Վարդ և խաչ
| Վարդ և խաչ | |
|---|---|
| Տեսակ | գրական ստեղծագործություն |
| Ժանր | դրամա |
| Ձև | պիես |
| Հեղինակ | Ալեքսանդր Բլոկ |
| Բնագիր լեզու | ռուսերեն |
| Գրվել է | 1912-1913 թվականներ |
«Վարդ և խաչ» (ռուս.՝ «Роза и Крест»), ռուս բանաստեղծ Ալեքսանդր Բլոկի պիեսը, որը գրվել է 1912-1913 թվականներին։ Հերոսներից մեկի՝ Բերտրանի անունը ասոցացվում է պրովանսալյան տրուբադուր Բերտրան դը Բորնի հետ։ Բլոկի ամենամեծ դրամատիկական ստեղծագործությունն է[1]։
Սյուժե[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պիեսի գործողությունները տեղի են ունենում 13-րդ դարի Ֆրանսիայում՝ Լանգեդոկում և Բրետանում, որտեղ բռնկվում է ալբիգոյցիների ապստամբությունը, որոնց դեմ Հռոմի պապը կազմակերպում է խաչակրաց արշավանք։ Հյուիսս Սյուզերեններին օգնության շտապող զորքը գալիս է հյուսիսից։
Պիեսն սկսվում է ամրոցի բակում տեղի ունեցող տեսարանով, որտեղ պահակ Բերտրանը, որը կոչվում է Ասպետ-Դժբախտություն, երգում է եկվոր աճպարարից լսած մի երգ, որը պատմում է կյանքի անուրախ ու մռայլ լինելու մասին, որից միայն մի ելք կա՝ դառնալ խաչակիր։
Ալիսան՝ պալատական տիկինը, խնդրում է Բերտրանին դադարեցնել երգելը. ամրոցի տիրոջ կինը՝ 17-ամյա Իզորան, ում երակներում իսպանական արյուն է հոսում, անառողջ է։
Կապելլան սիրահետում է Ալիսային անպարկեշտ առաջարկներով։ Աղջիկը վրդովվմունքով մերժում է նրան, բայց ինքը դեմ չէ, որ Ալիսկանի հետ սիրախաղին, սակայն վերջինս մերժում է նրան։
Բժիշկը Իզորայի մոտ ախտորոշում է մելանխոլիա։ Նա երգում է մի երգ ուրախություն-տառապանքի մասին՝ տառապանքը ընկալելով որպես «ուրախություն սիրելիի հետ»։ Ամրոցի տերը՝ Արչիմբաուտը, Բերտրանին (որին վերաբերում է առանց որևէ հարգանքի) ուղարկում է ստուգելու, թե արդյոք հեռու է զորքը, որը շտապում է օգնության։ Կապելլանն այդ ժամանակ ակնարկում է տիկնոջ վատ հակումների՝ սիրային վեպեր կարդալու մասին։ Բժիշկը հայտնում է, որ նրա մոտ ախտորոշվել է մելանխոլիա։
Իզորան Բերտրանին խնդրում է իր ճանապարհորդության ժամանակ գտնել երգի հեղինակին, և նա համաձայնում է։ Կոմսը կնոջը փակում է Անմխիթար այրու աշտարակում։
Բրետանում Բերտրանը ծանոթանում է Տրաումենեկի սենյոր տրուվեր Գաետանի հետ. քիչ էր մնում սպաներ նրան մենամարտի ժամանակ, սակայն շուտով նրանք հաշտվում են և նույնիսկ ընկերաբար զրուցում են Գաետանի տանը։ Պարզվում է, որ հենց նա է նվիրական երգի հեղինակը։ Օվկիանոսի ափին Գաետանը Բերտրանին սովորեցնում է լսել բնության ձայնը։
