն և գործոց Նադըր Շահ թագաւորին Պարսից» ([[1780]], ըստ աղբյուրների՝ [[1783]]),
+* «Տետրակ, որ կոչի նշաւակ» ([[1783]]) գրքերը։
+'''Երկրորդ տպարանը''' հիմնադրել է շիրազեցի [[Հարություն քահանա Շմավոնյան]]ը, որը [[1789]]-[[1790]] թվականներին երկու աննշան գրքույկ հրատարակելուց հետո տպագրել է՝
+* [[Թադեոս Սոգինյանցի]] «Տետրակ որ կոչի Ողբ Հայաստանեայց» ([[1791]]),
+* [[Հովսեփ Արղության]]ի «Օրինակ հանդիսաւոր ծանուցման և ողբոց» ([[1792]]),
+* [[Բաղդասար Դպիր]]ի երկհատոր քերականությունը ([[1791]]),
+* [[Հակոբ Ջուղայեցի|Հակոբ Ջուղայեց]]ու «Գրքոլկ երկրաչափական» ([[1792]]),
+* [[Ներսես Շնորհալի|Ներսես Շնորհալ]]ու «Դիրք որ կոչի Ցիսուս Որդի», «Դիրք Պորփիւրի որ կոչի Ներածութիւն» (1793),
+* ֆրանսիացի բնագետներ Բյուֆոնի և Բոմարի «Համառօտ պատմութիւն մեղուաց» ([[1796]]), «Դիրք անուանեալ Ղեկաւար մանկանց» ([[1797]]),
+* [[Դավիթ Անհաղթ]]ի «Դիրք Սահմանաց» ([[1797]]),
+Հաջորդ դարի սկզբներին՝
+* «Փոքրիկ բառագիր» ([[1803]]),
+* «Անցք կամ գործք քառասուներեք, և քառասուն և չորս երրորդ ժողովոց Մադրասիս Հայոց» ([[1806]]),
+* [[ֆրանսիացի]] գրող [[Մարմոնթել]]ի «Բելիսարիոս» ([[1809]]) գրքերը։
+Հարություն քահանա Շմավոնյանի ամենամեծ երախտիքը և նրա տպարանի դարակազմիկ հրատարակությունը հայոց առաջին պարբերականը՝ «[[Ազդարար (երկշաբաթաթերթ)|Ազդարարը]]» եղավ ([[1794]]-[[1796]])։
+[[19-րդ դար]]ի սկզբներին Մադրասում գործել են ևս երկու հայկական տպարան, որոնցից մեկը (գոյատևել է երեք-չորս տարի) պատկանել է Սարգիս Սատուր Աղավելյանին։ Այստեղ տպագրվել են՝
+* «Նոր տետրակ այբուբենական» (1809),
+* «Թանգարան բարեզարդ կամ Հաւաքումն զուարճալի և քաղցրալուր բարոյական պատմութեանց» ([[1809]]),
+* Ներսես Շնորհալու «Ողբ Եդեսեայ քաղաքի» ([[1810]]),
+* [[Հովհաննես Ջուղայեցի|Հովհաննես Ջուղայեցու]] «Դիրք որ կոչի Սրբազնագործութիւն» ([[1812]]) գրքերը։
+Մադրասահայ գաղութի '''վերջին տպարանը''' [[Հակոբ Շամրյան|Հակոբ]] և [[Հովսեփ Շամրյան]] եղբայրներինն է։ Առայժմ հայտնի են այս տպարանի երկու կարևոր հրատարակությունները՝
+* ֆրանսիացի հեղինակ [[Ֆլորիան]]ի «Նումայ Պոմպիլիոս» ([[1812]]) վեպը
+* [[Վոլտեր]]ի «Ողբերգութիւն ի վերայ մահուան Յուլիոս Կեսարու» ([[1818]]) երկը։
+Այնուհետև Մադրասը դադարում է հայ տպագրության և մշակույթի կենտրոն լինելուց՝ իր տեղը զիջելով [[Կալկաթա]]յին։
 {{ՀՍՀ|հատոր=7|էջ=128}}