«Խաչենի իշխանական տուն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
չ տառասխալներ
Խաչենի իշխաններ — Ամբողջականացում
Տող 1. Տող 1.
'''Խաչենի իշխանները''' իշխել են Արցախում, որի մի մասը [[9-րդ դար]] [[19-րդ դար|19-րդ]] դարերում կոչվել է [[Խաչենի իշխանություն]]։ Ուշ միջնադարում Խաչենի իշխանական տոհմը բաժանված է եղել երեք ճյուղերի՝ [[Հաթերք]], [[Ծար]] (կամ Վերին-Խաչեն) և Ներքին-Խաչեն ([[Գանձասար]] կենտրոնով)։ [[12-րդ դար]]ի կեսերին գահերեց են եղել Հաթերքի իշխանները, որից հետո գահերեց են եղել նախ Ներքին-Խաչենի, ապա կարճ ժամանակ Ծարա (որին միացել է Հաթերքը), իսկ [[13-րդ դար]]ի սկզբից մեկընդմիշտ Ներքին-Խաչենի իշխանները։ Հետագա դարերում Խաչենի իշխանությունը կազմված է եղել երկու նշանավոր տոհմերից՝ [[Դոփյաններ]] (Ծարում կամ Վերին-Խաչեն) և [[Հասան-Ջալալյաններ]] (Ներքին Խաչեն)։
'''Խաչենի իշխանների ցանկ'''
* [[Վախթանգ Ա|Վախթանգ Ա Մեծ]] ([[12-րդ դար]] առաջին կես)
⚫
* [[Հասան Ա]]
* [[Վախթանգ Բ Տանգիկ|Վախթանգ-Տանգիկ]] (†[[1214]])
⚫
* [[Հասան-Ջալալ]] (†[[1261]])
⚫
* [[Աթաբակ-Իվանե]] (†[[1287]])
* [[Հասան-Ջալալ Բ]]
* [[Աթաբակ-Ւվանե Բ]]
⚫
* [[Ջալալ Մեծ]] ([[14-րդ դար]]ի վերջ, [[15-րդ դար]]ի սկիզբ)
⚫
* [[Պաստամ]] ([[15-րդ դար]]ի երկրորդ կես)
* [[Տուրսուն]]


Ստորև ներկայացվող Խաչենի իշանների ցանկը վերջնական չէ և կարիք ունի հավելյալ ճշգրտման։ Փակագծերում նշված է իշխանության շրջանը կամ այլ հայտնի թվական։
{{անավարտ}}

== Տոհմաբանություն ==
Խաչենի իշխանական տան տոհմաբանություն.
* [[Առանշահիկներ]] ([[մ.թ.ա. 2-րդ դար]]ից)
* ...
* [[Բակ զորապետ]] ([[451]]թ.)
* ...
* [[Վաչագան Բարեպաշտ]], [[Հայոց Աղվանք|Աղուանից]] թագավոր ([[487]]-[[510]]) ∞ Շուշան
* ...
* [[Առմիհր Առանշահիկ]]
* ...
* [[Սահլ Սմբատյան]], Խաչեն ամրոցի իշխան, Սյունիքի տեր (†[[854]])
<small>(Սահլ Սմբատյանի իշխանությունն է համարվում Խաչենի իշխանության սկիզբը։)</small>
* [[Ատրներսեհ]] ∞ Սպրամ [[Միհրանյաններ|Միհրանյան]]
* [[Գրիգոր-Համամ]], Աղուանից իշխանաց իշխան
* [[Սահակ Սևադա]], միաժամանակ Գարդմանի և Փառիսոսի իշխան,Ձորագետի ավազակապետերի իշխան ([[10-րդ դար]]ի երկրորդ կես)
* [[Գրիգոր Մեծ]]
* [[Սենեքերիմ]]
* [[Գրիգոր]] ([[11-րդ դար]])
* [[Վախտանգ-Սակառ]] (†[[1190]]) ∞ Շուշիկ

<small>(Վախտանգ-Սակառից են սերվում Խաչենի իշխանության երեք ճյուղերը, որոնք կոչվում էին '''Վախտանգյաններ'''։)</small>

