«Թուլունիների պետություն»–ի խմբագրումների տարբերություն
No edit summary |
No edit summary |
||
Տող 49. | Տող 49. | ||
| Նշումներ = |
| Նշումներ = |
||
}} |
}} |
||
'''Թուլունիներ''' ( |
'''Թուլունիներ''' ([[868]]-[[905]]) թուրքական դինաստիա: Առաջինն է անկախացել Արաբական խալիֆայությունից: Նրա իշխանության սահմաններում էին [[Եգիպտոս]]ը, [[Սիրիա]]ն և [[Պաղեստին]]ը: |
||
== Աբբասյան խալիֆայության տրոհումը == |
== Աբբասյան խալիֆայության տրոհումը == |
||
[[Պատկեր:Fragmentation of the Abbasid Caliphate.jpg|մինի|ձախից|Տրոհված Արաբական խալիֆայությունը ( 9-րդ դարի երկրորդ կեսին և 10-րդ դարի սկզբին )]] |
[[Պատկեր:Fragmentation of the Abbasid Caliphate.jpg|մինի|ձախից|Տրոհված Արաբական խալիֆայությունը ( 9-րդ դարի երկրորդ կեսին և 10-րդ դարի սկզբին )]] |
||
9-րդ |
[[9-րդ դար]]ի երկրորդ կեսին և [[10-րդ դար]]ի առաջին կեսին [[Արաբական խալիֆայություն]]ում աճեցին կենտրոնախույզ միտումները և սկսվեց նրա աստիճանական քայքայումը: [[Տնտեսություն|Տնտեսության]] զարգացման տարբեր մակարդակով և տարբեր [[լեզու]]ներով ու [[Մշակույթ|մշակութային]] ավանդույթներով միացած տարածքներով կազմված բազմազգ կայսրության գոյությունը միշտ էլ ամուր չի եղել և ունեցել է կարճ կյանք: [[Իսլամ]]ական պետությունը ևս բացառություն չեղավ: Այն առաջին հերթին պահվում էր հզոր զինվորական իշխանության հաշվին: Այն կորցնելուց հետո սկսվեց խալիֆայության դանդաղ տրոհումը: |
||
Արաբ-մուսուլմանների հաղթանակներից հետո ամենուրեք հսկայական չափերի հասած մուսուլմանական համայնքի հոգևոր և քաղաքական կամքի բարձրագույն արտահայտողը համարվեց խալիֆայության իշխանությունը , որը 9-րդ դարի 2-րդ կեսից սկսեց թուլանալ: Միջդինաստիական ընդհարումների արդյունքում , որի հինք դրեցին [[ալ Ամին]]ն և [[ալ Մա՛մուն]]ը և քաղաքական վարչությունների միջև չդադարող պայքարը, սկսվեց խալիֆայության քայքայումը տեղական դինաստիաների կողմից կառավարվող մի շարք [[նահանգ]]ների: Ստեղծված պայմաններից ելնելով [[խալիֆ]]ը ստիպված էր իշխանությունը կիսել տեղական էլիտայի հետ: Ձևականորեն ենթարկվելով կենտրոնական իշխանությանը ՝ մարզային առաջնորդները փաստորեն հրաժարվեցին ընդունել խալիֆի թե՛ հոգևոր , թե՛ աշխարհիկ իշխանությունը և հարկեր վճարել ընդհանուր պետական գանձարան: Խալիֆայության մայրաքաղաքում խռովություններն ու պալատական հեղաշրջումները բերեցին Բաղդադում կառավարող դինաստիայի հեղինակության անկմանը և ինչպես արևելյան , այնպես էլ արևմտյան նահանգներում նրա ազդեցության թուլացմանը: Հասարակության տարբեր խավերից հայտնվեցին մարդիկ , ովքեր իրենց շուրջը համախմբելով աղքատներին ՝ տեղական կառավարումը վերցնում էին իրենց ձեռքը ՝ խոստանալով վերջ տալ տեղական անարխիային , պետական իշխանության ինքնակամությանը և պա՛տպանել բնակիչներին ավազակներից ու շորթիչներից:Հաճախ աղքատության այդպիսի շարժումները ընդունում էին հոգևոր պատերազմենրի տեսք , եթե պետությունը չէր կարողանում պայքարել դրանց դեմ: |