Կոմս Բերտրանը բերում ուրախ լուր․ նա տեսել է զորքերին։ Որպես պարգև նա խնդրում է իր հետ եկած աճպարարին թույլ տալ երգել տոնի ժամանակ և ազատել կոմսի կնոջը աշտարակից, որտեղ նրան, դատելով խոհանոցում լսված խոսակցություններից, պահում են շատ խիստ հսկողությամբ։ Իզորան փակի տակ դիմանում է միայն ասպետի մասին երազանքների շնորհիվ։ Նրա հույսն ավելի է ամրապնդվում այն բանից հետո, երբ իրեն ուղղված է համարում Ալիսկանի՝ Ալիսային ուղղված սիրային նամակը, որում նա ժամադրություն էր նշանակում լուսնի դուրս գալու ժամանակ։ Միևնույն ժամանակ Բերտրանը Գաետանի հետ զրույցում փորձում է հասկանալ, թե ինչպես կարող է տառապանքը դառնալ ուրախություն։ Իզորան, որն սպասում էր պատուհանի մոտ, հանկարծ տեսնում է Գաետանին և նրան է նետում սև վարդ, ապա բուռն զգացմունքների հետևանքով կորցնում է գիտակցությունը։ Կոմսը, մտածելով, որ դրա պատճառը բանտարկությունն է, հրամայում է ազատել նրան։ Բերտրանն ամրոցի բակում աղոթում է դժբախտ կնոջ առողջության համար։
Լուսաբացին ծաղկած մարգագետնում Ալիսկանը զայրանում է Ալիսայի վրա, որը չի եկել ժամադրության, և կրկին տրվում է Իզորայի մասին երազանքներին։ Գաետանի համար բերելով աճպարարի հագուստ՝ Բերտրանը տեսնում է սև վարդը և խնդրում այն տալ իրեն։ Մայիսյան տոնին Ալիսկանին ձեռնադրում են ասպետ։ Մենեստրելները մրցում են երգեցողությամբ․ պատերազմի մասին երգը մերժվում է կոմսի կողմից, աղջիկների և հարազատ երկրի հանդեպ սիրուն նվիրված երգը պարգև է ստանում։ Գալիս է Գաետանի հերթը։ Ուրախություն-տառապանքի մասին նրա երգից հետո Իզորայի կորցնում է գիտակցությունը։ Գաետանը կորչում է ամբոխի մեջ։ Ուշքի գալով՝ Իզորան իր ուշադրությունը հրավիրում է Ալիսկանի վրա։ Այդ ժամանակ ամրոցին են մոտենում ապստամբները։ Բերտրանը բոլորից լավ է կռվում. հաղթանակի համար բերդի պաշտպանները պարտական են հենց նրան։ Բայց կոմսը հրաժարվում է ընդունել ակնհայտը, թեև ազատում է վիրավոր Բերտրանին գիշերային պահակությունից։ Անհավատարիմ Ալիսան կապելլայի հետ պայմանավորվում է կեսգիշերին բակում հանդիպման մասին, իսկ Իզորան խնդրում է պահակին զգուշացնել անցանկալի հյուրերի ժամանման մասին իր սիրեցյալի հետ հանդիպման ժամանակ։ Որպես այդպիսին անսպասելիորեն հանդես է գալիս Ալիսկանը։ Բայց նրանց տեսնում են Ալիսան ու կապելլանը, և վերջինս կանչում է կոմսին։ Այդ պահին վերքերից հյուծված Բերտրանը մահացած ընկնում է, և նրա ընկնող սրի ձայնը վախեցնում է Ալիսկանին։ Երիտասարդ սիրեկանը փախչում է, և կնոջ սենյակը մտած կոմսը ոչ ոքի չի տեսնում։
