Վարդան Աստվածատրյան Արշակունի
| Վարդան Աստվածատրյան Արշակունի | ||
| ||
|---|---|---|
| 1858-1860 | ||
| Նախորդող | Անդրեյ Դավթյան Մանանով | |
| Հաջորդող | Սողոմոն Զաքարյան Աբիսողոմյան | |
| Գործունեություն՝ | Քաղաքական Պետական Հասարակական Բարեգործություն Տնտեսական | |
| Ազգություն | Հայ | |
| Ծննդյան օր | Անհայտ | |
| Ծննդավայր | Թիֆլիս? | |
| Վախճանի օր | 1862 | |
| Վախճանի վայր | Թիֆլիս | |
Վարդան Աստվածատրյան Արշակունի (ծնն. թվ. անհայտ է, Թիֆլիս? - 1862թ., Թիֆլիս), հայազգի պետական, քաղաքական, հասարակական գործիչ, Թիֆլիսի քաղաքագլուխ, բարեգործ, խոշոր տնտեսվարող, ձկնարդյունաբերող։ Ունեցել է տոհմական պատվավոր քաղաքացու տիտղոս։ Վարդան Արշակունին գործունեություն է ծավալել տնտեսության, վարչական և կառուցապատման ոլորտներում[1][2]։
Տնտեսական գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1840-ական թվականների վերջերից սկսած հանդես է եկել ձկնարդյունաբերության ասպարեզում[1][2][3]։ Նրա գլխավորած ընկերությունը Սալիանի ձկնորսատեղիի բաժնետեր էր (ներկայում՝ Ադրբեջանի Սալյանի շրջան)[1][3]։ Սալիանի արդյունաբերության կառավարիչը 1853 թվականին Շամախիի զինվորական նահանգապետ գեներալ-մայոր Չիլյաևին է ներկայացրել «Բոժայա պրոմիսլ»-ի (“Божьяго-Промысла”) կողմից արտադրված ձկնկիթի հերմետիկ փակված մի քանի թիթեղյա տուփեր և խնդրել դրանք առաքել Պետերբուրգ, որից հետո սկսվում է հավանության արժանացած արտադրանքի առաքումը դեպի Ռուսաստան[1][4]։ Նրա գլխավորած ընկերությունը Սալիանի ձկնորսատեղիի բաժնետեր էր (ներկայում՝ Ադրբեջանի Սալյանի շրջան)[1][4]։ Հայտնի է, որ Արշակունին 1854 թվականի գարնանը Աստրախանով դեպի Պետերբուրգի Բարձրագույն Դուռ է առաքել «Божьяго-Промысла»-ի արտադրած 200 տուփ ձկնկիթը։ Բարձրագույն Դռան նախարար կոմս Ադլերբերգերը 1855 թվականին մարտին Շամախիի ռազմական նահանգապետից կրկին խնդրել է նախորդ տարվա նման Բարձրագույն Դուռ առաքել հերմետիկ փակված թիթեղյա տուփերով ձուղպաթաղանթի ձկնկիթ։ Այդ պատվերը կրկին իրականացվել է Վարդան Արշակունու կողմից[1][4]։
Արդեն 1854 թվականին Վարդան Աստվածատրյանն անդրկովկասյան ձկնարդյունաբերությունն իրենց ձեռքում կենտրոնացրած երեք անձերից մեկն էր։ Մյուս երկուսը տոհմական պատվավոր քաղաքացի Հովսեփ Միրիմովի (Միրիմյան) ու Աստրախանի 1-ին գիլդիայի վաճառական Գաբրիել Տեր-Միքելովն (Մելիքյան) էին[1][2][3]։
Հասարակական և բարեգործական գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վարդան Արշակունին Թիֆլիսի այն մեծահարուստներից էր, ովքեր անհրաժեշտության դեպքում մշտապես աջակցել են հասարակությանը[1][2]։
