Ոչ սպեցիֆիկ խոցային կոլիտ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ոչ սպեցիֆիկ խոցային կոլիտ
UC granularity.png
Խոցային կոլիտով ախտահարված հաստ աղիքի էնդոսկոպիկ (կոլոնոսկոպիա) պատկեր։ Աղիքի ներքին մակերեսը իր վրա պարունակում է հետքեր և վնասված է որոշ տեղերում։
Տեսականբուժելի/հազվագյուտ հիվանդություն, հիվանդության կարգ և ախտանիշ կամ նշան
ՊատճառԱնհայտ[1]
Հիվանդության ախտանշաններՈրովայնային ցավ, արյունախառը լուծ, քաշի կորուստ, տենդ, անեմիա[1]
Բժշկական մասնագիտությունԳաստրոէնտերոլոգիա
ԱխտորոշումԿոլոնոսկոպիա՝ հյուսվածքի բիոպսիայով[1]
Տարբերակիչ ախտորոշումԴիզենտերիա, Կրոնի համախտանիշ, իշեմիկ կոլիտ[2]
ԲուժումՍննդակարգի փոփոխույուն, դեղորայք, վիրահատություն[1]
ԲարդություններՄեգակոլոն, աչքի, հոդերի և լյարդի բորբոքում, հաստ աղու քաղցկեղ[1][3]
ՀաճախությունԱմեն 5-ը 1000 մարդու հաշվարկով[4]
Սկիզբը15–30 տարեկան կամ 60-ից մեծ[1]
ՏևողությունԵրկար տևողությամբ[1]
Commons-logo.svg Ulcerative colitis Վիքիպահեստում

Ոչ սպեցիֆիկ խոցային կոլիտ (ՈԽԿ) խրոնիկական վիճակ է, որի դեպքում լինում է ուղիղ աղու և հաստ աղու բորբոքում և խոցեր[1][5]։ Ակտիվ հիվանդության հիմնական ախտանիշներից են որովայնային ցավը և արյունախառը լուծը[1]։ Կարող է նաև դիտվել քաշի կորուստ, տենդ և անեմիա[1]։ Երբեմն ախտանիշները զարգանում են դանդաղ և ծանրության աստիճանը կարող է տատանվել՝ մեղմ արտահայտվածից մինչև ծանր[1]։ Ախտանիշներն արտահայտվում են ինտերմիտացվող տիպով, այսինքն լինում են ժամանակաշրջաններ, երբ ախտանիշները բացակայում են[1]։ Բարդություններից են մեգակոլոնը, աչքի, հոդերի և լյարդի բորբոքումը և հաստ աղու քաղցկեղը[1][3]։

Ոչ սպեցիֆիկ խոցային կոլիտի պատճառն անհայտ է[1]։ Թեորիաներից են աուտոիմուն ախտահարումը, ժառանգականությունը, աղիքային ֆլորայի փոփոխությունն ու միջավայրի գործոնները[1][6]։ Հիվանդության հաճախականությունն ավելի շատ է զարգացած երկրներում, ինչը բացատրում են հիգիենայով (աղիքային վարակների հարուցիչների հետ քիչ շփում), արևմտյան սննդակարգով և ապրելակերպով[5][7]։ Կույր աղիքի որդանման ելունի հեռացումը մանկական տարիքում կարող է պաշտպանող լինել[7]։ Ախտորոշումը հաստատվում է կոլոնոսկոպիայով և հյուսվածքային բիոպսիայով[1]։ Սա աղիքների բորբոքային հիվանդությունների տեսակ է՝ կրոնի հիվանդության և միկրոսկոպիկ կոլիտի հետ միասին[1]։

Սննդակարգի փոփոխությունները, օրինակ՝ բարձր կալորիական դիետան կամ լակտոզի բացառելը սննդի մեջ կարող են լավացնել ախտանիշների ընթացքը[1]։ Որոշ դեղորայքներ են օգտագործվում՝ ախտանիշների ընթացքը թեթևացնելու և կայուն ախտադադարի հասնելու համար, որոնցից են ամինոսալիցիլատները (մեսալազին, սուլֆասալազին), կորտիկոստերոիդները, իմունաճնշիչները (ազատիոպրին), կենսաբանական թերապիան (հակամարմնային բուժում)[1]։ Հիվանդության ծանր ընթացքի դեպքում, որը չի թուլանում դեղորայքային միջոցներով, հաստ աղու քաղցկեղի զարգանալու դեպքում անհրաժեշություն է առաջանում կատարելու վիրահատություն՝ կոլէկտոմիա (հաստ աղու և հեռացում)[1]։ Պրոկտոկոլէկտոմիան (հաստ և ուղիղ աղիքների հեռացում) կարող է լրիվ բուժել հիվանդությունը[1][7]։

