ԽՍՀՄ Պետական անվտանգության կոմիտե
| ԽՍՀՄ Պետական անվտանգության կոմիտե | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | անվտանգության գործակալություն և Committee of National Security? |
| Երկիր |  ԽՍՀՄ |
| Հապավում | ՊԱԿ ԿԳԲ (КГБ) |
| Կարգախոս | «Հավատարմություն կուսակցությանը, հավատարմություն հայրենիքին» Верность партии - Верность Родине |
| Նախորդող | ԽՍՀՄ պետական անվտանգության նախարարություն |
| Հաջորդող | ԽՍՀՄ միջհանրապետական անվտանգության ծառայություն ԽՍՀՄ Կենտրոնական հետախուզական ծառայություն ԽՍՀՄ պետական սահմանի պաշտպանության կոմիտե |
| Հիմնադրված | մարտի 12, 1954 |
| Լուծարված | Նոյեմբերի 6, 1991 (դե ֆակտո) Դեկտեմբերի 3, 1991 (դե յուրե) |
| Իրավ. կարգավիճակ | լուծարված |
| Գլխադասային գրասենյակ | Լուբյանսկայա հրապարակ, Մոսկվա, ՌԽՍՖՀ, ԽՍՀՄ |
| Տարածաշրջան | ԽՍՀՄ |
| Գլխավոր քարտուղար | Իվան Սերով, Վլադիմիր Սեմիչաստնի, Յուրի Անդրոպով, Վիտալի Ֆյոդորչուկ, Ալեքսանդր Շելեպին, Վիկտոր Չեբրիկով, Վլադիմիր Կրյուչկով, Վադիմ Բակատին և ԽՍՀՄ ՊԱԿ-ի նախագահ |
| Վերջին նախագահ | Վլադիմիր Կրյուչկով |
| Վերադաս կառույց | ԽՄԿԿ կենտրոնական կոմիտե ԽՍՀՄ Մինիստրների խորհուրդ |
| Վերադաս կազմակերպություն | ԽՍՀՄ |
| Անձնակազմ | 480 000 (1991 թ.) |
Պետական անվտանգության կոմիտե, ՊԱԿ (, ռուս.՝ Комитет государственной безопасности, КГБ, ԿԳԲ (
արտասանություն)), պետանվտանգության ոլորտում Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միությունում գործող պետական կառավարման կենտրոնական համամիութենական մարմին։
Ստեղծվել է 1954 թվականին՝ որպես ՉԵԿԱ-ի, ՆԿԳԲ-ի, ՆԿՎԴ-ի և ՄԿԲ-ի անմիջական իրավահաջորդ՝ և մտնելով ԽՍՀՄ Մինիստրների խորհրդի ենթակայության տակ։ գործել է 1954-1991 թվականներին։
ՊԱԿ-ի հիմնական գործունեություններն են եղել Ներքին հետախուզությունը, հակահետախուզությունը, օպերատիվ-հետախուզությունը, ԽՍՀՄ պետական սահմանների, Կոմունիսական կուսակցության և ԽՍՀՄ կառավարության պաշտպանությունը, նաև այլակարծության և ազգայնականության, հանցագործությունների և ենթադրյալ հակասովետական գործունեության դեմ։ Նաև ՊԱԿ-ի իրավասությունների մեջ է մտել ԽՄԿԿ-ի (մինչև 1990 թվականի մարտի 14-ը), բարձրագույն պետական իշխանության և ԽՍՀՄ ղեկավարության, ազգային անվտանգության և երկրի սահմանների պահպանության, Խորհրդային Միության սոցիալտնտեսական վիճակի անվտանգության ապահովումը։
ԽՍՀՄ ՊԱԿ համակարգի մեջ էին մտնում ԽՍՀՄ երկրների տասնչորս պետական անվտանգության կոմիտեներ։
Տարբեր տարիների ընթացքում ՊԱԿ-ը ունեցել է տարբեր միջազգային անվանումներ և տարբեր կարգավիճակներ կենտրոնական պետական կառավարման համակարգում։
| Ամբողջական անվանումը | Հապավում | Կարգավիճակ | Տարիներ |
|---|---|---|---|
| «ԽՍՀՄ նախարարների խորհրդին առընթեր պետական անվտանգության կոմիտե» | ՊԱԿ | գերատեսչություն ԽՍՀՄ նախարարության օրենքներով | 1954 մարտի 13 — 1978 հուլիսի 5 |
| «ԽՍՀՄ պետական անվտանգության կոմիտե» | ԽՍՀՄ ՊԱԿ | պետական կոմիտե | 1978 հուլիսի 5 — 1991 դեկտեմբերի 3 |