Հայտնի է, որ 1853 թվականին Վ. Արշակունին Թիֆլիսի նախկին քաղաքագլուխ Հովսեփ Միրիմանյանցի հետ համատեղ կազմակերպել է ռուս-թուրքական պատերազմի կապակցությամբ Թիֆլիս ժամանած բանակի անձնակազմի մի մասի սննդի ապահովելը։ Մասնավորապես, Ալեքսանդրովյան հրապարակում կազմակերպել էին թագավորական գահաժառանգ արքայորդի Վիրտեմբերգի գնդի դրագունական 8 հեծելավաշտերի և Դոնի N 7 հրետամարտկոցի, իսկ Ազնվանականական ժողովի դահլիճում՝ սպաների հյուրասիրությունը[1][5]։ 1855 թվականի հունիսի 2-ին Թիֆլիսում գտնվող պարսից դեսպանության անձնակազմի համար Վ.Արշակունին Շերմազան-Վարդանովների տանը կազմակերպել էր ճաշկերույթ, որին մասնակցում էին նաև տաածաշրջանի ռազմաքաղաքական բարձրագույն ղեկավարությունը[1][6]։
1856 թվականին Վ.Արշակունին պատվավոր քաղաքացու կոչում ունեցող 87 նվիրատուների հետ մասնակցել է ռուս-թուրքական պատերազմի հետևանքով ծանր կացության մեջ հայտնված աղքատ դասակարգին օգնելու նպատակով կազմակերպված հանգանակությանը, որի ժամանակ հավաքված 7246 ռուբլուց 500 ռուբլին նվիրաբերել էր Արշակունին (նվիրաբերված միջին գումարից շուրջ 5 անգամ ավելի)[1][7]։ Նույն թվականի օգոստոսին Կովկասի պաշտոնաթող տեղապահ գեներալ Մուրավյովին հրաժեշտ տալու նպատակով Գարտիսկարյան կայարանում հավաքված մոտ 30.000 մարդու համար Վ.Արշակունին կազմակերպել էր ճաշկերույթ[1][8]։ 1857 թվականի փետրվարի 24-ին Ներսես Աշտարակեցու աճյունը Թիֆլիսից Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին, սգո միջոցառման բոլոր մասնակիցներին Վ. Աստվածատրյանը հրավիրել է ճաշի, որի նախօրեին էլ քաղաքագլխի ներկայությամբ համքարներին դրամ է բաժանել։ Դրամ և հաց են ստացել նաև տեղի բանտարկյալները[1][9]։
1857 թվականին Պետերբուրգի ֆիզիկայի դիտարանի գլխավոր տնօրեն, իսկական պետական խորհրդատու Կունֆերի առաջարկությամբ Վ. Արշակունուն շնորհվել է հիշյալ հաստատության թղթակից անդամի կոչում[1][10]։
Մեծ է եղել Վ. Արշակունուդերը գիտության ոլորտում։ Բացի նվիրատվություններից, նա մի քանի տարի շարունակ օդերևութաբանական հետազոտություններ է կատարել Հարավային Կովկասի գլխավոր ձկնորսատեղի համարվող Բոժե-Պրոմիսլում[1][10]։
1858 թվականի հունիսի 14-ին քաղաքագլուխ Վ.Արշակունին բարձրաստիճան այլ պաշտոնյաների հետ Մցխեթում դիմավորել է Կոստանդնուպոլսից Էջմիածին վերադարձող Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս Մատթեոս Ա Կոստանդնուպոլսեցուն[1][11]։
1861 թվականին Վ. Արշակունին հերթական անգամ հանդես է եկել նվիրատվությամբ։ Այս անգամ նա 500 ռուբլի է հատկացրել Վարագավանքում Խրիմյան Հայրիկի ջանքերով հիմնադրված դպրոցին և տպարանին[1][2][12]։
Թիֆլիսի քաղաքագլուխ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1958 թվականին Վարդան Արշակունին Թիֆլիսի քաղաքագլուխ է ընտրվել և պաշտոնավարել մինչև 1860 թվականը[1][2][13]։ Քաղաքագլխի պաշտոնը ստանձնելու ժամանակաշրջանի մասին քիչ տեղեկություններ են դեռևս հայտնի։ Նա հիմնականում գործունեություն է ծավալել տնտեսության, վարչական և կառուցապատման ոլորտներում։