|||
== Թուլունիների հիմնումը. Ահմադ իբն Թուլուն == |
== Թուլունիների հիմնումը. Ահմադ իբն Թուլուն == |
04:58, 18 Օգոստոսի 2014-ի տարբերակ
Խնդրում ենք նշել կաղապարի տեղադրման ամսաթիվը 2024-04-26 17:43:11 ֆորմատով
| ||||
Քարտեզ | ||||
Ընդհանուր տեղեկանք | ||||
Լեզու | Արաբերեն | |||
Կրոն | Իսլամ | |||
Իշխանություն | ||||
Պետական կարգ | Միապետություն | |||
Դինաստիա | Թուլունիներ | |||
Պետության գլուխ | էմիր | |||
Պատմություն | ||||
- | . |
Թուլունիներ (868-905) թուրքական դինաստիա: Առաջինն է անկախացել Արաբական խալիֆայությունից: Նրա իշխանության սահմաններում էին Եգիպտոսը, Սիրիան և Պաղեստինը:
Աբբասյան խալիֆայության տրոհումը
9-րդ դարի երկրորդ կեսին և 10-րդ դարի առաջին կեսին Արաբական խալիֆայությունում աճեցին կենտրոնախույզ միտումները և սկսվեց նրա աստիճանական քայքայումը: Տնտեսության զարգացման տարբեր մակարդակով և տարբեր լեզուներով ու մշակութային ավանդույթներով միացած տարածքներով կազմված բազմազգ կայսրության գոյությունը միշտ էլ ամուր չի եղել և ունեցել է կարճ կյանք: Իսլամական պետությունը ևս բացառություն չեղավ: Այն առաջին հերթին պահվում էր հզոր զինվորական իշխանության հաշվին: Այն կորցնելուց հետո սկսվեց խալիֆայության դանդաղ տրոհումը:
Արաբ-մուսուլմանների հաղթանակներից հետո ամենուրեք հսկայական չափերի հասած մուսուլմանական համայնքի հոգևոր և քաղաքական կամքի բարձրագույն արտահայտողը համարվեց խալիֆայության իշխանությունը , որը 9-րդ դարի 2-րդ կեսից սկսեց թուլանալ: Միջդինաստիական ընդհարումների արդյունքում , որի հինք դրեցին ալ Ամինն և ալ Մա՛մունը և քաղաքական վարչությունների միջև չդադարող պայքարը, սկսվեց խալիֆայության քայքայումը տեղական դինաստիաների կողմից կառավարվող մի շարք նահանգների: Ստեղծված պայմաններից ելնելով խալիֆը ստիպված էր իշխանությունը կիսել տեղական էլիտայի հետ: Ձևականորեն ենթարկվելով կենտրոնական իշխանությանը ՝ մարզային առաջնորդները փաստորեն հրաժարվեցին ընդունել խալիֆի թե՛ հոգևոր , թե՛ աշխարհիկ իշխանությունը և հարկեր վճարել ընդհանուր պետական գանձարան: Խալիֆայության մայրաքաղաքում խռովություններն ու պալատական հեղաշրջումները բերեցին Բաղդադում կառավարող դինաստիայի հեղինակության անկմանը և ինչպես արևելյան , այնպես էլ արևմտյան նահանգներում նրա ազդեցության թուլացմանը: Հասարակության տարբեր խավերից հայտնվեցին մարդիկ , ովքեր իրենց շուրջը համախմբելով աղքատներին ՝ տեղական կառավարումը վերցնում էին իրենց ձեռքը ՝ խոստանալով վերջ տալ տեղական անարխիային , պետական իշխանության ինքնակամությանը և պա՛տպանել բնակիչներին ավազակներից ու շորթիչներից:Հաճախ աղքատության այդպիսի շարժումները ընդունում էին հոգևոր պատերազմենրի տեսք , եթե պետությունը չէր կարողանում պայքարել դրանց դեմ:
Թուլունիների հիմնումը. Ահմադ իբն Թուլուն
