Ծար

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Ծար (այլ կիրառումներ)

Գյուղական համայնք
Երկիր	Արցախ
Շրջան	Շահումյանի շրջան
Այլ անվանումներ	Զար
Բնակչություն	52 մարդ
Ժամային գոտի	UTC+4
Ծար Վիքիպահեստում

Արցախի Հանրապետության քարտեզը, որտեղ մուգ շագանակագույնով պատկերված են Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքները, իսկ մարմնագույնով՝ Արցախի վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքները 2021 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ

Ծար՝ գյուղ և պատմական բերդավան Արցախի Հանրապետության Շահումյանի շրջանում, պատմականոմ Վայկունիքում։ Գտնվում է Տրտու գետի ակունքի մոտ, ընդարձակ լեռնահովտում, ծովի մակերեսից 2100 մ բարձրության վրա։ Քարվաճառից՝ 20 կմ հարավ-արևելք է, Ջերմաջուր առողջարանային ավանից` 5 կմ հյուսիս։ Չորս կողմից շրջապատված է բարձր ձյունապատ լեռներով և վիմահերձ ժայռերով։ Ջրառատ է, ունի բերրի վարելահողեր և արոտավայրեր։

Գյուղի միջնակարգ դպրոցը կոչված է Մատթեոս Ծարեցու անվամբ։ Վերաբնակեցվել է 1993 թվականի ազատագրումից հետո։ 2005 թվականին ուներ 52 բնակիչ։

Աշխարհագրություն

Համայնքը բարձր լեռնային է, վարչական և գյուղատնտեսական նշանակության հողերի վերաբերյալ ստույգ տեղեկություններ չկան, կադաստրային չափագրումներ չեն իրականացվել։ Ծար համայնքի սահմանային գոտով հոսում է Տրտու գետի վտակը։

Բնակչությունը խմելու ջուրն օգտագործում է գյուղամիջով անցնող առվակից։ Համայնքի տարածքում կան բազմաթիվ բնական անանուն մշտական գործող աղբյուրներ՝ առվակների տեսքով։

Պատմություն

Հիշատակված է վաղ միջնադարյան աղբյուրներում։ Ծարը միջնադարյան Արցախի և ընդհանրապես Հայաստանի պատմամշակութային նշանավոր օջախներից մեկն էր։ Խաչենի իշանության շրջանում եղել է Արցախի երեք կենտրոններից մեկը (մյուս երկուսն էին Հաթերքը և Գանձասարը)։ XIII դարում Ծարը Դոփյանների իշխանական տոհմի նստավայրն էր, որի տիրույթները ընդհանուր առմամբ կոչվում էին Ծար, Ծարա գավառ կամ Վերին-Խաչեն։ Իրենց շինարարական գործունեությամբ աչքի են ընկել Ծարա իշաններից ու հոգևորականներից շատերը, հայտնի է եղել հատկապես իշխանուհի Ասփա Օրբելյանը։

XV դարում Ծարը համանուն մելիքության կենտրոնն էր։ XVI-XVII դդ ամրացվել է պարիսպներով և պաշտպանական այլ շինություններով, որոնք եկեղեցիների ու վանքերի, բազմաթիվ խաչքարերի ու իշխանական դղյակների հետ ընդհանուր տեսք են տվել բերդաքաղաքին։

XIX դարասկզբին Ծարը ավերվել է թուրքերի ասպատակությունների ժամանակ, հայաթափվել է և այստեղ բնակություն են հաստատել քրդերը։

Գյուղը Զար անունով ընդգրկված է եղել է Ելիզավետպոլի նահանգի Ջևանշիրի գավառի մեջ։

1921 թ․ Վայկունիքի շրջանի հետ բռնակցվել է Խորհրդային Ադրբեջանին, մտել է Քելբաջարի շրջանի մեջ։ Խորհրդային շրջանում բարբարոսաբար ոչնչացվել է Ծարի պատմամշակութային հուշարձանների մեծ մասը։

1993 թ.-ի սկզբին ազատագրվել է ԼՂՀ ինքնապաշտպանական բանակի կողմից։

2020 թվականի Արցախյան երկրորդ պատերազմի արդյունքում գյուղը հայաթափվել և անցել է Ադրբեջանի հսկողության տակ։

Բնակչություն

2015 թվականին Ծար համայնքի բնակչության թվաքանակը կազմում էր 83 մարդ, կար 14 տնտեսություն։

Բնակավայրի ազգաբնակչության փոփոխությունը.