Գործող անձինք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Կոմս Արչիմբաուտ, Լանգեդոկում գտնվող ամրոցի տեր
- Կապելլան
- Բժիշկ
- Խոհարար
- Առաջին ասպետ
- Երկրորդ ասպետ
- Ալիսկան, պաժ
- Բերտրան, Ասպետ-Դժբախտություն, ամրոցի պահակը
- Գաետան, Տրաումենեկի սենյոր, տրուվեր
- Ձկնորս
- Իզորա, կոմսի կինը
- Ալիսա, պալատական տիկին
- Ասպետներ, վասալներ, հյուրեր, պալատական տիկնայք, խոհարարներ և այլք, գյուղացի աղջիկներ, մենեստրելներ և աճպարարներ։
Ստեղծման պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սկզբում Բլոկը ծրագրել է «Վարդ և խաչ» ստեղծագործությունը գրել որպես պրովանսալյան շեփորահարների կյանքի մասին պատմող բալետի սցենար, այնուհետև՝ օպերայի լիբրետո։ Սակայն աստիճանաբար բանաստեղծը հասկացել է, որ իր հորինած սյուժեի ամբողջ բարդ կառուցվածքը չի տեղավորվում այդքան սեղմ շրջանակներում։
Պիեսը գրելիս Բլոկն օգտագործել է պրովանսալյան «Ֆլամենկա» ասպետական վեպը, որտեղից վերցված է ֆաբուլան, դրամայի կենցաղային միջավայրը և որոշ հերոսների անուններ։ Բացի այդ, Բլոկն օգտագործել է Միջնադարի ու Վերածննդի այլ վեպեր, սակայն նշել է, որ «Վարդ և խաչ» տեղծագործությունը պատմական դրամա չէ։ Բլոկը գրել է. «... Բանն այն չէ, որ գործողությունը տեղի է ունենում 1208 թվականին հարավային և հյուսիսային Ֆրանսիայում, այլ այն, որ արևմտյան ֆեոդալների կյանքը, որն իր բնույթով, գույներով, մանրամասնություններով, ռիթմով ամենևին չտարբերվի ցանկացած երկրի և ցանկացած դարի կալվածատիրոջ կյանքից»[2]։ Պիեսի հերոս Բերտրանը քիչ ընդհանրություններ ունի պատմական անձի՝ Պրովանսի ամենահայտնի տրուբադուրներից մեկի՝ Բերտրան դը Բորնի հետ։ Այնուամենայնիվ, դրամայում ներառված է բանաստեղծի Be·m platz lo gais temps de pascor (080,008a ; XXXVII) սիրվենտան, չնայած Բլոկի ոչ լիարժեք թարգմանությամբ (ենեստրելի երգը III տեսարանի IV գործողությունից)։
Դրամայում լայնորեն արտացոլվել են 1911 թվականի ամռանը Բրետանում կատարած ճամփորդությունից բանաստեղծի տպավորությունները, և դա ավելի արժանահավատ է դարձրել նրա բնապատկերային ֆոնը[1]։ Պիեսի վրա աշխատանքը շարունակվել է գրեթե ամբողջ 1912 թվականին․ պիեսն ավարտվել է 1913 թվականի հունվարի 19-ին[3].