Առաջիններից մեկըմ որը կարողացավ անկախության հասնել Բաղդադի իշխանության նկատմամբ , ֆա Եգիպտոսի կառավարիչ Ահմադ իբն Թուլունն էր , ով դեռևս խալիֆ ալ Մութազզի կողմից խորթ հոր հետ ուղարկվել էր Եգիպտոս՝ գավառներում կենտրոնական իշխանության ֆինանսական շահերը ներկայացնելու: Ահմադը եռանդուն ու փառասեր աստիճանավոր էր: Կարճ ժամանակում նա կարողացավ գրավել գավառում լրիվ վերահսկողությունը, ինքն էլ դարձավ տեղապահ, Եգիպտոսը վերածեց Թուլունիների անկախ էմիրության ( 868 - 905 ): Դա Եգիպտոսի տիրակալի ՝ խալիֆայության սահմաններում անկախության հասնելու առաջին փորձն էր: Բաղդադի խալիֆա ալ Մութամիդի եղբայրը ՝ ալ Մուվաֆֆակը , որ երկրի փաստացի կառավարիչն էր, Ահմադի մեջ տեսնում է առևտրական հակառակորդի, ով ոտնձգություն էր կատարել կենտրոնական իշխանության հետաքրքրություններին: Օգտվելով այն հանգամանքից , որ ալ Մուվաֆֆակի հիմնական ուժերը զբաղված են զանգիների հետ պատերազմով՝ Ահմադ իբն Թուլունը մտավ Սիրիա և Պաղեստին ու դրանք միացրեց իր տիրույթներին ՝ դա բացատրելով Բյուզանդիայի զորքերին դիմակայելու անհրաժեշտությամբ: Ահմադ իբն Թուլունը Եգիպտոսում ստեղծեց պրոֆեսիոնալ բանակ ՝ կազմված թուրքերից, բերբերներից ու սուդանցիներից: Նրա օրոք ծաղկում ապրեցին գյուղատնտեսությունն ու առևտուրը, ծավալվեցին շինարարական աշխատանքներ. հյուսիսում կառուցվեց Ֆուստատ նոր քաղաքը, որի մզկիթը ոչնչով չէր զիջում Սամարայում գտնվող գլխավոր մզկիթին: Ահմադը սկսեց նաև դրամներ հատել , որոնց վրա ՝ խալիֆի անվան կողքին գրում էր իր անունը: Հետագայում եգիպտացի պատմաբանները Ահմադի կառավարման ժամանակաշրջանը անվանեցին « Եգիպտական պատմության ոսկեդար» : Չգոհանալով Եգիպտոսի , Սիրիայի և Պաղեստինի վրա ունեցած իշխանությամբ ՝ Ահմադ իբն Թուլունը սկսեց խառնվել Բաղդադի պալատական գործերին . 883 թվականին նա փորձեց ալ Մուվաֆֆակին զրկել իշխանությունից ի օգուտ նրա եղբոր՝ խալիֆ ալ Մութամիդի: Սակայն նրա այս ծրագիրը չիրագործվեց: 884 թվականին, իր փառքի գագաթնակետին հասած Ահմադ իբն Թուլունը մահացավ և , խալիֆայության ինքնավար մարզերում գործող սովորույթի համաձայն , էմիրի պաշտոնը ժառանգեց նրա 20-ամյա որդին ՝ Խումարավայհը, ով, հետևելով հոր օրինակին , իշխում էի ինքնուրույն և ավելի քիչ էր հաշվի նստում խալիֆի հետ: Զսպելով զանգիների ապստամբությունը և տեղեկանալով Ահմադ իբն Թուլունի մահվան մասին ՝ ալ Մուվաֆֆակը կրկին զորք է ուղարկում Եգիպտոս, որը պարտություն է կրում , ինչի արդյունքում խալիֆը ստիպված է լինում օրինականացնել Թուլունիների ժառանգական իշխանությունը և ընդունել Խումարավայհին և նրա ժառանգներին ՝ որպես Եգիպտոսի ու Սիրիայի տիրակալներ: Ալ Մուվաֆֆակի անունը պետք է նշվեր ուրբաթօրյա աղոթքի ժամին: Հաջորդ խալիֆան ՝ ալ Մուվաֆֆակի որդին, որպեսզի ամրապնդեր հարաբերությունները Թուլունիների հետ , ամուսնացավ Խումարավայհի դստեր հետ:
Աղբյուրներ
Ֆիլշտինսկի Խալիֆայության և արաբների պատմությունը (750 -1517 )