4-Ամինոսալիցիլաթթու

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
4-Ամինոսալիցիլաթթու
Изображение химической структуры
Նույնացուցիչներ
CAS համար65-49-6
PubChem CID4649
DrugBank00233
CompTox Dashboard (EPA)
ECHA InfoCard100.000.557 Խմբագրել Վիքիդատայում

4-Ամինոսալիցիլաթթու, նաև հայտնի որպես պարաամինոսալիցիլաթթու, հիմնականում տուբերկուլոզի բուժման համար նախատեսված հակաբիոտիկ[1]։ Մասնավորապես, այն կիրառվում է ակտիվ դեղորայքային տուբերկուլոզի բուժման համար՝ այլ հակատուբերկուլոզային դեղերի հետ զուգակցված[2]։ Այն կիրառվել է նաև որպես սուլֆասալազինով երկրորդային բուժման բաղադրիչ, աղիների բորբոքային հիվանդությունների ժամանակ, ինչպիսիք են՝ խոցային կոլիտը և Կրոնի հիվանդությունը[2]։ Այն հիմնականում նախատեսված է ներքին ընդունման համար[2]։

Ընդհանուր կողմնակի ազդեցություններին են պատկանում սրտխառնոցը, որովայնային ցավը և փորլուծությունը[2]։ Այլ կողմնակի ազդեցություններից են՝ լյարդի բորբոքումը և ալերգիկ ռեակցիաները[2]։ Խորհուրդ չի տրվում այն կիրառել երիկամային անբավարարության առկայության դեպքում[2]։ Չնայած, ըստ երևույթին, այն վնասակար ազդեցություն չի թողնում հղիության ժամանակ կիրառելիս, և բավարար չի ուսումնասիրվել դրա ազդեցությունը բնակչության տվյալ խմբում[2]։ Համարվում է, որ 4-ամինոսալիցիլաթթուն արգելակում է մանրէների ֆոլաթթու արտադրելու ունակությունը[2]։

4-Ամինոսալիցիլաթթուն առաջին անգամ արտադրվել է 1902 թվականին և հաստատվել կիրառման համար՝ 1943 թվականին[3]։ Այն ներառվել է Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության հիմնական դեղերի ցուցակում, որպես առողջապահության համակարգին անհրաժեշտ առավել անվտանգ ու արդյունավետ դեղամիջոց[4]։ 2005 թվականի դրությամբ տուբերկուլոզի բուժման կուրսը արժե մոտ 2700 ԱՄՆ$[5]:

Բժշկական կիրառում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

4-Ամինոսալիցիլաթթուն հիմնականում կիրառվում է տուբերկուլոզային ինֆեկցիաների բուժման համար։

Տուբերկուլոզ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ամինոսալիցիլաթթուն հաստատվել է կլինիկական կիրառման համար 1944 թվականին։ Այն ստրեպտոկոկից հետո երկրորդ հակաբիոտիկն է, որն արդյունավետ է տուբերկուլոզի բուժման ժամանակ։ Պարաամինոսալիցիլաթթուն համարվում էր տուբերկուլոզի ստանդարտ բուժման բաղադրիչը՝ մինչև ռիֆամպիցինի և պիրազինամիդի ներարկելը[6]։

Դրա արդյունավետությունը տուբերկուլոզի բուժման ժամանակ ավելի ցածր է, քան ներկայիս առաջնային հինգ դեղամիջոցներինը (իզոնիազիդ, ռիֆամպիցին, էթամբուտոլ, պիրազինամիդ, ստրեպտոմիցին) և դրա գինը ավելի բարձր է, սակայն միևնույնն է մինչև հիմա օգտակար է դեղորայքային կայունությամբ տուբերկուլոզի բուժման ժամանակ[3][7]։ Պարաամինոսալիցիլաթթուն միշտ կիրառվում է այլ հակատուբերկուլոզային դեղերի հետ զուգակցված։