ՊԱԿ-ի կազմավորում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]«Օպերատիվ-հետախուզական գործակալությունների եւ վարչությունների» ԽՍՀՄ Ներքին Գործերի Նախարարությունից անջատման նախաձեռնությունը, որպես առանձին գերատեսչություն՝ պատկանում է Ներքին Գործերի Նախարար՝ Սերգեյ Կրուգլովին, ով 1954 թվականի փետրվարի 4-ին (ԽՄԿԿ)կենտրոնական կոմիտեին ներկայացրեց պաշտոնական դիմում՝ համապատասխան նոտայով։ Սերգեյ Կրուգլովի այդ առաջարկը քննարկվեց 1954 թվականի փետրվարի 8-ի (ԽՄԿԿ)Կենտրոնական կոմիտեի նախագահության նիստի ժամանակ և ամբողջությամբ ընդունվեց բացառությամբ, որ առաջարկված անվանումից՝ «ԽՍՀՄ Նախարարների խորհրդի կից Պետական անվտանգության հետ կապված գործերի կոմիտե» մնաց միայն «ԽՍՀՄ Նախարարների խորհրդի կից Պետական անվտանգության կոմիտե» անվանումը[1]։
1 ամիս անց, ԽՍՀՄ Գերագույն Խորհրդի նախագահության հրամանով՝ 1954 թվականի մարտի 13-ին ձևավորվեց «ԽՍՀՄ Նախարարների խորհրդի կից Պետական անվտանգության կոմիտե»-ն[2]։ Նոր կազմավորված կոմիտեի կազմի մեջ մտան ԽՍՀՄ Ներքին Գործերի Նախարարության մաս կազմող այն ծառայություններն և բաժինները, որոնք զբաղվում էին պետական անվտանգության հարցերով։ Կոմիտեի նախագահ նշանակվեց ԽՍՀՄ ներքին գործերի նախարարի նախկին տեղակալ, գեներալ-գնդապետ Իվան Սերովը։ Նույն տարվա ապրիլի 26-ին ՊԱԿ-ի նախագահն ընդգրկվեց նախարարների խորհրդի կազմի մեջ[3]։
Հատկանշական է, որ ՊԱԿ-ն չի ձևավորվել որպես կենտրոնական պետական մարմին, որպիսիք իր նախորդներ ՝ ԽՍՀՄ պետական անվտանգության նախարարությունն և ԽՍՀՄ Ներքին Գործերի Նախարարությունն էին, այլ ուներ ԽՍՀՄ կառավարությանը կից գերատեսչության կարգավիճակ։ Պատմաբանների կարծիքով՝ ՊԱԿ-ի կարգավիճակի իջեցումը կապված էր պետության կուսակցական վերնախավի ձգտումների հետ,որոնք էին ՊԱԿ-ին զրկել ինքնուրույնությունից, այսինքն ենթարկեցնել Խորհրդային Միության կոմունիստական կուսակցությանը[4]:Այնուամենայնիվ, ՊԱԿ-ի նախագահները նշանակվել են ոչ թե ԽՍՀՄ Նախարարների Խորհրդի ակտերով, ինչպես սովորաբար նշանակվում էին գերատեսչությունների ղեկավարները, այլ ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի նախագահության հրամանագրերով, ինչպես նշանակում էին նախարարների և պետական հանձնաժողովների նախագահներին։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Постановление Президиума ЦК КПСС «Об образовании Комитета государственной безопасности при Совете Министров СССР»
- ↑ Кокурин А. И., Петров Н. В. Лубянка. Органы ВЧК—ОГПУ—НКВД—НКГБ—МГБ—МВД—КГБ. 1917—1991: Справочник / Ред. Р. Г. Пихоя. — М.: Международный фонд Демократия (МФД. Фонд Александра Н. Яковлева), 2003. — 766 с. — (Россия. XX век. Документы). — 3000 экз. — ISBN 5-8564-6109-6
- ↑ s:Закон СССР от 26.04.1954 Об утверждении Указов Президиума Верховного Совета СССР
- ↑ Пожаров, А. И. Некоторые аспекты деятельности органов безопасности СССР в 1950-е — первой половине 1960-х годов Արխիվացված 2013-05-13 Wayback Machine // Исторические чтения на Лубянке. 1997 год. Российские спецслужбы: история и современность. — Москва: Великий Новгород, 1999. с. 42-48.