Վայնշտեյնի էֆեկտ
Վայնշտեյնի էֆեկտ, հայտնի մարդկանց նկատմամբ սեռական ոտնձգությունների և հարձակումների վերաբերյալ զանգվածային, մասնավոր հանրային մեղադրանքների երևույթ է, որին հաջորդում են հաստատությունների արձագանքը։ Այն անվանվել է ի պատիվ ամերիկացի պրոդյուսեր Հարվի Վայնշտեյնի[1][2], որի դեմ մեղադրանքները 2017 թվականի հոկտեմբերին «ժողովրդական վրդովմունքի» ալիք բարձրացրին սեռական բռնության՝ որպես սոցիալական երևույթի դեմ։ Համակցված սեռական ոտնձգության այլ դեպքերի հետ, որոնք բացահայտվել էին տարվա սկզբին, և դրան հաջորդած արշավն ու ֆլեշմոբը, որը խրախուսում էր սեռական ոտնձգության զոհերին կիսվել իրենց փորձով։ Դա հանգեցրեց սկանդալների և մեղադրանքների կասկադի, որոնք առնչվում էին տարբեր ոլորտներին, ինչը հանգեցնում էր ինչպես Միացյալ Նահանգների, այնպես էլ այլ երկրների ուժային կառույցներում շատ տղամարդկանց արագ հրաժարականին։ Ժամանցային արդյունաբերության մեջ մեղադրանքներ են հնչել արտիստների և ռեժիսորների վրա, այդ թվում՝ դերասաններ Քևին Սփեյսիի և Ջոնի Դեփի, կատակերգու Լուի Սի Քեյի, ռեժիսորներ Բրետ Ռաթների և Բրայան Սինգերի վրա, որոնց պայմանագրերը խզվել են։ Ավելի քան 300 կանայք մեղադրել են ռեժիսոր Ջեյմս Թոբակին ոտնձգությունների մեջ։ Լրագրողները նույնպես կորցրել իրենց աշխատանքը։
Շարժումը տարածվել է սոցիալական ցանցերում և այլ երկրներում։ Բրիտանացի մի քանի քաղաքական գործիչների դեմ մեղադրանքները հասարակական սկանդալ են առաջացրել, և հանգեցրել են երեք պաշտոնյաների հրաժարականի։ Կանադայում կատակերգական փառատոնի հիմնադիր Ջիլբերտ Ռոզոնը հրաժարական տվեց, և մեկ տասնյակից ավելի մարդիկ մեղադրեցին Քվեբեկի ռադիոհաղորդավար Էրիկ Սալվեյլին սեռական ոտնձգությունների մեջ։
Ամերիկացի լրագրողները ելույթ ունենալով NPR-ում, մի շարք պնդումներ արեցին սեռական ոտնձգությունների նկատմամբ վերաբերմունքի շրջադարձային կետի մասին։ Ի տարբերություն նախորդ նման հանրային բանավեճերի, երբ քննարկվում էին նախկինում անհայտ մարդկանց արարքները, այժմ մեղադրանքներ են առաջադրվում ընդդեմ հայտնի մարդկանց։ The New York Times-ը հրապարակել է սեռական ոտնձգությունների մեջ մեղադրվող հասարակական գործիչների անընդհատ թարմացվող ցուցակը՝ հղումներով այն հրապարակումներին, որոնցում հնչել են մեղադրանքները, ինչպես նաև տեղի ունեցած հետևանքները և մեղադրյալների պատասխանները։ 2017 թվականի նոյեմբերի 15-ի դրությամբ ցուցակում ներառված է 28 անուն։
Նախապատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հարվի Վայնշտեյնը մեղադրվում էր դերասանուհիների և թոփ մենեջերների նկատմամբ սեռական ոտնձգությունների մեջ։ 2017 թվականի հոկտեմբերի 5-ին The New York Times-ը և The New Yorker ամսագիրները հայտնել են տասնամյակների ընթացքում սեռական ոտնձգությունների մեղադրանքների մասին, կինոպրոդյուսեր Հարվի Վայնշտեյնի դեմ, ով շուտով հեռացվել է իր հիմնադրած ընկերությունից։ Հայտնի դարձավ, որ Վայնշտեյնը երկար ժամանակ կարողացել է գաղտնի պահել ֆինանսական հաշվարկները և նրա զոհերը, որպես կանոն, կինոաստղեր և այլ հայտնի մարդիկ են եղել։ Լրագրողները նաև իմացան քաղաքական մեկնաբան Բիլ Օ’Ռեյլի «արկածների» մասին, ով զոհերին լռության համար վճարում էր մինչև 45 միլիոն դոլար։ Երկու դեպքում էլ հայտարարությունների հրապարակայնությունը գործատուներին ստիպեց խզել պայմանագրերը խայտառակ հայտնիների հետ և լույս սփռեց հասարակության մեջ սեռական ոտնձգությունների թեմայի շուրջ գոյություն ունեցող «լռության դավադրության» վրա[3]։
