Մածուն
 | |
|---|---|
 Կաթնամթերք | |
| Հայկական | |
| Ծագում | |
| Ենթատեսակ | կաթնամթերք |
| Առաջացման երկիր | Հայաստան |
 Matsoni Վիքիպահեստում | |
Մածուն, կաթնամթերք, որի պատմությունը ձգվում է հազարամյակներ։ Օժտված է բարձր բիոքիմիական ակտիվությամբ և պարունակում է կենդանի կաթնաթթվային մանրէներ, որոնք չեզոքացնում են օրգանիզմում առկա բացասական բակտերիաների ազդեցությունը։ Հարուստ է նաև վիտամիններով և օրգանիզմի համար օգտակար բազմաթիվ տարրերով։
Մածունի հայրենիքը համարվում է Հայկական լեռնաշխարհը[1][2]։ Մածուն բառի հիմքում ընկած է մած արմատը, որից և կազմվել են մածանել, մածնուլ բայերը՝ կպչել, թանձրանալ, մակարդվել իմաստներով[3]։
Հայաստանում սննդի մեջ կաթնամթերքների, մասնավորապես՝ մածունի լայն գործածության մասին են վկայում հնագիտական բազմաթիվ գտածոները։ Նախնադարում մարդիկ կաթի ավելցուկը թողել են երկար ժամանակ, կաթը վերափոխվել է «թթու կաթի»՝ մածունի։ Պատահական այդ հայտնագործությունն էլ աստիճանաբար լայն կիրառություն է ձեռք բերել։
Այսօր էլ մածունի ստացման՝ մածուն մերելու եղանակը նույնն է, ինչ հազարամյակներ առաջ։ Եռացրած կաթի մեջ քիչ քանակությամբ թթված մածուն խառնելով՝ մակարդում են կաթը։ Շնորհիվ մանրէասպան հատկության, 5-6 օրական մածունը հրաշալի դեղամիջոց է աղեստամոքսային հիվանդությունների, թունավորումների, այրվածքների, խոցերի դեմ։
Հայտնի է, որ Կոստանդնուպոլսից հրավիրված բժիշկը մածունով է բուժել Ֆրանսիայի արքա Ֆրանցիսկ Առաջինի վաղահաս ծերությունը։ Մեր նախնիներին հայտնի է եղել նաև մածունից խնոցու մեջ հարելով կարագ ստանալը։
Հայաստանում իմացել են նաև մածունի երկարատև պահպանման միջոցները։ Ամռանը մածունը տոպրակով քամել են, լցրել կճուճների մեջ և անօդաթափանց դարձնելու նպատակով վրան ճարպ լցրել։ Պահպանման եղանակներից մեկն էլ չորթանն է, որից թանապուր են եփել։
Ավանդական հայկական մածունը բարելավում է մարսողությունը, բարձրացնում իմունիտետը։ Մածունը հանդիսանում է հայ ընտանիքի սննդակարգի անբաժանելի մասը։
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մածունի մասին առաջին գրավոր պատմությունները վկայում են միջնադարյան հայերեն ձեռագրերում Գրիգոր Մագիստրոսը (XI դար), Հովհաննես Երզնկացին (XIII դ.), Գրիգոր Տաթևացին (XIV դար) և այլք։ Մացոնին հիշատակվում է Զազա Փանասկերտելի-Ցիցիշվիլիի 15-րդ դարի վրացական Karabadini բժշկական գրքում։[4]
Հայ գաղթականներ Սարգիս և Ռոուզ Կոլումբոսյանները, ովքեր սկսել են «Colombo and Sons Creamery»-ը Անդովերում, Մասաչուսեթս, 1929 թվականին, ներկայացրել են Matzoon-ը Նոր Անգլիայի շրջակայքում ձիաքարշ վագոնում, որի վրա գրված է հայերեն «մածուն» բառը։ որը հետագայում փոխվեց «յոգուրտ»՝ արտադրանքի թուրքերեն անվանումը, քանի որ թուրքերենը լեզուն էր մերձավորարևելյան տարբեր էթնոսների ներգաղթյալների միջև, որոնք այդ ժամանակ հիմնական սպառողներն էին:[5]
2012 թվականի հունվարի 24-ին Վրաստանը գրանցեց «մածունի» աշխարհագրական նշումը։ 2022 թվականին Վրաստանն արգելեց հայկական 《մածուն》 անվամբ մածուն կաթնամթերքի արտահանումը Ռուսաստան իր տարածքով։ Ավելի ուշ հայաստանյան ընկերությունն իր արտադրանքը վերանշանակեց որպես «Հայկական լեռնային յոգուրտ»։[6]
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Joseph A. Kurmann, Jeremija Lj Rašić, Manfred Kroger //Encyclopedia of fermented fresh milk products: an international inventory of fermented milk, cream, buttermilk, whey, and related products p. 212. Springer, 1992. ISBN 9780442008697.
MATZOON (En); mazun (Fr, De); matsun, matsoni, maconi.
Short Description: Of Armenian origin; Georgia, Caucasus (USSR); traditional product; the milk of ewes, goats, buffalo, or cows or mixtures thereof; yoghurtlike product traditionally made from boiled milk and an undefined starter culture; firm consistency and acidic flavor.
Microbiology: Traditional product made with undefined starter culture consisting of thermophilic and mesophilic lactic streptococci and thermophilic lactobacilli, and often with yeasts. Starter culture with defined microflora: proposed Streptococcus thcrmopbilus and Lactobacillus dclbmeckii subsp. buligaricus.
Related Product: Yoghurt.
- ↑ A.Y. Tamime,R.K. Robinson. Yoghurt: Science and Technology Woodhead Publishing, 1999 p 2(pp 640) ISBN 1855733994, 9781855733992
- ↑ Զրույց 80. Հայկական մածունը // Ազգ.
- ↑ «Nicholas Adontz». Wikipedia (անգլերեն). 2024-02-02.
- ↑ «General Mills to discontinue producing Colombo Yogurt » Merrimack Valley » EagleTribune.com, North Andover, MA». web.archive.org. 2011-05-28. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-05-28-ին. Վերցված է 2024-07-14-ին.
- ↑ Kincha, Shota (2022-02-11). «Georgian-Armenian yoghurt dispute threatens to sour relations». OC Media (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2024-07-14-ին.
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
| ||||||||||||||||||