== Հաթերք ==
* Վախտանգ-Սակառ (†1190) ∞ Շուշիկ
* [[Հասան Կրոնավորյալ]] ([[1142]]-[[1182]]) ∞ Մամա
<small>(1182թ. քառասուն տարի իշխելուց հետո Հասան Կրոնավորյալը իր իշխանությունը թողնում է վեց որդիներին և կնոջ Մամայի հետ կրոնավորելու է գնում [[Դադիվանք]]։)</small>
* [[Վախտանգ Թագավորազն]] ([[1182]]-[[1214]]) ∞ Արզու-խաթուն
* [[Հասան Բ(Հաթերքի իշխան|Հասան Բ]] ([[1214]]-[[1216]])
<small>(1216 թ. սելջուկ-թուրքերի դեմ պատերազմին զոհվում է Հասան Բ-ն, որով ավարտվում է Հաթերքի ճյուղը և նրա տարածքը միանում է Ծարին։</small>

== Ծար կան Վերին-Խաչեն ==
* Վախտանգ-Սակառ (†1190) ∞ Շուշիկ
* [[Հասան Ա (Ծարա իշխան)|Հասան Ա]] ∞ Դոփի <small>(Զաքարե և Իվանե [[Զաքարյաններ]]ի քույր)</small>
<small>(Դոփի իշխանուհին նշանավոր դեր է խաղւմ Վերին-Խաչենում և նրա մահից հետո այստեղի տոհմը կոչվում է '''Դոփյան''')</small>
* [[Գրիգոր Ա (Ծարա իշխան)|Գրիգոր Ա Դոփյան]]
* [[Հասան Բ (Ծարա իշխան)|Հասան Բ]] (†[[1298]]) ∞ Մամքան <small>(Վաչուտյան Քրդի դուստր)</small>
* [[Գրիգոր Բ (Ծարա իշխան|Գրիգոր Բ]] (13-րդ դարի երկրորդ կես, 14-րդ դարի սկիզբ) ∞ Ասփա <small>([[Սյունիք]]ի կոմս [[Տարսայիճ Օրբելյան]]ի դուստր)</small>
* [[Վահրամ (Ծարա իշխան|Վահրամ]]
* [[Հասան Գ (Ծարա իշխան)|Հասան Գ]] (†[[1383]]) ∞ Գոնցա
<small>(Հասան Գ-ից հետո Դոփյանների տոհմը բաժանվում է երեք ճյուղի, որոնցից '''Ջհանշյաններ'''ը շարունակում են տիրել Ծարում։)</small>
⚫
* [[Ջհանշե Ա]]
* [[Հասան Դ (Ծարա իշխան|Հասան Դ]]
⚫
* [[Ջհանշե Բ]] (15-րդ դարի երկրորդ կես)
* [[Միրզաջան]]
* [[Մելքոն]]

== Ներքին-Խաչեն ==
* Վախտանգ-Սակառ (†1190) ∞ Շուշիկ
* [[Գրիգոր Ա (Խաչենի իշխան)Գրիգոր Ա]]
* [[Վախտանգ Ա (Խաչենի իշխան)|Վախտանգ Ա]] (12-րդ դարի երկրորդ կես) ∞ Թագուհի <small>(Բաղքի (Սյունիք) արքայադուստր)</small>
* [[Հասան (Խաչենի իշխան)|Հասան Մեծ]]∞ Մամքան
* [[Վախտանգ Բ Տանգիկ|Վախտանգ Տանգիկ]] ∞ Խորիշահ <small>(Զաքարէ և Ավանէ ամիրսպալասարների քույր)</small>
* [[Հասան-Ջալալ]], Խաչենի և Առանի իշխան, Արցախի թագավոր ([[1214]]-[[1261]]) ∞ Մամքան <small>(Բաղքի (Սյունիք) արքայադուստր)</small>
<small>(նշանավոր Հասան-Ջալալից հետո Վերին-Խաչենի տոհմը կոչվում է '''[[Հասան-Ջալալյաններ|Հասան-Ջալալյան]]''')</small>
* [[Աթաբակ Իվանե Ա(Խաչենի իշխան)|Իվանե Ա]] ([[1261]]-[[1287]])
* [[Ջալալ Բ]] ([[1287]]-մոտ[[1318]])
⚫
* [[Աթաբակ Իվանե Բ|Իվանե Բ]] (†[[1361]])
⚫
* [[Ջալալ Գ]] (†[[1431]])
* [[Աղբաստ]] (15-րդ դարի կես)
* [[Սայտուն]]
* [[Վելիճան]] (մինչև 16-րդ դարի սկիզբ)
* [[Մեհրաբ]] ∞ Շահում
⚫
* [[Ջալալ Դ]], Խաչենի թագավոր (մինչև 17-րդ դարի սկիզբ)
* [[Մեհրաբ Բ]]
* [[Վելիճան Գ]] (†[[1686]])
* [[Մուլքի Բեկ]] (†[[1716]])
* [[Գրիգոր (Խաչենի մելիք)|Մելիք-Գրիգոր Բ]]
* [[Ալավերդի (Խաչենի իշխան)|Մելիք-Ալավերդի Ա]]
* [[Մելիք Բեկ]]
* [[Մելիք Դանիել Բեկ]] (†[[1797]])


