Վատիկանի արտաքին քաղաքականություն
Վատիկանի արտաքին քաղաքականությունը Վատիկանի ընդհանուր կուրսն է միջազգային գործերում։ Արտաքին քաղաքականությունը կարգավորում է Վատիկանի հարաբերությունները այլ պետությունների հետ։ Սուրբ Աթոռը ճանաչվել է միջազգային իրավունքի սուբյեկտ և միջազգային հարաբերությունների ակտիվ մասնակից։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո աշխարհի հետ Վատիկանի փոխգործակցությունը պատմության մեջ ամենաբարձր մակարդակի վրա է[1]։ Սուրբ Աթոռն ունի լիակատար սեփականություն, բացառիկ սեփականություն, ինքնիշխան իշխանություն և իրավասություն Վատիկանի քաղաք-պետության նկատմամբ[2]։
Սուրբ Աթոռի դիվանագիտական գործունեությունն իրականացնում է պետական քարտուղարությունը (Սուրբ Աթոռի պետական քարտուղարի գլխավորությամբ)՝ պետությունների հետ կապերի բաժնի միջոցով։ Սուրբ Աթոռը ճանաչում Է ՄԱԿ-ի բոլոր անդամ պետությունները, բացառությամբ Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետության (քանի որ ճանաչում է միայն Չինաստանի Հանրապետությունը) և Հյուսիսային Կորեայի (քանի որ հարաբերություններ ունի միայն Կորեայի Հանրապետության հետ): Սուրբ Աթոռը ճանաչում է նաև ՄԱԿ-ի անդամ չհանդիսացող Պաղեստին պետությունը[3][4]։
«Վատիկանի դիվանագիտական կորպուս» տերմինը, ի տարբերություն Սուրբ Աթոռի դիվանագիտական ծառայության, վերաբերում է բոլոր այն դիվանագետներին, ովքեր հավատարմագրված են Սուրբ Աթոռում, այլ ոչ թե նրանց, ովքեր ներկայացնում են նրա շահերը այլ երկրներում և միջազգային մարմիններում։
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Միջնադարից ի վեր Հռոմի եպիսկոպոսական գահը ճանաչվել է որպես ինքնիշխան սուբյեկտ։ Ավելի վաղ, կային պապ ներկայացուցիչներ (apocrisiarii) Կոստանդնուպոլսի կայսրերից հետո, սկսած 453 թվականից, բայց նրանք չեն համարվել դեսպաններ։ 11-րդ դարում Հռոմի պապի ներկայացուցիչներին կայսրերին ուղարկելը, ժամանակավոր կամ մշտական հիմունքներով, դարձավ մշտական։ 15-րդ դարում պետությունների համար սովորական դարձավ Հռոմում Հռոմի Պապի օրոք մշտական ռեզիդենտներին հավատարմագրելը։ 1500 թվականին Վենետիկում հիմնադրվել է առաջին մշտական Առաքելական նվիրակությունը։ Նրանց թիվը 16-րդ դարի ընթացքում աճել է մինչև 30 նվիրակ, մինչդեռ internuncios-ը (երկրորդ կարգի ներկայացուցիչներ) ուղարկվել են ավելի քիչ ազդեցիկ պետություններ[5]։ Այն բանից հետո, երբ 17-րդ դարի առաջին կեսին պապական դիվանագիտությունը անկում ապրեց Վեստֆալյան խաղաղությունից հետո 1648 թվականին, երբ այն հարձակում ապրեց ռոյալիստների և գալիկացիների կողմից, և Նապոլեոնի օրոք գործող նվիրակների թիվը կրճատվեց երկու ամգամ, թեև նույն ժամանակահատվածում՝ 1805 թվականին, Պրուսիան դարձավ առաջին բողոքական պետությունը, որը դեսպան ուղարկեց Հռոմ։ 1815 թվականին Վիեննայի կոնգրեսից հետո տեղի ունեցավ Վատիկանի ազդեցության վերածնունդը[6]։
Չնայած 1870 թվականին պապական պետությունների անհետացմանը և տարածքային ինքնիշխանության հետագա կորստին, և չնայած որոշակի անորոշությանը, թե արդյոք Սուրբ Աթոռը կարող է շարունակել գործել որպես անկախ ուժ միջազգային գործերում, դիվանագիտական ներկայացուցիչներ ուղարկելու և ընդունելու իրավունքը, հարաբերություններ պահպանել պետությունների, այդ թվում՝ Ռուսաստանի կայսրության, Պրուսիայի և Ավստրո-Հունգարիայի հետ։ Նվիրակները շարունակում էին գործել որպես լիազոր դիվանագիտական ներկայացուցիչներ, 1815 թվականի Վիեննայի Կոնգրեսի որոշման համաձայն, նվիրակը ոչ միայն դիվանագիտական կորպուսի անդամ էր, այլև նրա ղեկավարը[7]։