Վարդան Արշակունու պալատ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1866 թվականի հրապարակումներից մեկում նշված է, որ Վ.Արշակունու տունը Թիֆլիսում առաջինն էր իր գեղեցկությամբ[1][14]։ Արշակունին ցանկանում էր կառուցել այնպիսի առանձնատուն (պալատ), որն արժանի կլինի իր նախնիների թագավորական տիտղոսին։ Շինարարությունը սկսվեց 1850-ական թվականներին հայազգի ճարտարապետ Գրիգորի Իվանովի (Իվանյանի) ղեկավարությամբ։ Շինությունն իր մեջ պարունակում է ինչպես արևելյան, այնպես էլ եվրոպական ճարտարապետական տարրեր։ Ներսից պատերը, առաստաղն ու հատակը ամբողջությամբ պատված են թանկարժեք քարերով, ապակիներով և հետաքրքիր որմնանկարներով։
1922 թվականից Արշակունու տունը Վրացական ԽՍՀ ղեկավարության որոշմամբ ծառայել է որպես գեղարվեստի ակադեմիայի շենք։ Մինչև 1937 թվականը առանձնատանապակեպատ սրահում է տեղակայված եղել Մարինա Պերենիի բալետի ստուդիան, ինչպես նաև վերջինի ամուսին, վրաց նկարիչ Հենրիկ Հրինևսկու անձնական արվեստանոցը։
Ներկայում Վարդան Արշակունու առանձնատունը գտնվում է Թբիլիսիի Սամղեբրո փողոցի 13-15 հասցեում։
Մահը և հիշատակը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վարդան Արշակունին վախճանվել է 1862 թվականին Թիֆլիսում։ Նրա կտակի համաձայն 500.000 ռուբլուց ավելի պետք է հատկացվեր որբ և աղքատ երեխաների համար բացվելիք ուսումնարանի։ Արշակունու գերեզմանը ներկայում ոչնչացված է[1][15]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 1,18 1,19 Սամվել Կարապետյան, «Թիֆլիսի քաղաքագլուխները», գիրք Ե։ ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատարակչություն, Երևան 2003թ. ISBN 5-8080-0520-5. (հայ.) Արխիվացված 2019-02-07 Wayback Machine (ռուս.)
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Армяне–Благотворители Тифлиса, (Вторая половина XIX в.). Рузан Саргсян Արխիվացված 2018-04-17 Wayback Machine(ռուս.)
- ↑ 3,0 3,1 3,2 “Акты собранные Кавказскою археографическою коммиссиею”, том XI, ст. 638-639.(ռուս.)
- ↑ 4,0 4,1 4,2 “Акты собранные Кавказскою археографическою коммиссиею”, том XI, ст. 966.(ռուս.)
- ↑ “Акты собранные Кавказскою археографическою коммиссиею”, том XI, ст. 874.(ռուս.)
- ↑ “Акты собранные Кавказскою археографическою коммиссиею”, том XI, ст. 569.(ռուս.)
- ↑ “Акты собранные Кавказскою археографическою коммиссиею”, том XI, ст. 697.(ռուս.)
- ↑ “Акты собранные Кавказскою археографическою коммиссиею”, том XI, ст. 715.(ռուս.)
- ↑ “Кавказ”, 1857, N17, 28 февраля.(ռուս.)
- ↑ 10,0 10,1 “Кавказ”, 1857, N12, 10 февраля.(ռուս.)
- ↑ «Մասեաց Աղաւնի եւ Ծիածան Հայաստանեայց», 1860, Բ, էջ 28։
- ↑ Լէօ, Գրիգոր Արծրունի, հատոր 3, Թիֆլիս, 1905, էջ 11։
- ↑ “Кавказский Календарь на 1859 г.”, Тифлис, 1858, ст. 452.(ռուս.)
- ↑ Ստորագրութիւն Թիֆլիզու, «Գարուն», 1866, N4, էջ 249։
- ↑ “Известия Тифлисской Городской Думы”, N 5-6, Тифлис, 1914, ст. 27.(ռուս.)