Վայնշտեյնի դեմ մեղադրանքներին հաջորդած իրադարձությունների վրա ազդել են մի քանի այլ նմանատիպ աղմկահարույց միջադեպեր, որոնք տեղի են ունեցել տարբեր ժամանակներում, այդ թվում՝ շատ վաղուց. Բիլ Քոսբի 2010-ականների կեսերին, հեռուստահաղորդավար Գրեթչեն Կարլսոնի պատմությունը, ով հեռացվեց Fox News-ից այն բանից հետո, երբ նա հրաժարվեց ղեկավար Ռոջեր Էյլսի պահանջներից, ով ի վերջո նույնպես ստիպված եղավ հրաժարական տալ։ Կառլսոնը ակտիվորեն խրախուսում էր լրագրողներին հետաքննել Վայնշտեյնին և Օ'Ռայլին[4]: Uber-ի ծրագրավորող Սյուզան Ֆաուլերսը ընկերությունում սեռական բռնության մեղադրանքներ է ներկայացրել, որոնք ազդել են Թրևիս Կալանիկի և Դեյվ ՄաքՔլյուրի հեղինակության վրա։ USA Today ամսագրում ամփոփում է, որ 2017 թվականին «սեռական ոտնձգությունը լուրջ հանցագործություն է դարձել»[4]։
Ազդեցություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վայնշտեյնի դեմ մեղադրանքներն անմիջապես առաջացրին «ժողովրդական զայրույթի» ալիք՝ ուղղված ԱՄՆ-ում սեռական ոտնձգությունների և հանցագործությունների դեմ, որոշ ժամանակ անց այս երևույթը մամուլում կոչվեց «Վայնշտեյնի էֆեկտ»[3]: Համարձակ կանայք և տղամարդիկ բացահայտեցին արդյունաբերության տարբեր ոլորտներում աշխատատեղերում սեռական ոտնձգությունների վաղուց թաքնված պատմությունները, ինչը հանգեցրեց իշխանության պաշտոններում զբաղեցրած բազմաթիվ տղամարդկանց աշխատանքից ազատման, քննության և հետաքննության։ Twitter-ի արշավը հարյուր հազարավոր մարդկանց խրախուսում էր կիսվել իրենց պատմություններով[5][4]։
Մինչև 2017 թվականի հոկտեմբերի վերջը ժամանցային արդյունաբերության նշանավոր գործիչների հրաժարականների և աշխատանքից ազատումների ցանկում ներառված էին Screen Junkies-ի համասեփականատեր Էնդի Սինյորը[6][7], Amazon Studios-ի տնօրեն Ռոյ Փրայսը, Կատարողական արվեստի գործակալության տաղանդավոր գործակալ Թայլեր Գրեշեմը և The Loud House-ի ստեղծողը Քրիս Սավինո[3]։ Նոյեմբերի սկզբին իրավիճակն էլ ավելի սրվեց։ Դերասան Քևին Սփեյսին մեղադրվում է ավելի քան մեկ տասնյակ տղամարդկանց նկատմամբ սեռական ոտնձգությունների մեջ և իր հերթին հայտարարել է, որ որոշել է հատուկ վերաբերմունքի ենթարկվել, քանի դեռ իր նախագծերը չեղարկվել են, այդ թվում՝ «Խաղաթղթե տնակ» հեռուստասերիալը։ Դերասաններ Ջերեմի Փիվենը, Սթիվեն Սիգալը և Էդ Ուեսթվիքը մի քանի մեղադրանքներ են ստացել տարբեր կանանցից, երեքն էլ հերքում են այդ մեղադրանքները։ Դերասաններ Ռոբերտ Նեյփիերը, Ջեֆրի Թեմբորը և Մեթյու Վայները մեկական մեղադրանք են ներկայացրել և նույնպես իրենց մեղավոր չեն ճանաչել[4]։ Դերասան Դասթին Հոֆմանը ներողություն է խնդրել անչափահասի հետ սեռական ոտնձգությունների երկարատև դեպքի համար[8]։ Կատակերգու Լուի Սի Քեյին հաստատել է սեռական ոտնձգությունների վերաբերյալ բազմաթիվ մեղադրանքները և հրապարակային ներողություն խնդրել, թեև նրա նախագծերը չեղարկվել են[9]։ Վեց կին մեղադրել են ռեժիսոր Բրեթ Ռաթներին սեռական ոտնձգությունների մեջ, ինչը հանգեցրել է Warner Bros-ի հետ նրա համագործակցության ավարտին[10]։
