Մարմնի ավելորդ քաշ
Մարմնի ավելորդ քաշ՝ օրգանիզմի վիճակ է, որն ունի ճարպային հյուսավածքի զանգված, որը գերազանցում է առողջ մարմնի համար ընդունված սահմանը։ Այս վիճակաը հատկապես տարածված է այն վայրերում որտեղ, մարդկանց հասանելի է առատ սնունդը և միևնույն ժամանակ այն մարդկանց, որոնք վարում են նստակյաց կենսակերպ։ Սովորաբար մարմնի ավելորդ քաշ տերմինը վերաբերվում է, երբ մարդու մարմնի զանգվածը տատանվում է 25-30 միջակայքում (իսկ 30-ից բարձր BMI-ի դեպքում ախտորոշվում է գիրություն), չնայած որոշ համատեքստերում տերմինը կարող է մի փոքր այլ իմաստ ունենալ։
Պատմականորեն բժշկության և առօրյա կյանքում տարածված է դարձել «ավելորդ քաշ» տերմինը։ Բայց քաշը և զանգվածը տարբեր հասկացություններ են, հետևաբար չափագիտական կազմակերպությունները կոչ են անում բոլոր դեպքերում, երբ խոսքը վերաբերում է օբյեկտի զանգվածին, օգտագործել «զանգված» տերմինը[1][2]։
2003 թվականին ԱՀԿ-ն հայտնել է, որ ավելորդ քաշի խնդիրը համաշխարհային մասշտաբների է հասել։ Երկրի վրա ավելի քան մեկ միլիարդ մարդու մոտ ավելացել է մարմնի քաշը կամ ճարպակալումը[3]։ 2016 թվականին աշխարհում նման մարդիկ մոտավորապես 2 միլիարդ էին, ինչը կազմում էր չափահաս բնակչության 39%-ը[4]։ Ըստ մեկ այլ տվյալի՝ 2-միլիարդանոց ցուցանիշը գերազանցել է արդեն 2013 թվականից առաջ[5]։ Խնդիրը վերաբերում էր բոլոր տարիքային խմբերին, երեխաներից մինչև ծերեր։
Առողջ մարմնին անհրաժեշտ է փոքր քանակությամբ ճարպային հյուսվածք՝ էնդոկրին համակարգի ճիշտ գործունեության համար, վերարտադրողական և իմունային համակարգերի, ներքին օրգանների ջերմամեկուսացման, և ցնցումներից պաշտպանելու համար, որպես նյութ բջջային կառուցվածքներ ստեղծելու և երկար ժամանակ էներգիա պահելու համար։ Այնուամենայնիվ, որոշ սահմանից այն կողմ ճարպի կուտակումն ունի բացասական հետևանքներ, այն նվազեցնում է մարմնի շարժունակությունը և ճկունությունը, ազդում է արտաքին տեսքի վրա, խախտվում է նյութափոխանակությունը, նախադրյալներ է ստեղծում հիվանդությունների առաջացման և զարգացման համար։
Դասակարգում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
| Կատեգորիա[6][7] | BMI (կգ/մ2) |
|---|---|
| Ծայրահեղ նիհարություն | < 16 |
| Անբավարար զանգված | 16 – 18.5 |
| Նորմալ քաշ | 18.5 – 25 |
| Ավելորդ զանգված | 25 – 30 |
| I աստիճանի գիրություն | 30 – 35 |
| II աստիճանի գիրություն | 35 – 40 |
| III աստիճանի գիրություն | ≥ 40 |
Մարմնին զանգվածի ինդեքս[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սա այժմ ամենատարածված մեթոդն է ավելորդ քաշի ախտորոշման համար։ Մարմնի զանգվածի ինդեքսը (BMI) բնութագրում է մարդու զանգվածը՝ հաշվի առնելով հասակը։ Հաշվարկվում է ըստ բանաձևի՝ջջ
- ИМТ = масса / рост_в_м2
Այսպիսով, BMI-ն ունի կգ/մ 2 չափս, սակայն գործնականում, հակիրճ լինելու համար, գրեթե միշտ նշվում է առանց չափման միավորներ նշելու։ Որոշ դեպքերում BMI-ին չի կարող ոչ այնքան ճիշտ պատկերացում տալ մարմնի վիճակի մասին, քանի որ այն հաշվի չի առնում մարմնի տեսակը, սեռը տարիքը։ Այն կարող է նաև կիրառելի չլինել այն մարդկանց առողջությունը գնահատելու համար, ովքեր լրջորեն զբաղվում են սպորտով, քանի որ այն թույլ չի տալիս տարբերակել ճարպից ստացված զանգվածը մկաններից ստացված զանգվածից։
Մարմնի ծավալի ինդեքս[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մարմնի ծավալի ինդեքսը մարմնի չափումն է օգտագործելով համակարգչային տեխնոլոգիաներ, մարմնի ծավալի ինդեքսը հաշվարկվում է հետևյալ կերպ։ Այս մեթոդի համար նկարում են մարդու մարմինը, ըստ որի համակարգիչը ստեղծում է 3D մոդելը։ Այս մոդելի համաձայն, հաշվի առնելով որոշ այլ ընդհանուր պարամետրեր (ինչպիսիք են հասակը, զանգվածը, տարիքը) համակարգիչը հաշվարկում է տարբեր տեսակի հյուսվածքների ընդհանուր բաշխումը ամբողջ մարմնում։ Մեթոդը մշակվել է 2000 թվականին՝ որպես BMI-ի այլընտրանք։ Ի տարբերություն BMI-ի, այս մեթոդը թույլ է տալիս տարբերակել ճարպային զանգվածը մկանային զանգվածից, ինչպես նաև հասկանալ ճարպի բաշխումը ամբողջ մարմնում։ Ամենավտանգավորը համարվում է կենտրոնական (կամ ներքին օրգանների) գիրությունը՝ այն, ինչը ժողովրդականորեն կոչվում է «գարեջրային որովայն»[8]։
