Ծար

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Ծար (այլ կիրառումներ)

Գյուղ
Ծար
Երկիր	Արցախ
Բնակչություն	52 մարդ
Ժամային գոտի	UTC+4
Ծար Վիքիպահեստում

Ծար՝ գյուղ և պատմական բերդավան Արցախի Շահումյանի շրջանում, պատմականոմ Վայկունիքում։ Գտնվում է Տրտու գետի ակունքի մոտ, ընդարձակ լեռնահովտում, ծովի մակերեսից 2100 մ բարձրության վրա։ Քարվաճառից՝ 20 կմ հարավ-արևելք է, Ջերմաջուր առողջարանային ավանից` 5 կմ հյուսիս։ Չորս կողմից շրջապատված է բարձր ձյունապատ լեռներով և վիմահերձ ժայռերով։ Ջրառատ է, ունի բերրի վարելահողեր և արոտավայրեր։

Գյուղի միջնակարգ դպրոցը կոչված է Մատթեոս Ծարեցու անվամբ։ Էլեկտրիֆիկացված չէ։ Վերաբնակեցվել է 1993 թ ազատագրումից հետո։ 2005 թ․ ուներ 52 բնակիչ։

2020 թվականի Արցախյան երկրորդ պատերազմի արդյունքում գյուղը հայաթափվել և անցել է Ադրբեջանի հսկողության տակ։

Պատմություն

Հիշատակված է վաղ միջնադարյան աղբյուրներում։ Ծարը միջնադարյան Արցախի և ընդհանրապես Հայաստանի պատմամշակութային նշանավոր օջախներից մեկն էր։ Խաչենի իշանության շրջանում եղել է Արցախի երեք կենտրոններից մեկը (մյուս երկուսն էին Հաթերքը և Գանձասարը)։ XIII դարում Ծարը Դոփյանների իշխանական տոհմի նստավայրն էր, որի տիրույթները ընդհանուր առմամբ կոչվում էին Ծար, Ծարա գավառ կամ Վերին-Խաչեն։ Իրենց շինարարական գործունեությամբ աչքի են ընկել Ծարա իշաններից ու հոգևորականներից շատերը, հայտնի է եղել հատկապես իշխանուհի Ասփա Օրբելյանը։

XV դարում Ծարը համանուն մելիքության կենտրոնն էր։ XVI-XVII դդ ամրացվել է պարիսպներով և պաշտպանական այլ շինություններով, որոնք եկեղեցիների ու վանքերի, բազմաթիվ խաչքարերի ու իշխանական դղյակների հետ ընդհանուր տեսք են տվել բերդաքաղաքին։

XIX դարասկզբին Ծարը ավերվել է թուրքերի ասպատակությունների ժամանակ, հայաթափվել է և այստեղ բնակություն են հաստատել քրդերը։ 1921 թ․ Վայկունիքի շրջանի հետ բռնակցվել է Խորհրդային Ադրբեջանին, մտել է Քելբաջարի շրջանի մեջ։ Խորհրդային շրջանում բարբարոսաբար ոչնչացվել է Ծարի պատմամշակութային հուշարձանների մեծ մասը։

1993 թ.-ի սկզբին ազատագրվել է ԼՂՀ ինքնապաշտպանական բանակի կողմից։

Վերին Խաչենի (Ծարի) իշխանները

• Վախտանգ-Սակառ (†1190)
• Հասան Ա

(Դոփի իշխանուհին նշանավոր դեր է խաղում Վերին-Խաչենում և նրա մահից հետո այստեղի տոհմը կոչվում է Դոփյան)

• Գրիգոր Ա Դոփյան
• Հասան Բ (†1298)
• Գրիգոր Բ (13-րդ դարի երկրորդ կես, 14-րդ դարի սկիզբ)
• Վահրամ
• Հասան Գ (†1383)
• Ջհանշե Ա
• Հասան Դ
• Ջհանշե Բ (15-րդ դարի երկրորդ կես)
• Միրզաջան
• Մէլքոն

Նշանավոր Ծարեցիներ

• Դավիթ Մոլորեցուցիչ, հանդես է եկել 1250 թ,
• Հովհաննես Ծարեցի ավագ (†1583), հայ հեղինակավոր վարդապետ, կառուցել է Հաղպատի ժամատունը։
• Հովհաննես Ծարեցի կրտսեր (†1623), ժամանակագիր,
• Մատթեոս Ծարեցի (մոտ 1590-1661), Ամստերդամի հայկական տպագրության հիմնադիր։

Եկեղեցիներ և վանքեր

• Ծարա վանք կամ Գետամիջի վանք, կառ. 1301 թ,
• Սուրբ Գրիգոր մայր տաճարի, կառ. 1274 թ,
• Սուրբ Սարգիս եկեղեցի, կառ. 1279 թ,
• Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի։

Արձանագրություններ

Հնավայրի բազմաթիվ խաչքարերի, տապանաքարերի, ինչպես նաև եկեղեցիների վրա եղել են բազմաթիվ արձանագրություններ։ Դրանց մի մասը XIX վերջին ընդօրինակել է Մակար Բարխուդարյանը։

Թվիս Հայոց ՉԼԸ. Աստուծով ես Գրիգոր, որդի Հասանայ, քաջ և յաղթող զաւրավարին և մեծի իշխանին Ականոյ, Հանդաբերդոյ, Սոթից, Շողգահո և այլ բազում գաւառաց, կանգնեցի զխաչս ի գեղս, որ կոչի Ծար սիրեցելոյն հաւրն իմոյ հայրենիք և պարգև քաջութեան։ - Գրիգոր Բ-ի արձանագրությունը։

• 

  A sign in Armenian denoting the boundary limit of Tsar.

• 

  A monument built in honor of the Armenian troops who died in the Nagorno-Karabakh War.

• 

  One of canyons that surround the village.

• 

  Ruins of the village school built in the 1950s and containing stones taken from an Armenian monastery..

• 

  Fragments of Armenian gravestones.

• 

  Ruins of Armenian churches.

• 

  Ornaments on the wall of the Chapel of St. Sargis.

Արտաքին հղումներ

• Ղևոնդ Ալիշան․ Արցախ։

Աղբյուրներ

• Հայկական Սովետական Մեծ Հանրագիտարան։
• Մակար Բարխուդարյան, Արցախ, «Ամարաս» տպարան - Երևան 1996, էջ 258-261։
• Շահեն Մկրտչյան, Լեռնային Ղարաբաղի պատմաճարտարապետական հուշարձանները, «Հայաստան» հրատարակչություն, Երևան 1985, էջ 46-47։
• Կիրակոս Գանձակեցի, Հայոց Պատմություն, գլուխ ԽԸ։

Ծանոթագրություններ

Մեդիա ֆայլեր

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Ծար կատեգորիայում։