Լրագրության մեջ մի քանի հոգի նույնպես օստրակիզմվել են[8]։ Հոկտեմբերին Vox Media-ի գլխավոր խմբագիր Լոքհարթ Սթիլը կորցրեց աշխատանք[3]։ NBC News-ը բաժանվել է Մարկ Հալպերինից այն բանից հետո, երբ վերջինս մեղադրվել է ABC News-ում աշխատելու ընթացքում ոտնձգությունների մեջ։ Նա նաև կորցրել է պայմանագիրը գրահրատարակչի հետ։ NPR լրատվական ծառայության ղեկավար Մայքլ Օրեսկեսը հեռացվել է աշխատանքից նախկին և ներկա գործատուների մի քանի մեղադրանքներից հետո։ Ամսագրերում մեղադրանքները հանգեցրին մի շարք հրաժարականների՝ Artforum ամսագրի հրատարակիչ Նայթ Լանդեսմանը, Billboard-ի գործադիր խմբագիր Սթիվեն Բլեքվելը և The New Republic հրատարակիչ Համիլթոն Ֆիշը[11]: Նույն հրատարակության խմբագիր Լեոն Վիզելտիերը ստիպված եղավ ներողություն խնդրել բազմաթիվ մեղադրանքներից հետո, նրա անունը հանվեց The Atlantic-ի տպագրությունից[8], և նա կորցրեց իր առաջիկա հրատարակչական նախագծի ֆինանսավորումը[4]: Condé Nast-ն այլևս չի համագործակցում նորաձևության լուսանկարիչ Թերի Ռիչարդսոնի հետ[4]։
Շատ քաղաքական գործիչներ և ընտրված պաշտոնյաներ նույնպես մեղադրվում են։ Այսպիսով, հինգ կին մեղադրել են Ալաբամա նահանգի Սենատի թեկնածու Ռոյ Մուրին սեռական ոտնձգությունների մեջ, երբ նրանք դեռահաս էին։ Մի քանի կանայք մեղադրել են Մինեսոտայի սենատոր Դեն Շենին։ Վեց կանայք մեղադրանքներ են ներկայացրել սենատոր Ջեք Լատվալայի դեմ՝ ստիպելով սենատոր Ջո Նեգրոնին հետաքննել մեղադրանքները։ Կոլորադոյում ներկայացուցիչ Ֆեյթ Ուինթերը մեղադրել է իր գործընկեր Սթիվ Լեբսոկին ոտնձգությունների մեջ։ Վեց կին ասել են, որ նախկին նախագահ Ջորջ Բուշը դիպել է իրենց հետույքին առանց իրենց համաձայնության։ Ակտիվիստը մեղադրանքներ է առաջադրել Իլինոյս նահանգի սենատոր Իրա Սիլվերսթայնին, ինչը կհանգեցնի նրան, որ նա կզրկվի Սենատի դեմոկրատական մեծամասնության խմբի նախագահի պաշտոնից։ Կենտուկիում, 2017 թվականի նոյեմբերի 6-ին, քաղաքական գործիչ Ջեֆ Հուվերը հրաժարական տվեց ներկայացուցիչների պալատի նախագահի պաշտոնից այն բանից հետո, երբ պարզվեց, որ նրա դեմ նմանատիպ բողոքներ են ներկայացվել մեկ ամիս առաջ։ Ռադիոյի հաղորդավարը մեղադրել է Մինեսոտայի սենատոր Ալ Ֆրանկենին 2006 թվականին քնած ժամանակ իրեն շոյելու և համբուրելու մեջ, և Ֆրանկենը ներողություն է խնդրել։ 2017 թվականի նոյեմբերի 17-ին հայտնի դարձավ, որ հայտնի հեռուստահաղորդավար Ռայան Սիքրեստը հետաքննության է ենթարկվել նախկին ոճաբանի կողմից սեռական ոտնձգությունների մեղադրանքների համար։
2017 թվականի նոյեմբերին քոլեջի և համալսարանի մի շարք պրոֆեսորներ բաց նամակ են ստորագրել Ռոչեսթերի համալսարանին, որում ասվում է, որ նրանք խորհուրդ չեն տալիս հաստատությունը դոկտոր Ֆլորիան Յագերի այլասերված պահվածքի պատճառով։
Վայնշտեյնի էֆեկտը հասել է միջազգային մասշտաբի։ Եվրոպայում մի քանի բրիտանացի քաղաքական գործիչների նկատմամբ սեռական ոտնձգությունների մեղադրանքները վերածվեցին հասարակական սկանդալի, որում ներգրավված էին տասնյակ կին մեղադրողներ, որը տևեց տասնամյակներ և ազդեց քաղաքական կուսակցությունների վրա։ Դա հանգեցրեց Մարկ Գարնիերի պաշտոնի անկմանը խորհրդարանից և պաշտպանության նախարար Մայքլ Ֆելոնի և Ուելսի նախարար Կարլ Սարջենտի հրաժարականին։ Կանադայում կատակերգական փառատոնի հիմնադիր Ժիլբերտ Ռոզոնի դեմ մեղադրանքները հանգեցրին նրա հրաժարականին, իսկ Քվեբեկում 15 մեղադրողներ պահանջներ ներկայացրեցին ռադիոհաղորդավար Էրիկ Սալվեյլի դեմ։ Հարավաֆրիկացի երգչուհի Ջենիֆեր Ֆերգյուսոնը, ով նախկինում զբաղվել է քաղաքականությամբ, հրապարակայնորեն հայտարարեց, որ Հարավաֆրիկյան ֆուտբոլի ասոցիացիայի նախագահ Դենի Ջորդանը մեղավոր է եղել քսան տարի առաջ բռնաբարության մեջ[5]:
Վերլուծություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ամերիկացի լրագրողները NPR-ի եթերում քննարկման ժամանակ մի շարք հայտարարություններ են արել սեռական ոտնձգությունների նկատմամբ հասարակական վերաբերմունքի շրջադարձային կետի գալու մասին[12]։ Նորույթն առաջին հերթին մեղադրանքների «թիրախ» դարձած անձանց մեջ է. եթե նախկինում դրանք հիմնականում ոչ հրապարակային մարդիկ էին, ապա այժմ նրանց տեղն են զբաղեցնում հայտնիները[12]։ Սոցիալական մեդիան նաև հարթակ է տրամադրել կանանց՝ ազատ և արդյունավետ կերպով կիսելու իրենց փորձը, որը գոյություն չի ունեցել նախորդ հանրային քննարկումների ժամանակ։ Կալիֆոռնիան քննարկում է սեռական ոտնձգությունների դեպքերով գաղտնի բնակավայրերն արգելելու օրինագիծը[4]:
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ BBC: «Эффект Вайнштейна» косит ряды американского истеблишмента
- ↑ CBSnews: Powerful men confronted as «Weinstein Effect» goes global(անգլ.)
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Rutenberg, Jim (2017 թ․ հոկտեմբերի 22). «A Long-Delayed Reckoning of the Cost of Silence on Abuse». The New York Times. ISSN 0362-4331.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 Guynn, Jessica; della Cava, Marco (2017 թ․ հոկտեմբերի 25). «Harvey Weinstein effect: Men are getting outed and some are getting fired as women speak up. And it's spreading». USA Today. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 11-ին.
- ↑ 5,0 5,1 Cook, Jesselyn; Simons, Ned (2017 թ․ նոյեմբերի 8). «The Weinstein Effect: How A Hollywood Scandal Sparked A Global Movement Against Sexual Misconduct». The Huffington Post.
- ↑ «'Honest Trailers' Creator Andy Signore Accused of Sexual Abuse». The Hollywood Reporter. 2017 թ․ հոկտեմբերի 6. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.
- ↑ Spangler, Todd (2017 թ․ հոկտեմբերի 8). «'Honest Trailers' Creator Andy Signore Fired for 'Egregious and Intolerable' Sexual Behavior». Variety. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 9-ին.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 «Weinstein's Impact: List of Men Accused of Sexual Misconduct». The New York Times. Associated Press. 2017 թ․ նոյեմբերի 10. ISSN 0362-4331.
- ↑ Parker, Ryan (2017 թ․ նոյեմբերի 10). «George Takei Accused of Sexually Assaulting Former Model in 1981». The Hollywood Reporter (անգլերեն). Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 11-ին.
- ↑ «Richard Dreyfuss responds to sexual harassment allegations: 'I am not an assaulter'». Entertainment Weekly. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 12-ին.
- ↑ Stelter, Brian (2017 թ․ նոյեմբերի 2). «A month after accusations surfaced, the 'Weinstein effect' ripples around the world». CNNMoney. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 11-ին.
- ↑ 12,0 12,1 King, Noel (2017 թ․ նոյեմբերի 4). «Why 'The Weinstein Effect' Seems Like A Tipping Point». NPR.org. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 11-ին.