Մատ (շախմատ)

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Մատ (այլ կիրառումներ)

Սև արքան մատ է ստացել. խաղն ավարտված է

Մատ, իրավիճակ շախմատում, երբ արքան գտնվում է շախի տակ, իսկ խաղացողը չի կարող անել որևէ քայլ այդ շախից պաշտպանվելու համար։ Դա նշանակում է նման իրավիճակի մեջ հայտնված կողմի պարտություն։ Շախմատային նոտագրության մեջ մատը խաղաքարի քայլից հետո նշանակվում է «×», «++» կամ «#» նշաններից մեկով։

Այսպիսով, մատ է, եթե միաժամանակ.

• արքան գտնվում է շախի տակ,
• արքան հնարավորություն չունի հեռանալ շախից (նրա շուրջը բոլոր դաշտերը զբաղված են խաղաքարերով կամ գտնվում են մրցակցի խաղաքարերի հարվածի տակ, կամ արքան գտնվում է խաղատախտակի եզրի մոտ),
• խաղացողը հնարավորություն չունի շախից ծածկվելու այլ խաղաքարով,
• չկա շախ հայտարարած խաղաքարը վերցնելու հնարավորություն։

Եթե արքային շախ հայտարարված չէ, բայց նա չունի այնպիսի քայլ, որ շախի տակ չհայտնվի, և նրա ոչ մի խաղաքար քայլ անելու հնարավորություն չունի, ապա դա պատ է, և պարտիայի արդյունքը ոչ-ոքի է։

«Մատ» բառի ծագումը

«Մատ» բառն առաջացել է պարսկերեն «շահ մատ» բառակապակցությունից, որը նշանակում է, որ արքան (շահը) անօգնական է, կաթվածահար է, մեկուսացված է, պարտություն է կրել (այդպիսի իմաստներ ունի պարսկերեն «մատ» բառը)։ Հայտնի է նաև «շահ մատ» բառակապակցության «շահը մեռավ» (արաբերեն «մատ» մեռել է) թարգմանությունը, սակայն պարսիկներն այդ տերմինը խաղում սկսել են օգտագործել արաբներից վաղ։

Մատ ըստ խաղաքարերի նվազագույն քանակի

Մատ անելու համար անհրաժեշտ խաղաքարերի նվազագույն քանակը (արքաներից բացի).

• Մեկ ծանր խաղաքար` թագուհի կամ նավակ

Հիմնական հոդված՝ Մատ թագուհով

Հիմնական հոդված՝ Մատ նավակով

• Երկու տարադաշտ փղեր (ցանկացած քանակությամբ նույնադաշտ փղերը մատ անել չեն կարող)

Հիմնական հոդված՝ Մատ երկու փղով

• Ձի և փիղ` մատ անելու ամենաբարդ տարբերակը։ Այս մատը հնարավոր է միայն երբ արքան գտնվում է տախտակի այն գույնի անկյունում, որով տեղաշարժվում է փիղը (կամ այդ անկյան հարևան դաշտում` տախտակի եզրին)։ Այդպիսի մատ անելու համար պահանջվում է 33 քայլից ոչ ավելի, սակայն մատ անող խաղացողը պետք է շատ զգույշ խաղա, քանի որ սխալները կարող են հանգեցնել ոչ-ոքիի` պատի կամ առանց որևէ խաղաքար վերցնելու 50 քայլ անելու պատճառով։

Հիմնական հոդված՝ Մատ փղով և ձիով

• Երկու ձի. մատը հնարավոր է միայն պաշտպանվող խաղացողի կոպիտ սխալի դեպքում։ Երբեմն հնարավոր է մատ արքայով և երկու ձիով ընդդեմ արքայի և զինվորի։

Հիմնական հոդվածներ՝ Մատ երկու ձիով և Երկու ձին ընդդեմ զինվորի

Մատ երկու ձիով

	a	b	c	d	e	f	g	h
8									8
7									7
6									6
5									5
4									4
3									3
2									2
1									1
	a	b	c	d	e	f	g	h

Սևերի 1. … Աa8? քայլը հանգեցնում է 2. Кbc7× մատի։ Սակայն սևերը հեշտությամբ խուսափում են մատից` խաղալով 1. … Աc8

• Երեք ձի. մատը հնարավոր է, սակայն գործնական պարտիաներում այդպիսի իրավիճակ գրեթե չի հանդիպում, քանի որ ձիերից առնվազն մեկը պետք է վերածված լինի զինվորից, ինչը չափազանց հազվադեպ է անհրաժեշտ լինում։

Եթե կողմերից ոչ մեկը չունի մատ անելու համար անհրաժեշտ խաղաքարերի քանակ, գրանցվում է ոչ-ոքի։

Մատի տարատեսակներ

• Անաստասիայի մատ
• Անդերսենի մատ
• Բոդենի մատ
• Գծային մատ
• Դել Ռիոյի մատ
• Դիլարամի մատ
• Լեգալի մատ
• Խեղդուկ մատ
• Խնայողական մատ
• Կատարյալ մատ
• Կոոպերատիվ մատ
• Հայելային մատ
• Հետադարձ մատ
• Հիմար մատ
• Ճիշտ մատ
• Մանկական մատ
• Մատ վերջին հորիզոնականում
• Մաքուր մատ
• Տրոիցկու մատ
• Ուսանոցային մատ
• Ֆիլիդորի մատ

Տես նաև

• Շախ
• Պատ

Աղբյուրներ

• Ինչպես մատ անել
• Շախմատ սկսնակների համար. մատ