Կշռել և համեմատել մարմնի քաշը իդեալականի հետ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պարզ կշռում, որին հաջորդում է մարմնի քաշի համեմատությունը իդեալականի հետ։ Զանգվածը գնահատելու համար, որը այս կամ այն պատճառով պետք է իդեալական համարել, մշակվել են բազմաթիվ բանաձևեր։ Բոլոր բանաձևերն ունեն իրենց թերությունները, շատ բան հաշվի չի առնվում (սեռը, մարմնի տեսակը, տարիքը, ֆիզիկական պատրաստվածության աստիճանը), ունեն կիրառման սահմանափակումներ կամ նախատեսված են հատուկ նպատակների համար։ Տարբեր բանաձևերով ստացված թվերը կարող են զգալիորեն տարբերվել։ Բայց այս բանաձևերը հստակ ուղեցույց են տալիս։
Տրամաչափի օգնությամբ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հատուկ տրամաչափի օգնությամբ («կպչուն թեստ»)։ Մարմնի մի քանի նախապես որոշված կետերում մաշկը «կծկվում է» տրամաչափով, որն ուղղակիորեն չափում է ենթամաշկային ճարպի հաստությունը և դրա հարաբերակցությունը մկանային զանգվածին։ Այս մեթոդը կարող է բավականին ճշգրիտ արդյունքներ տալ շատ մարդկանց, այնուամենայնիվ, մեթոդը ներառում է մարմնի վրա ճարպի բաշխման որոշակի օրինաչափություն, և դա միշտ չէ, որ այդպես է։ Մեթոդը թույլ չի տալիս չափել ճարպի չափը, որը գտնվում է մարմնի խորքում։
Բիոիմպեդանսի վերլուծություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մարմնի միջով անցնում է փոքր էլեկտրական հոսանք դրա էլեկտրական դիմադրությունը չափելու համար։ Քանի որ ճարպը և մկանները էլեկտրաէներգիան այլ կերպ են փոխանցում, այս մեթոդը թույլ է տալիս կատարել ճարպի զանգվածի և մկանների հարաբերակցության ուղղակի չափում։ Նախկինում այս տեխնիկան օգտագործելու համար անհրաժեշտ էր թանկարժեք սարքավորումներ` հատուկ պատրաստված անձնակազմով։ Այնուամենայնիվ, այժմ հնարավոր է ձեռք բերել տնային օգտագործման անալիզատորներ, որոնք պահանջում են միայն ընդհանուր պատկերացում օգտագործման վերաբերյալ։ Այսպիսով, բիոիմպեդանսային անալիզատորների ընթերցումները կարող են փոխվել կախված տվյալ պահին մարմնի ջրի քանակից և մարմնի ջերմաստիճանից. չափումների ժամանակ պետք է զգույշ լինել նման բաներից և համեմատական չափումներ կատարել մարմնի նույն վիճակում։
Հիդրոստատիկ կշռում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այս տեխնիկան մարդու ամբողջական սուզումն է ջրի մեջ, որի ընթացքում հատուկ սարքավորումները որոշում են նրա քաշը։ Այս քաշը համեմատվում է ջրից դուրս գրանցված «չոր քաշի» հետ օրգանիզմի ընդհանուր խտությունը որոշելու համար։ Քանի որ ճարպն ավելի ցածր խտություն ունի, քան մկանները, տեխնոլոգիան թույլ է տալիս ճշգրիտ որոշել մարմնում ճարպի պարունակությունը։ Տեխնիկան տալիս է ճշգրիտ արդյունքներ, սակայն այն օգտագործելու համար պահանջում է թանկարժեք սարքավորումներ և մասնագետներ։
Երկէներգետիկ ռենտգենյան աբսորբցիոմետրիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Երկէներգետիկ ռենտգենյան աբսորբցիոմետրիա (անգլ.՝ dual-energy X-ray absorptiometry, DEXA) ի սկզբանե մշակվել է ոսկրերի խտությունը չափելու համար։ Բայց մեթոդը նաև թույլ է տալիս որոշել մարմնի միջոցով հյուսվածքների այլ տեսակների բաշխումը և դրանց որոշ բնութագրեր։ DEXA -ն համարվում է շատ ճշգրիտ տեխնիկա։ Այնուամենայնիվ, դրա օգտագործման համար պահանջվում են թանկարժեք բժշկական սարքավորումներ և մասնագիտական հմտություններ։
Պատճառները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ավելորդ քաշը պայմանավորված է ավելի շատ կալորիաներ սպառելով (սննդի և խմիչքի միջոցով) ինչ օգտագործում է մարմինը ( նյութափոխանակության մակարդակը գումարած ամենօրյա գործունեությունը, ֆիզիկական ակտիվությունը և վարժությունը)։ Գործոններ, որոնք կարող են խորացնել այս անհավասարակշռությունը։