{{Աղբյուր|* Բագրատ Ուլուբաբյան, Խաչենի իշխանությունը X-XVI դարերում, Հայկական ՍՍՀ ԳԱ հրատարակչություն, Երևան 1975
* Մակար եպիսկոպոս Բարխուդարյանց, Արցախ. «Ամարաս» տպարան - Երևան 1996}}


[[Կատեգորիա:Խաչենի իշխաններ]]
[[Կատեգորիա:Խաչենի իշխաններ]]

11:59, 8 Մայիսի 2008-ի տարբերակ

Խաչենի իշխանները իշխել են Արցախում, որի մի մասը 9-րդ դար 19-րդ դարերում կոչվել է Խաչենի իշխանություն։ Ուշ միջնադարում Խաչենի իշխանական տոհմը բաժանված է եղել երեք ճյուղերի՝ Հաթերք, Ծար (կամ Վերին-Խաչեն) և Ներքին-Խաչեն (Գանձասար կենտրոնով)։ 12-րդ դարի կեսերին գահերեց են եղել Հաթերքի իշխանները, որից հետո գահերեց են եղել նախ Ներքին-Խաչենի, ապա կարճ ժամանակ Ծարա (որին միացել է Հաթերքը), իսկ 13-րդ դարի սկզբից մեկընդմիշտ Ներքին-Խաչենի իշխանները։ Հետագա դարերում Խաչենի իշխանությունը կազմված է եղել երկու նշանավոր տոհմերից՝ Դոփյաններ (Ծարում կամ Վերին-Խաչեն) և Հասան-Ջալալյաններ (Ներքին Խաչեն)։

Ստորև ներկայացվող Խաչենի իշանների ցանկը վերջնական չէ և կարիք ունի հավելյալ ճշգրտման։ Փակագծերում նշված է իշխանության շրջանը կամ այլ հայտնի թվական։

Տոհմաբանություն

Խաչենի իշխանական տան տոհմաբանություն.

(Սահլ Սմբատյանի իշխանությունն է համարվում Խաչենի իշխանության սկիզբը։)

(Վախտանգ-Սակառից են սերվում Խաչենի իշխանության երեք ճյուղերը, որոնք կոչվում էին Վախտանգյաններ։)

Հաթերք

(1182թ. քառասուն տարի իշխելուց հետո Հասան Կրոնավորյալը իր իշխանությունը թողնում է վեց որդիներին և կնոջ Մամայի հետ կրոնավորելու է գնում Դադիվանք։)

(1216 թ. սելջուկ-թուրքերի դեմ պատերազմին զոհվում է Հասան Բ-ն, որով ավարտվում է Հաթերքի ճյուղը և նրա տարածքը միանում է Ծարին։

Ծար կան Վերին-Խաչեն

(Դոփի իշխանուհին նշանավոր դեր է խաղւմ Վերին-Խաչենում և նրա մահից հետո այստեղի տոհմը կոչվում է Դոփյան)

(Հասան Գ-ից հետո Դոփյանների տոհմը բաժանվում է երեք ճյուղի, որոնցից Ջհանշյանները շարունակում են տիրել Ծարում։)

Ներքին-Խաչեն

(նշանավոր Հասան-Ջալալից հետո Վերին-Խաչենի տոհմը կոչվում է Հասան-Ջալալյան)


Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Խաչենի_իշխանական_տուն&oldid=110819» էջից