Տուբերկուլոզի բուժման համար կիրառվող դեղաչափն է՝ 150 մգ/կգ/օր, որը չափակարգվում է օրական 2-4 դեղաչափերի; այդ պատճառով մեծահասակների համար հիմնական դեղաչափն է՝ 2-4 գ, օրական 4 անգամ։ Այն ԱՄՆ-ում վաճառվում է «Paser» անվան տակ, Jacobus Pharmaceutical-ի կողմից, որը թողարկում է 4 գ․ փաթեթներ՝ դանդաղ արտազատման գրանուլներով։ Դեղը անհրաժեշտ է ընդունել թթու սննդի կամ ըմպելիքների հետ (նարնջի, խնձորի կամ լոլիկի հյութ)[8]։ Պարաամինոսալիցիլաթթուն հասանելի է եղել իզոնիազիդի հետ զուգակցված տեսքով՝ Pasinah[9] կամ Pycamisan[10] անվան տակ։

Դեղերի Եվրոպական գործակալությունը խորհուրդ է տվել թույլատվություն տրամադրել պարաամինոսալիցիլաթթվի մարկետինգի համար՝ մեծահասակների և երեխաների մոտ դեղորայքային կայունությամբ տուբերկուլոզի բուժման ժամանակ, երբ բուժման այլ մեթոդները կիրառելի չեն ռեզիստենտականության (կայունություն) կամ տոլերանտության (ընտելացում) պատճառով[11]։

Աղիների բորբոքային հիվանդություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պարաամինոսալիցիլաթթուն նաև կիրառվել է աղիների բորբոքային հիվանդությունների բուժման համար (խոցային կոլիտ և Կրոնի հիվանդություն)[12], բայց փոխարինվել է այլ դեղերով, ինչպիսիք են՝ սուլֆասալազինը և մեսալազինը։

Այլ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պարաամինոսալիցիլաթթուն ուսումնասիրվել է մանգանով խելաթային թերապիայում կիրառման համար, և հետագա 17 տարվա հետազոտությունները ցույց են տվել, որ այն կարող է խելաթացման այլ արձանագրություններից արդյունավետ լինել, ինչպիսիք են էթիլենդիամինտետրաացետային թթուն[13]։

Կողմնակի ազդեցություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստամոքսաղիքային անցանկալի երևույթները (փսխում, սրտխառնոց, փորլուծություն) համարվում են ընդհանուր; դանդաղ ազատագրումը նախատեսված է տվյալ խնդրի լուծման համար[14]։ Այն նաև հեպատիտի առաջացման պատճառ է հանդիսանում։ Գլյուկոզո-6-ֆոսֆատդեհիդրոգենազի դեֆիցիտով մարդկանց անհրաժեշտ է խուսափել ամինոսալիցիլաթթվի կիրառումից, քանի որ այն կարող է բերել հեմոլիզի[15]։ Խպիպը նույնպես կողմնակի ազդեցություն է համարվում, քանի որ ամինոսալիցիլաթթուն արգելակում է վահանաձև գեղձի հորմոնների սինթեզը[16]։

Դեղորայքային փոխազդեցությունները նպաստում են ֆենիտոնինի մակարդակի բարձրացմանը։ Ռիֆամպիցինի հետ զուգընթաց կիրառելու դեպքում՝ ռիֆամպիցինի մակարդակը արյան մեջ նվազում է մոտ երկու անգամ[17]։

ԱՄՆ-ի Աննդի և Դեղերի հսկման վարչությունը պարաամինոսալիցիլաթթուն դասել է հղիության C կարգին, նշելով, որ հայտնի չէ կթողնի այն վնասակար ազդեցություն պտղի վրա, թե ոչ։

Դեղաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Եռացնելիս ամինոսալիցիլաթթուն դեկարբօքսիլանում է CO2-ի և 3-ամինոֆենոլի առաջացմամբ։

