Ստվերային բանկային համակարգ
Ստվերային բանկային համակարգ (նաև ստվերային բանկային գործունեություն), ֆինանսական հաստատություններ, որոնք մատուցում են նույն ծառայությունները, ինչ բանկերը, բայց տարբեր պատճառներով պետության կողմից չեն ենթարկվում բանկային կարգավորման։ «Ստվերային բանկային համակարգ» տերմինը, ինչպես հայերենում, այնպես էլ մի շարք այլ լեզուներով, բացասական նշանակություն ունի ֆինանսների ոլորտում տարատեսակ չարաշահումների առումով, ուստի տերմինը հազվադեպ է օգտագործվում բուն ինդուստրիայում։ Ստվերային բանկային համակարգը, որպես ամբողջություն, բնութագրվում է ավելի մեծ ճկունությամբ և մեծ մրցակից է սովորական բանկերի համար, ինչը կարևոր համակարգային ռիսկեր է պարունակում ինչպես զարգացած, այնպես էլ զարգացող երկրների համար։ Ստվերային բանկային համակարգը 2007 թվականի հիփոթեքային ճգնաժամի հիմնական գործոնն էր, որը հանդիսանում էր 2007-2008 թվականների համաշխարհային ճգնաժամի սկիզբը։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ստվերային բանկային համակարգը սկսել է ակտիվորեն զարգանալ 2000 թվականից հետո և մինչ 2012 թվականը ստվերային բանկային համակարգում կապիտալի փաստացի ծավալը գնահատվում է համաշխարհային ՀՆԱ-ի ծավալի 100%-ը։ Ստվերային բանկային համակարգի զարգացման խթան է հանդիսացել նոր տեխնոլոգիաները, ինչպես նաև բանկային համակարգի՝ իր ակտիվների սինթեզի և կառավարման նոր, ավելի բարդ մակարդակ մուտք գործելու ցանկությունը։ 1990-ականները նաև Միացյալ Նահանգների և Չինաստանի տնտեսությունների բուռն աճի շրջան էր, որի արդյունքում համաշխարհային բանկային համակարգում տեղի է ունեցել կապիտալի զանգվածային ներհոսք, որի համար պահանջվում էր գտնել համապատասխան կիրառություն։ Զարգացած երկրների տնտեսություններում երկարաժամկետ հիփոթեքային վարկերի բարձր մասնաբաժինը նաև պահանջում էր դրամական առաջարկի ֆինանսական խմբավորում ավելի բարձր մակարդակում, ինչը հնարավորություն էր տալիս ավելի մեծ օգուտներ քաղել, չնայած ավելի մեծ ռիսկերին։ Իր հարաբերական նորության պատճառով նույնիսկ զարգացած երկրներում ստվերային բանկային համակարգի գործունեությունը կարգավորող օրենսդրական մեխանիզմները հաճախ չեն հետևել դրա զարգացմանը։ Հետևաբար, մի կողմից, ստվերային բանկային համակարգը դարձել է գրավիչ ոլորտ խոշոր իրավաբանական անձանց համար, ովքեր ցանկանում են մտնել գորշ գոտի։ Սա, ինչպես նաև համակարգի մեծ աճը, ստվերային բանկային համակարգը դարձնում էին տնտեսության բավականին ռիսկային, բայց ավելի շահութաբեր հատված՝ ավանդական բանկային համակարգի համեմատ։
Ստվերային բանկային հատվածի ծավալով առաջատարն ԱՄՆ-ի տնտեսությունն է։ Այս երկրում ստվերային բանկային համակարգի առաջին ազդարարողները՝ տրեստները, հայտնվել են 20-րդ դարի սկզբին։ Հետո նրանք սկսել են մասնագիտանալ բարձր որակավորում ունեցող ներդրողներին սպասարկելու մեջ և օգտվելով այն փաստից, որ այս կատեգորիայի ներդրողների համար կարգավորիչ ռեժիմը երկար ժամանակ ավելի ձեռնտու էր, նրանք ստացել են ավելի բարձր եկամուտներ։ Տրեստները ավելի մեծ տեմպերով ներգրավում էին խոշոր և միջին ներդրողների միջոցները, ուստի վստահորեն իրենց տեղը գրավեցին երկրի ֆինանսական շուկայում։ Սպեկուլյատիվ կապիտալի արագ հոսքը դեպի ստվերային բանկային տնտեսության վատ կարգավորվող հատված է համարվել, քանի որ 2007-2009 թվականներին երկրում հիփոթեքային ամենահզոր ճգնաժամն էր, որն առաջացրել է համաշխարհային անկում[1][2]։ Ռուսաստանում ստվերային բանկային հատվածի ակտիվները պակաս նշանակալի են, քան աշխարհի շատ այլ երկրներում։ Ստվերային հատվածի շուկայի հիմքը ձևավորվում է երկարաժամկետ հիփոթեքային վարկերով, որոնք սովորաբար ավելի քիչ են զարգացած Ռուսաստանում և ԱՊՀ երկրներում, քանի որ բնակչության զգալի մասը պետությունից անվճար բնակարան է ստացել։ Ռուս միլիոնատերերն ու օլիգարխները նույնպես երկար ժամանակ նախընտրում էին արտասահմանյան փոխադարձ ֆոնդերը։ Օրինակ՝ 2007 թվականի վերջի դրությամբ ռուսական փոխադարձ ֆոնդերի ընդհանուր ակտիվները կազմում էին Ռուսաստանի բանկային համակարգի զուտ ակտիվների 5%-ից պակաս, ինչը, սակայն, համակարգը դարձնում է ավելի քիչ շահութաբեր, բայց ավելի կայուն այն երկրների համեմատ, որտեղ ստվերային բանկային գործունեությունը բնութագրվում էր թափանցիկության և անկայունության բարձր աստիճանով։
Քննադատություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Զարգացող երկրներում գործող ստվերային բանկերի (որոնց մեծ մասը կենտրոնացած են ԱՄՆ-ում և Մեծ Բրիտանիայում) տարբերակիչ առանձնահատկությունն այն է, որ նրանք նախընտրում են ներդրումներ կատարել ժամանակավոր, կարճաժամկետ, անկայուն, խիստ իրացվելի ֆինանսական արժեթղթերում (այսինքն՝ բաժնետոմսեր, պետական և կորպորատիվ պարտատոմսեր, տարբեր ածանցյալ ֆինանսական և վարկային գործիքներ և այլն։ Նրանք գործնականում հետաքրքրված չեն իրական ակտիվներում (սարքավորումներ, ծրագրակազմ, արտադրություն, տրանսպորտ, ենթակառուցվածքներ, տեխնիկական կրթություն և այլն) երկարաժամկետ ներդրումներ կատարելու մեջ, որոնք շատ են անհրաժեշտ քիչ զարգացած և զարգացող երկրներին։ Որոշ վերլուծաբանների կարծիքով, մի շարք երկրներում տնտեսությունը խարխլվում է խիստ սպեկուլյատիվ արտաքին ստվերային բանկային համակարգերի կողմից՝ Չինաստան, Արգենտինա, Հունաստան, Վենեսուելա և Ուկրաինա։
Ստվերային բանկային համակարգի ֆինանսական գործիքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- հեջ ֆոնդեր,
- ոչ բանկային հիփոթեքային վարկատուներ,
- կառուցվածքային ներդրումային ընկերություններ,
- ներդրումային բանկեր և բրոքեր-դիլերներ, որոնք գոյություն ունեին ռեպո վարկեր ներգրավելու հաշվին
- կարճաժամկետ ավանդների հիման վրա դրամային շուկայի միջոցներ,
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- «Global Shadow Banking Monitoring Report 2016» (PDF) (անգլերեն). Financial Stability Board. 2017 թ․ մայիսի 10. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 18-ին. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 18-ին.
- Дворецкая А. Е. (2013-04). «Теневой банкинг: институциональное и функциональное регулирование» (PDF). Деньги и кредит. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 18-ին. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 18-ին.
{{cite web}}: External link in|publisher= - Ellen Brown (2014 թ․ հուլիսի 28). «The Shadow Banking System is a Great Big Ticking Time Bomb» (անգլերեն). Alternet.Org. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 18-ին. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 18-ին.
{{cite web}}: External link in|publisher= - Douglas Elliott, Arthur Kroeber, Yu Qiao (2015-03). «Shadow banking in China: A primer» (PDF) (անգլերեն). The Brookings Institution. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 18-ին. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 18-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) - Ambrose Evans-Pritchard (2015 թ․ հունվարի 21). «Shadow banking now poses top risk to US stability, warns IMF» (անգլերեն). The Telegraph via Yahoo. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 18-ին. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 18-ին.
- Paul O’Donoghue (2017 թ․ մայիսի 7). «Global investment funds have made Ireland a world capital for shadow banking» (անգլերեն). TheJournal.ie. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 18-ին. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 18-ին.
{{cite web}}: External link in|publisher= - В. М. Усоскин (2016-04). «Теневой банкинг: место и роль в системе финансового посредничества» (PDF). Деньги и кредит. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 18-ին. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 18-ին.
{{cite web}}: External link in|publisher=