Առաջին համաշխարհային պատերազմից և դրա հետևանքներից հետո Սուրբ Աթոռի հետ դիվանագիտական հարաբերություններ ունեցող պետությունների թիվն աճել է։ Հռոմի Պապի և Եղիսաբեթ I թագուհու միջև հարաբերությունների խզումից հետո առաջին անգամ 1914 թվականին բացվել Է բրիտանական դիվանագիտական առաքելությունը Սուրբ Աթոռում[8]։ Արդյունքում, Սուրբ Աթոռում հավատարմագրված դիվանագետների թիվը 1871 թվականի 16-ից հասավ 27-ի 1929 թվականին, նույնիսկ նախքան Վատիկանի պետության հիմնադրմամբ կրկին տարածքային ինքնիշխանություն ձեռք բերելը[9]։
Նույն ժամանակահատվածում Սուրբ Աթոռը ընդհանուր առմամբ 29 կոնկորդատ և այլ համաձայնագրեր է կնքել պետությունների հետ, ներառյալ Ավստրո-Հունգարիան 1881 թվականին, Ռուսաստանը՝ 1882 և 1907 թվականներին, Ֆրանսիան՝ 1886 և 1923 թվականներին[9]։ Այս կոնկորդատներից երկուսը գրանցվել են Ազգերի Լիգայում՝ շահագրգիռ երկրների խնդրանքով[10]։ Զրկվելով տարածքային ինքնիշխանությունից՝ Սուրբ Աթոռը նաև ընդունել է երկրների միջև որպես արբիտր հանդես գալու խնդրանքները, այդ թվում՝ Գերմանիայի և Իսպանիայի միջև Կարոլինյան կղզիների պատկանելության շուրջ վեճը[9]։ 1929 թվականին ստորագրվեցին Լատերանյան համաձայնագրերը և ստեղծվեց Վատիկան քաղաք-պետությունը, ինչը որևէ էական աճ չառաջացրեց այն պետությունների թվի մեջ, որոնց հետ Սուրբ Աթոռը պաշտոնական հարաբերություններ ուներ։ Դա տեղի ունեցավ ավելի ուշ, հատկապես Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Thomas, Gordon. Gideon's Spies.
- ↑ Article 3 Արխիվացված 2018-05-23 Wayback Machine of the Lateran Treaty, which founded the state
- ↑ «Vatican to sign State of Palestine accord». the Guardian. Արխիվացված է օրիգինալից 2017-01-18-ին. Վերցված է 2019-07-07-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadlink=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն) - ↑ Philip Pullella (2015-06-26). «Vatican signs first treaty with 'State of Palestine', Israel angered». Reuters. Արխիվացված է օրիգինալից 2015-11-23-ին. Վերցված է 2019-07-07-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadlink=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն) - ↑ Hyginus Eugene Cardinale, (1976), The Holy See and the International Order, Colin Smythe, (Gerrards Cross), 0-900675-60-8.
- ↑ Boczek, Boleslaw Adam (2005). International Law: A Dictionary. p. 47. Scarecrow Press (Lanham, Maryland). 0-8108-5078-8, 978-0-8108-5078-1).
- ↑ «30Giorni - Uno strumento docile e fedele al Papa (di Giovanni Lajolo)». Արխիվացված է օրիգինալից 2007-09-27-ին. Վերցված է 2015-02-20-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadlink=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն) - ↑ UK in the Holy See: Previous ambassadors Արխիվացված 2010-11-15 UK Government Web Archive
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Philippe Levillain, John W. O'Malley, The Papacy: Gaius-Proxies Արխիվացված 2023-08-07 Wayback Machine (Routledge, 2002 0-415-92230-5, 978-0-415-92230-2), p. 718
- ↑ J.K.T. Chao, The Evolution of Vatican Diplomacy Արխիվացված 2012-11-30 Wayback Machine p. 27