- Հարբեցողություն
- Սնման խանգարում (ներառյալ հոգեբանական գերսնումը)
- Գենետիկական նախատրամադրվածություն
- Հորմոններ (օրինակ, հիպոթիրեոզ)
- Անբավարար կամ վատ քուն
- Նստակյաց ապրելակերպ
- Սննդակարգի վատ որակը (որը հանգեցնում է մեծ քանակությամբ էժան, մատչելի սննդի, որը նպաստում է ճարպի ավելացմանը)
- Մետաբոլիկ խանգարում, որը կարող է առաջանալ ավելորդ քաշը կորցնելու ցիկլային փորձերից
- Չափից շատ ուտելը
- Հոգեակտիվ նյութերի օգտագործում (օրինակ՝ օլանզապին)
- Սա կարող է լինել ծխելը թողնելու և որոշակի հոգեմետ խթանիչներ օգտագործելու բացասական կողմնակի ազդեցություն
- Քրոնիկ «վատ» սթրես
Բուժում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ճարպակալումը բուժելու ավանդական եղանակներն են ապրելակերպի փոփոխությունները, ինչպիսիք են առողջ սննդակարգի ընդունումը և ֆիզիկական վարժությունները։ Չնայած որոշ դեպքերում, երբ կան հատուկ գործոններ, որոնք հանգեցնում են մարմնի քաշի ավելացմանը, կարող է պահանջվել իրավիճակին անհատական մոտեցում։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ ISO 80000-4:2006, Quantities and units — Part 4: Mechanics. "In common parlance, the name 'weight' continues to be used where 'mass' is meant, but this practice is deprecated."
- ↑ «SI Units: Mass». Weights and Measures (անգլերեն). NIST. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 17-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.
- ↑ «Obesity and overweight». Всемирная организация здравоохранения. 2003. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ դեկտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2009 թ․ ապրիլի 27-ին. «Obesity has reached epidemic proportions globally, with more than 1 billion adults overweight - at least 300 million of them clinically obese»
- ↑ «Obesity and overweight». Всемирная организация здравоохранения. 2021 թ․ հունիսի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ դեկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 30-ին. «In 2016, more than 1.9 billion adults, 18 years and older, were overweight. … 39% of adults aged 18 years and over were overweight in 2016, and 13% were obese»
- ↑ Ng, M.; Fleming, T.; Robinson, M.; Thomson, B.; Graetz, N.; Margono, C.; և այլք: (2014 թ․ մայիսի 29). «Global, regional, and national prevalence of overweight and obesity in children and adults during 1980–2013: A systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013». The Lancet. 384 (9945): 766–781. doi:10.1016/S0140-6736(14)60460-8. ISSN 0140-6736. PMC 4624264. PMID 24880830. «The number of overweight and obese individuals has increased from 921 million in 1980 to 2.1 billion in 2013.»
- ↑ The [[:Կաղապար:Аббр]] Report 2 (PDF). The Surveillance of Risk Factors Report Series (SuRF). Всемирная организация здравоохранения. 2005. էջ 22. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2021 թ․ դեկտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2023 թ․ հունվարի 24-ին.
{{cite book}}: URL–wikilink conflict (օգնություն) - ↑ Clinical Guidelines on the Identification, Evaluation, and Treatment of Overweight and Obesity in Adults: The Evidence Report (PDF). Национальные институты здравоохранения США. 1998-09. էջ 60. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ հունիսի 21-ին. Վերցված է 2023 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ Richard Craver (2008 թ․ սեպտեմբերի 10). «Location, not volume, of fat found to be key». Journalnow.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 15-ին.