Տարի	2008	2009	2010
Բնակիչ	62	50	58

Տնտեսություն

Բնակչությունը հիմնականում զբաղվում էր գյուղատնտեսությամբ`անասնապահությամբ և հողագործությամբ։

Պատմամշայութային կառույցներ

Համայնքի պատմամշակութային հուշարձաններն են` Սբ. Գրիգոր եկեղեցի (1274 թ.), Սբ. Աստվածածին եկեղեցի (XVII դ.), Սբ. Սարգիս եկեղեցի (1279 թ.), մատուռ (XII-XIII դդ.), խաչքար (XII-XVII դդ.), տապանաքարեր (միջնադար), ամրոց (XII-XIII դդ.), կամուրջ (XIII դ.):

Հասարարակական կառույցներ

2015 թվականի դրությամբ համայնքում գործում էր գյուղապետարան, կար բուժաշխատող, գործում էր հիմնական դպրոց, որտեղ սովորում էին 6 աշակերտներ։

Վերին Խաչենի (Ծարի) իշխանները

• Վախտանգ-Սակառ (†1190)
• Հասան Ա

(Դոփի իշխանուհին նշանավոր դեր է խաղում Վերին-Խաչենում և նրա մահից հետո այստեղի տոհմը կոչվում է Դոփյան)

• Գրիգոր Ա Դոփյան
• Հասան Բ (†1298)
• Գրիգոր Բ (13-րդ դարի երկրորդ կես, 14-րդ դարի սկիզբ)
• Վահրամ
• Հասան Գ (†1383)
• Ջհանշե Ա
• Հասան Դ
• Ջհանշե Բ (15-րդ դարի երկրորդ կես)
• Միրզաջան
• Մէլքոն

Նշանավոր Ծարեցիներ

• Դավիթ Մոլորեցուցիչ, հանդես է եկել 1250 թ,
• Հովհաննես Ծարեցի ավագ (1583), հայ հեղինակավոր վարդապետ, կառուցել է Հաղպատի ժամատունը։
• Հովհաննես Ծարեցի կրտսեր (1623), ժամանակագիր,
• Մատթեոս Ծարեցի (մոտ 1590-1661), Ամստերդամի հայկական տպագրության հիմնադիր։

Եկեղեցիներ և վանքեր

• Ծարա վանք կամ Գետամիջի վանք, կառ. 1301 թ,
• Սուրբ Գրիգոր մայր տաճարի, կառ. 1274 թ,
• Սուրբ Սարգիս եկեղեցի, կառ. 1279 թ,
• Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի։

Արձանագրություններ

Հնավայրի բազմաթիվ խաչքարերի, տապանաքարերի, ինչպես նաև եկեղեցիների վրա եղել են բազմաթիվ արձանագրություններ։ Դրանց մի մասը XIX վերջին ընդօրինակել է Մակար Բարխուդարյանը։

Թվիս Հայոց ՉԼԸ. Աստուծով ես Գրիգոր, որդի Հասանայ, քաջ և յաղթող զաւրավարին և մեծի իշխանին Ականոյ, Հանդաբերդոյ, Սոթից, Շողգահո և այլ բազում գաւառաց, կանգնեցի զխաչս ի գեղս, որ կոչի Ծար սիրեցելոյն հաւրն իմոյ հայրենիք և պարգև քաջութեան։ - Գրիգոր Բ-ի արձանագրությունը։

• 

  A sign in Armenian denoting the boundary limit of Tsar.

• 

  A monument built in honor of the Armenian troops who died in the Nagorno-Karabakh War.

• 

  One of canyons that surround the village.

• 

  Ruins of the village school built in the 1950s and containing stones taken from an Armenian monastery..

• 

  Fragments of Armenian gravestones.

• 

  Ruins of Armenian churches.

• 

  Ornaments on the wall of the Chapel of St. Sargis.

Արտաքին հղումներ

• Ղևոնդ Ալիշան․ Արցախ։

Աղբյուրներ

• Հայկական Սովետական Մեծ Հանրագիտարան։
• Մակար Բարխուդարյան, Արցախ, «Ամարաս» տպարան - Երևան 1996, էջ 258-261։
• Շահեն Մկրտչյան, Լեռնային Ղարաբաղի պատմաճարտարապետական հուշարձանները, «Հայաստան» հրատարակչություն, Երևան 1985, էջ 46-47։
• Կիրակոս Գանձակեցի, Հայոց Պատմություն, գլուխ ԽԸ։

Ծանոթագրություններ

Մեդիա ֆայլեր

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Ծար կատեգորիայում։