Ազդեցության ձև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հայտնաբերվել է, որ պարաամինոսալիցիլաթթուն համարվում է նախադեղ, և այն փոխազդում է ֆոլատի հետ դեհիդրոպտերոատսինթազի և դեհիդրոֆոլատսինթազի օգնությամբ, առաջացնելով հիդրօքսիմեթիլհիդրոֆոլատի հակամետաբոլիտ, որն իր հերթին արգելակում է դիհիդրոֆոլատ ռեդուկտազի ակտիվությունը[18]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պարաամինոսալիցիլաթթուն առաջին անգամ սինթեզվել է Սեյդելի և Բիտների կողմից 1902 թվականին[3]։ Այն կրկին վերարտադրվել է շվեդ քիմիկ Jörgen Lehmann-ի կողմից, երբ հայտնաբերվեց, որ տուբերկուլոզային մանրէն ակտիվ կերպով նյութափոխանակության է ենթարկում սալիցիլաթթվին[19]։ Լեհմանն առաջին անգամ 1944 թվականի վերջին փորձարկեց պարաամինոսալիցիլաթթուն՝ որպես պերօռալ հակատուբերկուլոզային բուժման մեթոդ։ Առաջին պացիենտի վիճակը զգալիորեն բարելավվեց բուժումից հետո[20]։ Տվյալ դեղը ավելի արդյունավետ համարվեց, քան ստրեպտոմիցինը, որը օժտված է նյարդային տոքսիկությամբ և որի հանդեպ տուբերկուլոզը կարող է հեշտությամբ ռեզիստենտություն դրսևորել։ 1948 թվականին բժշկական հետազոտություններ իրականացնող Բրիտանական խորհուրդը ապացուցեց, որ ստրեպտոմիցինով և պարաամինոսալիցիլաթթվով զուգակցված բուժումը գերազանցում է 2 դեղամիջոցների ակտիվությանը, և հաստատեց տուբերկուլոզի ժամանակ զուգակցված բուժման սկզբունքը[3][21]։

Այլ անվանումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինչպես մնացած առևտրային կարևոր միացությունները, պարաամինոսալիցիլաթթուն նույնպես բաց է թողնվում տարբեր անվանումներով, ներառյալ պարաամինոսալիցիլաթթուն, p-ամինոսալիցիլաթթուն, 4-ամինոսալիցիլաթթուն և ուղղակի P:

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ WHO Model Formulary 2008 (PDF). World Health Organization. 2009. էջ 140. ISBN 9789241547659. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 «Aminosalicylic Acid». The American Society of Health-System Pharmacists. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Donald, Peter R; Diacon, Andreas H. «Para-aminosalicylic acid: the return of an old friend». The Lancet Infectious Diseases. 15 (9): 1091–1099. doi:10.1016/s1473-3099(15)00263-7.
  4. ↑ «WHO Model List of Essential Medicines (19th List)» (PDF). World Health Organization. April 2015. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
  5. ↑ Brown, Garrett W.; Yamey, Gavin; Wamala, Sarah. «Chapter 12». The Handbook of Global Health Policy (անգլերեն). John Wiley & Sons. ISBN 9781118509609. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 20-ին.
  6. ↑ Mitchison DA (2000). «Role of individual drugs in the chemotherapy of tuberculosis Role of individual drugs in the chemotherapy of tuberculosis». Int J Tuberc Lung Dis. 4 (9): 796–806. PMID 10985648.
  7. ↑ Fox, W.; Ellard, G. A.; Mitchison, D. A. (1999). «Studies on the treatment of tuberculosis undertaken by the British Medical Research Council tuberculosis units, 1946-1986, with relevant subsequent publications». The International Journal of Tuberculosis and Lung Disease. 3 (10 Suppl 2): S231–S279. PMID 10529902.
  8. ↑ «Paser». RxList. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ սեպտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2008 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
  9. ↑ Smith NP, Ryan TJ, Sanderson KV, Sarkany I (1976). «Lichen scrofulosorum: A report of four cases». Br J Dermatol. 94 (3): 319–325. doi:10.1111/j.1365-2133.1976.tb04391.x. PMID 1252363.
  10. ↑ Black JM; Sutherland, IB (1961). «Two incidents of tuberculous infection by milk from attested herds». Br Med J. 1 (5241): 1732–1735. doi:10.1136/bmj.1.5241.1732. PMC 1954350. PMID 20789163.
  11. ↑ Drug Discovery & Development. EMA Recommends Two New Tuberculosis Treatments. Արխիվացված 2013-12-03 Wayback Machine November 22, 2013.
  12. ↑ Daniel F, Seksik P, Cacheux W, Jian R, Marteau P (2004). «Tolerance of 4-aminosalicylic acid enemas in patients with inflammatory bowel disease and 5-aminosalicylic-induced acute pancreatitis». Inflamm Bowel Dis. 10 (3): 258–260. doi:10.1097/00054725-200405000-00013. PMID 15290921.
  13. ↑ Jiang, Y. M.; Mo, X. A.; Du, F. Q.; Fu, X.; Zhu, X. Y.; Gao, H. Y.; Xie, J. L.; Liao, F. L.; Pira, E.; Zheng, W. (2006). «Effective Treatment of Manganese-Induced Occupational Parkinsonism with p-Aminosalicylic Acid: A Case of 17-Year Follow-Up Study». Journal of Occupational and Environmental Medicine. 48 (6): 644–649. doi:10.1097/01.jom.0000204114.01893.3e. PMC 4180660. PMID 16766929.
  14. ↑ Das, K. M.; Eastwood, M. A.; McManus, J. P. A.; Sircus, W. (1973). «Adverse Reactions during Salicylazosulfapyridine Therapy and the Relation with Drug Metabolism and Acetylator Phenotype». New England Journal of Medicine. 289 (10): 491–495. doi:10.1056/NEJM197309062891001. PMID 4146729.
  15. ↑ Szeinberg, A.; Sheba, C.; Hirshorn, N.; Bodonyi, E. (1957). «Studies on erthrocytes in cases with past history of favism and drug-induced acute hemolytic anemia». Blood. 12 (7): 603–613. PMID 13436516.
  16. ↑ MacGregor, A. G.; Somner, A. R. (1954). «The anti-thyroid action of para-aminosalicylic acid». Lancet. 267 (6845): 931–936. doi:10.1016/S0140-6736(54)92552-0. PMID 13213079.
  17. ↑ Boman G (1974). «Serum concentration and half-life of rifampicin after simultaneous oral administration of aminosalicylic acid or isoniazid». European Journal of Clinical Pharmacology. 7 (3): 217–25. doi:10.1007/BF00560384. PMID 4854257.
  18. ↑ Zheng, J; Rubin, EJ; Bifani, P; Mathys, V; Lim, V; Au, M; Jang, J; Nam, J; Dick, T; Walker, JR; Pethe, K; Camacho, LR. «para-Aminosalicylic acid is a prodrug targeting dihydrofolate reductase in Mycobacterium tuberculosis». J Biol Chem. 288 (32): 23447–56. doi:10.1074/jbc.m113.475798. PMC 3789992. PMID 23779105. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 26-ին.
  19. ↑ LEHMANN, JORGEN (1949 թ․ դեկտեմբերի 1). «The Treatment of Tuberculosis in Sweden with Para-Aminosalicylic Acid (PAS): A Review». Diseases of the Chest. 16 (6): 684–703. doi:10.1378/chest.16.6.684.
  20. ↑ Lehmann, J. (1946). «Para-aminosalicylic acid in the treatment of tuberculosis». Lancet. 1 (6384): 15–16. doi:10.1016/s0140-6736(46)91185-3. PMC 2529705. PMID 21008766.
  21. ↑ Fox, W.; Ellard, G. A.; Mitchison, D. A. (1999). «Studies on the treatment of tuberculosis undertaken by the British Medical Research Council tuberculosis units, 1946-1986, with relevant subsequent publications». The International Journal of Tuberculosis and Lung Disease. 3 (10 Suppl 2): S231–S279. PMID 10529902.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «4-Ամինոսալիցիլաթթու» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
ChEMBL · Drugbank · KEGG · PDB · PDB · PDB · UNII
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
Microsoft: 2776317974, 2909441351
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=4-Ամինոսալիցիլաթթու&oldid=9487544» էջից