1914 թվականին Միխայիլ Գնեսինը երաժշտություն է գրել «Պաժ Ալեկսանի երգի», «Աղջիկների երգի» և «Գաետանի երգի» համար[4]։
Մտածելով իր դրամայի բեմադրության մասին՝ Բլոկը երազել է Գեղարվեստական թատրոնում բեմադրության մասին։ Պիեսը կարդալուց հետո կայացել է զրույց Կոնստանտին Ստանիսլավսկու հետ, բայց նա պիեսը համարել է բեմադրման համար քիչ պիտանի։
1915 թվականի մայիսին Բլոկը գրել է իր պիեսի անոտացիան կոմպոզիտոր Յու. Պ. Բազիլևսկու համար, որն աշխատում էր «Վարդ և խաչ» բեմադրության համար երաժշտության վրա, որտեղ բացահայտում է իր տեսակետն ու պիեսի իմաստը։ Անոտացիան տպագրվել է 1916 թվականի ապրիլի 3-ին «Утро России» թերթում[2]։
1915 թվականի նոյեմբերին[5] Վլադիմիր Նեմիրովիչ-Դանչենկոյի նախաձեռնությամբ Գեղարվեստական թատրոնը դիմել է Բլոկին՝ առաջարկելով բեմադրել պիեսը։ Բլոկն ուրախությամբ է արձագանքել այդ առաջարկին՝ ընդհատելով Ալեքսանդր Թաիրովի հետ արդեն սկսված բանակցությունները Կամերային թատրոնում բեմադրության վերաբերյալ։ 1916 թվականի գարնանը սկսվել է Կ. Ս. Ստանիսլավսկու և Վ. ի. Նեմիրովիչ-Դանչենկոյի համատեղ աշխատանքը ներկայացման վրա, որտեղ Իզորային պետք է մարմնավորել սկզբում Օ. Գզովսկայան, ավելի ուշ նրան փոխարինել են Լ. Կորենևը, Բերտրանին՝ Ն. Մասալիտինովը, իսկ Գաետանին՝ Վ. Կաչալովը։ Թատրոնն անցկացրել է ավելի քան 200 փորձ, սակայն բեմադրությունն այդպես էլ չի իրականացվել[6]։
Միայն Կոստրոմայում 1920-1921 թվականների սեզոնին տեղի է ունեցել «Վարդ և խաչ» պիեսի տասնհինգ ներկայացում[1]։
Հրապարակումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Роза и крест [Текст] // Собрание сочинений : в 8 т. / А. А. Блок ; под общей редакцией В. И. Орлова, А. А. Суркова, К. И. Чуковского. — М. : ГИХЛ, 1961. — Т. 4 : Театр / подготовка текста П. П. Громова ; примечания Л. П. Долгополова. — С. 168—246. — 200 000 экз.
- Роза и крест: ⟨Планы и заметки⟩ ; ⟨«Из черновиков первой редакции»⟩ ; ⟨Из текстов второй редакции⟩ ; Примечания к драме «Роза и Крест» ; Записки Бертрана, написанные им за несколько часов до смерти ; «Роза и Крест» (к постановке в Художественном театре) ; ⟨Интервью с А. Блоком о драме «Роза и Крест»⟩ ; ⟨Объяснительная записка для Художественного театра⟩ [Текст] // Собрание сочинений : в 8 т. / А. А. Блок ; под общей редакцией В. И. Орлова, А. А. Суркова, К. И. Чуковского. — М. : ГИХЛ, 1961. — Т. 4 : Театр / подготовка текста П. П. Громова ; примечания Л. П. Долгополова, Приложения. — С. 435—538. — 200 000 экз.
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Лилия Внукова «Александр Блок Роза и Крест», 2010. proza.ru/2010/05/21/546
- ↑ 2,0 2,1 «Роза и крест» (К постановке в Художественном театре) Արխիվացված 2015-04-07 Wayback Machine // Александр Блок. Собрание сочинений в шести томах. Том четвёртый. Драматические произведения. М., «Правда», 1971
- ↑ А.А.БЛОК. «РОЗА И КРЕСТ» (1913)
- ↑ М. Гнесин, А. Блок - Песни из драмы "Роза и крест" (Песня пажа Алискана, Песня девушек, Песня Гаэтана)
- ↑ В. Н. Орлов «Основные даты творчества А. А. Блока» // Стихотворения, поэмы / Авт. вступ. статьи В. В. Дементьев — М.: Современник, 1987. стр. 351
- ↑ ИЗОРА - Школа №BY
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Жирмунский В. М. Драма Александра Блока «Роза и крест» : Литературные источники. — Л. : Издательство ЛГУ, 1964. — 105 с.
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Екатерина Мяги «Почему драма А.Блока „Роза и крест“ не получила достойного сценического воплощения» // Работы, допущенные до второго тура Конкурса юношеских исследовательских работ им. В. И. Вернадского 2002—2003 г.
- Открытый урок по пьесе А.Блока «Роза и Крест»
- РОЗА И КРЕСТ
- Пьеса Блока "Роза и Крест" и спектакль в театре Школа драматического искусства, 31 мая 2015