Կրոնի հիվանդության հետ միասին մոտ 11,2 միլիոն մարդիկ են ախտահարվել 2015 թվականին[8]։ 100,000 մարդու հաշվարկով ամեն 5-ից մինչև 500 մարդը տառապում է այս հիվանդությամբ, իսկ ամեն տարի լինում է 1-ից մինչև 20 նոր դեպք 100,000 մարդու հաշվարկով[5][7]։ Հիվանդությունը առավել հաճախ հանդիպում է Հյուսիսային Ամերիկայում և Եվրոպայում[7]։ Հաճախ ախտահարվում են 15-ից մինչև 30 տարեկան մարդիկ, կամ 60-ից մեծ տարիքի մարդիկ[1]։ Տղամարդկանց և կանանց մոտ հանդիպում է նույն հաճախականությամբ[5]։ 1950-ականներից հետո այս հիվանդությունը ավելի հաճախ է հանդիպում[5][7]։ Կրոնի հիվանդությունը և ոչ սպեցիֆիկ խոցային կոլիտը միասին ախտահարում են շուրջ մեկ միլիոն մորդկանց ԱՄՆ-ում[9]։ Համապատասխան բուժման դեպքում մահվան ռիսկը լինում է այնպիսին, ինչպիսին առողջ բնակչության մոտ է[3]։ Ոչ սպեցիֆիկ խոցային կոլիտի առաջին նկարագրությունը եղել է մոտ 1850-ականներին[7]։

Նշաններ և ախտանիշներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստամոքսաղիքային[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ոչ սպեցիֆիկ խոցային կոլիտի կլինիկական պատկերը կախված է հիվանդության փուլից[10]։ Հիվանդները նշում են լորձով և արյունով լուծ, որը սկսվել է աստիճանաբար և պահպանվել է երկար (շաբաթներ)։ Կարող են նշել նաև քաշի կորուստ, իսկ ռեկտալ հետազոտությամբ հայտնաբերվի արյուն։ Քրոնիկ բորբոքումը, որը ուղեկցվում է քրոնիկ արյան կորստի հետ, կարող է բերել անեմիայի։ Հիվանդությունը կարող է ուղեկցվել որովայնային ցավով, թեթև անհարմարության զգացումից մինչև աղիների ցավոտ շարժումները կամ ցավոտ սպազմը։

Խոցային կոլիտը կապված է տարածուն բորբոքման հետ, ինչը կարող է ախտահարել մարմնի տարբեր մասեր։ Երբեմն այս արտաաղիքային ախտանիշները հիվանդության սկսվելու նշաններից են, որոնցից է ծնկան հոդի արթրիտային (հոդաբորբային) ցավը։ Համենայնդեպս ՈԽԿ չի ախտորոշվում մինչև սպեցիֆիկ նշանների առաջանալը։

Ընդգրկում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարդու աղիների սխեմա

Խոցային կոլիտը սովորաբար ընդգրկում է ուղիղ աղիքից մինչև ամբողջ հաստ աղիքը։ Հիվանդությունը դասակարգվում է ըստ ընդգրկման չափի, կախված նրանից, թե ինչքան է տարածվել հիվանդությունը։

Հիվանդության ծանրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աղիքային պսևդոպոլիպներ դժվար բուժվող խոցային կոլիտով հիվանդի մոտ, կատարվել է կոլէկտոմիա

Հիվանդների առանձին խմբեր կարող են բնորոշվել նաև ըստ հիվանդության ծանրության աստիճանի[11]։

  • Հիվանդության թեթև ձևի դեպքում կղազատում լինում է օրական 4-ից քիչ անգամ, արյունով կամ առանց, առանց համակարգային թունավորման նշանների, էրիտրոցիտների նստեցման արագության (ԷՆԱ) կամ C-ռեակտիվ սպիտակուցի անգլ.՝ C-Reactive protein (CRP) քանակի նորմալ ցուցանիշներով։ Կարող է լինել թեթև որովայնային ցավ և սպազմ։ Հիվանդները կարող են կարծել, թե ունեն փորկապություն, բայց իրականում դրանք կեղծ կանչեր են (տենեզմներ)։ Ռեկտալ ցավը բնորոշ չէ։
  • Հիվանդության չափավոր աստիճանի դեպքում կղազատումը լինում է օրական 4 անգամից շատ, բայց թունավորման նվազագույն նշաններով։ Կարող է դիտվել անեմիա (առանց տրանսֆուզիայի անհրաժեշտության), չափավոր որովայնային ցավ, թեթև տենդ, 38 °C-ից մինչև 39 °C։
  • Ծանր աստիճանի դեպքում լինում է օրական 6 անգամից ավել արյունային կղանք, ավելի ծանր թունավորումով, ինչի մասին վկայում է տենդը, տախիկարդիան, անեմիան կամ ԷՆԱ-ի և Ց-ռեակտիվ սպիտակուցի բարձր ցուցանիշները։
  • Կայծակնային ձևի դեպքում կղազատում լինում է ավելի քան 10 անգամ օրական, շարունակական արյունահոսությամբ։ Այս ծանրության աստիճանը բնարոշվում է թունավորումով, որովայնային ցավով և փքվածությամբ, արյան փոխներարկման անհրաժեշտությամբ, աղիների լայնացումով։ Եթե ախտահարվում է նաև շճային թաղանթը, ապա կարող է լինել թափածակում (պերֆորացիա)։ Չբուժելու դեպքում շատ արագ բերում է մահվան։

Արտաաղիքային դրսևորումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ոչ սպեցիֆիկ խոցային կոլիտով հիվանդների մոտ կարող են լինել նաև աֆթոզ խոցեր, որոնք դիտվում են լեզվի, շուրթերի, քիմքի և կոկորդի վրա։

Քանզի խոցային կոլիտը ունի աուտոիմուն ծագում, հիվանդների մոտ լինում են նաև հիվանդության արտաաղիքային դրսևորումներ։ Այս դրսևորումների հաճախականությունը տատանվում է 6%-47%-ի միջև[12] և ներառում են՝

  • Բերանի աֆթոզ խոցերը
  • Ակնային դրսևորումներ՝
    • Ծիածանաթաղանթի բորբոքում (Իրիտիտ) կամ ուվեիտ
    • Էպիսկլերիտ
  • Հենաշարժիչ համակարգի ախտահարում՝
    • Շճաբացասական հոդաբորբ, որը կարող է ախտահարել 1-2 մեծ հոդ կամ բազմաթիվ փոքր հոդեր
    • Անկիլոիզացնող սպոնդիլիտ՝ ողնաշարի հոդաբորբ
    • Սակրոիլեիտ՝ ողնաշարի ստորին հատվածների ախտահարում
  • Մաշկային դրսևորումներ՝
    • Հանգուցավոր էրիթեմա՝ պաննիկուլիտ, որը իրենից ներկայացնում է ենթամաշկային հյուսվածքի բորբոքում
    • Գանգրենոզ պիոդերմա, որը մաշկը ախտահարող ցավոտ խոց է
  • Խորը երակների թրոմբոզ և թոքային զարկերակի թրոմբոէմբոլիա
  • Աուտոիմուն հեմոլիտիկ անեմիա
  • Եղունգների հաստացում
  • Առաջնային սկլերոզացնող խոլանգիտ՝ լեղուղիները ախտահարող հիվանդություն

Պատճառներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խոցային կոլիտի պատճառը հայնի չէ, բայց ժառանգականությունը և սթրեսը կարևոր դեր են խաղում։

Ժառանգական գործոններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ժառանգական բաղադրիչը հիմնվում է մի քանի փաստերի վրա[13]՝

  • Խոցային կոլիտի ընտանեկան դեպքեր
  • Միաձվային երկվորյակներից երկուսի մոտ հանդիպելու հավանականությունը 10% է, իսկ երկձվային երկվորյակների մոտ 3%[14]
  • Հիվանդացության էթնիկ տարբերություններ
  • Ժառանգական մարկերներ

Գենոմի 12 հատվածներ կարող են կապված լինել ոչ սպեցիֆիկ խոցային կոլիտի հետ, որոնք են 16-րդ, 12-րդ, 6-րդ, 14-րդ, 5-րդ, 19-րդ, առաջին և 3-րդ քրոմոսոմները[15] (դասավորված են ըստ հայտնաբերման հերթականության), բայց սրանցից ոչ մեկը առանձին պատասխանատու չէ հիվանդության համար, որից կարելի է ենթադրել բազմագենային ծագման մասին։ Որպես օրինակ քրոմոսոմի 1p36 հատվածը կարծում են, որ կապված է աղիների բորբոքային հիվանդությունների հետ[16]։

Որոշ ենթադրյալ հատվածներ կոդավորում են փոխադրիչ սպիտակուցներ OCTN1 և OCTN2։ Այլ հատվածները կոդավորում են կառուցվածքային սպիտակուցեր, օրինակ՝ MAGUK անգլ.՝ Membrane-associated guanylate kinase ընտանիքը։ HLA համակարգը նույնպես դեր ունի։ Կարծիք կա, որ 6-րդ քրոմոսոմը այս հիվանդության զարգացման հետ մեծ կապ ունի[15]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 1,18 1,19 1,20 1,21 «Ulcerative Colitis»։ NIDDK։ September 2014։ Արխիվացված է օրիգինալից 2016-07-28-ին։ Վերցված է օգոստոսի 3, 2016 
  2. ↑ Runge Marschall S., Greganti M. Andrew (2008)։ Netter's Internal Medicine E-Book (անգլերեն)։ Elsevier Health Sciences։ էջ 428։ ISBN 9781437727722 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Wanderås Magnus Hofrenning, Moum Bjørn A, Høivik Marte Lie, Hovde Øistein (2016-05-06)։ «Predictive factors for a severe clinical course in ulcerative colitis: Results from population-based studies»։ World Journal of Gastrointestinal Pharmacology and Therapeutics 7 (2): 235–241։ ISSN 2150-5349։ PMC 4848246։ PMID 27158539։ doi:10.4292/wjgpt.v7.i2.235 
  4. ↑ Molodecky NA, Soon IS, Rabi DM, Ghali WA, Ferris M, Chernoff G, Benchimol EI, Panaccione R, Ghosh S, Barkema HW, Kaplan GG (January 2012)։ «Increasing incidence and prevalence of the inflammatory bowel diseases with time, based on systematic review.»։ Gastroenterology 142 (1): 46–54.e42; quiz e30։ PMID 22001864։ doi:10.1053/j.gastro.2011.10.001 
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Ford AC, Moayyedi P, Hanauer SB (փետրվարի 5, 2013)։ «Ulcerative colitis.»։ BMJ (Clinical Research Ed.) 346: f432։ PMID 23386404։ doi:10.1136/bmj.f432 
  6. ↑ Akiho Hirotada, Yokoyama Azusa, Abe Shuichi, Nakazono Yuichi, Murakami Masatoshi, Otsuka Yoshihiro, Fukawa Kyoko, Esaki Mitsuru, Niina Yusuke (2015-11-15)։ «Promising biological therapies for ulcerative colitis: A review of the literature»։ World Journal of Gastrointestinal Pathophysiology 6 (4): 219–227։ ISSN 2150-5330։ PMC 4644886։ PMID 26600980։ doi:10.4291/wjgp.v6.i4.219 
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 7,6 Danese S, Fiocchi C (նոյեմբերի 3, 2011)։ «Ulcerative colitis.»։ The New England Journal of Medicine 365 (18): 1713–25։ PMID 22047562։ doi:10.1056/NEJMra1102942 
  8. ↑ GBD 2015 Disease and Injury Incidence and Prevalence Collaborators. (հոկտեմբերի 8, 2016)։ «Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 310 diseases and injuries, 1990-2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015.»։ Lancet 388 (10053): 1545–1602։ PMC 5055577 ։ PMID 27733282։ doi:10.1016/S0140-6736(16)31678-6 
  9. ↑ Adams James G. (2012)։ Emergency Medicine E-Book: Clinical Essentials (Expert Consult -- Online) (անգլերեն)։ Elsevier Health Sciences։ էջ 304։ ISBN 978-1455733941 
  10. ↑ Hanauer SB (1996)։ «Inflammatory bowel disease»։ The New England Journal of Medicine 334 (13): 841–8։ PMID 8596552։ doi:10.1056/NEJM199603283341307 
  11. ↑ 11,0 11,1 «Ulcerative colitis practice guidelines in adults (update): American College of Gastroenterology, Practice Parameters Committee»։ The American Journal of Gastroenterology 99 (7): 1371–85։ 2004։ PMID 15233681։ doi:10.1111/j.1572-0241.2004.40036.x 
  12. ↑ «Ulcerative colitis: diagnosis and treatment»։ American Family Physician 76 (9): 1323–30։ November 2007։ PMID 18019875։ Արխիվացված օրիգինալից մայիսի 20, 2013-ին 
  13. ↑ «Concordance of inflammatory bowel disease among Danish twins. Results of a nationwide study»։ Scandinavian Journal of Gastroenterology 35 (10): 1075–81։ 2000։ PMID 11099061։ doi:10.1080/003655200451207 
  14. ↑ «Ulcerative colitis and Crohn's disease in an unselected population of monozygotic and dizygotic twins. A study of heritability and the influence of smoking»։ Gut 29 (7): 990–996։ 1988։ PMC 1433769։ PMID 3396969։ doi:10.1136/gut.29.7.990 
  15. ↑ 15,0 15,1 «Inflammatory bowel disease: clinical aspects and established and evolving therapies»։ Lancet 369 (9573): 1641–57։ May 2007։ PMID 17499606։ doi:10.1016/S0140-6736(07)60751-X 
  16. ↑ «Linkage and linkage disequilibrium in chromosome band 1p36 in American Chaldeans with inflammatory bowel disease»։ Human Molecular Genetics 9 (9): 1425–32։ 2000։ PMID 10814724։ doi:10.1093/hmg/9.9.1425 
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ոչ_սպեցիֆիկ_խոցային_կոլիտ&oldid=8236938» էջից