Սուբուրբանիզացիա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Սուբուրբանիզացիա (անգլ.՝ suburb` արվարձան), խոշոր քաղաքների արվարձանների զարգացման և բնակչության արվարձան տեղափոխման գործընթացը։ Մերձքաղաքայինացման արդյունքում ձևավորվում են քաղաքային ագլոմերացիաներ։ Սուբուրբանիզացիաների զարգացման դեպքում արվարձանների բնակչության աճի տեմպերը քաղաքային ագլոմերացիոն կենտրոնների համեմատ ավելի բարձր են[1]։

Աճող բարեկեցությունը մարդկանց թույլ է տալիս արվարձաններում կառուցել «գյուղական տիպի» տներ՝ խուսափելով մեծ քաղաքների թերություններից, ինչպիսիք են աղմուկը, օդի աղտոտվածությունը, կանաչ տարածքի բացակայությունը և այլն։ Սակայն արվարձանների բնակչությունը ոչ մի կերպ գյուղական չի դառնում, գրեթե բոլորը շարունակում են աշխատել քաղաքում։ Սուբուրբանիզացիան անհնար է առանց մոտորիզացիայի զանգվածային աճի, քանի որ արվարձաններում կարող են չլինել սոցիալական ենթակառուցվածքներ (խանութներ, դպրոցներ և այլն), և ամենակարևորը՝ աշխատուժի տեղ չկա։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սան Խոսե արվարձան (Կալիֆորնիա)
Վերմոնտ պողոտա հարավային Լոս Անջելեսում

Արևմտյան Եվրոպայում և Հյուսիսային Ամերիկայում մերձքաղաքայինացման գործընթացը սկսվել է 1950-ական թվականներին։ 1950 թվականին ԱՄՆ Մարդահամարի բյուրոն փոխեց «քաղաքային բնակչություն» հասկացությունը՝ հաշվի առնելով քաղաքային սահմանների ներկայիս անորոշությունը։ Բացի 2500-ից ավելի բնակչություն ունեցող ծայրամասային արվարձանների բնակիչներից, մարդահամարի ժամանակ որպես քաղաքներ են հաշվվել նաև նույն չափի ինքնավար բնակավայրերի բնակիչները, ինչպես նաև «քաղաքի շուրջը գտնվող խիտ բնակեցված տարածքի բնակիչները, որտեղ կա առնվազն 50 հազար մարդ՝ ներառյալ ծայրամասային և ինքնավար բնակավայրերը»։ Հայտնվեցին «ընդլայնված քաղաքային գոտիներ», «ապակենտրոնացված բնակեցված գոտիներ», «մեծ քաղաքներ արվարձաններով», «քաղաքային ագլոմերացիաներ», «մեգապոլիսներ» տերմիններ։ Այս առումով հատկապես հատկանշական է Լոս Անջելեսի զարգացումը, որտեղ 1970 թվականին քաղաքի կենտրոնական հատվածը ոչ միայն դատարկվել էր, այլև, ըստ որոշ բնակիչների, սկսել էր թվալ «օտար և նույնիսկ թշնամական»։ Լոս Անջելեսի հետ կապված նման սահմանումները օգտագործվել են որպես «արվարձանները քաղաքի որոնման մեջ», «գերքաղաքի նախատիպ», «ավտոպիա» (տարածք, որը հատկացված է բացառապես տրանսպորտային միջոցների երթևեկության համար)[2]։

Ռուսաստանում մերձքաղաքայինացման առաջին դրսևորումները նկատվում են հիմնականում Մոսկվայի մարզում, բայց այստեղ այս գործընթացը ձեռք է բերել մեկ տարբերակիչ հատկություն՝ չհամարձակվելով հրաժարվել քաղաքային բնակարանից, մեգապոլիսի բազմաթիվ բնակիչներ իրենց ժամանակի մեծ մասն անցկացնում են ամառանոցներում։

Տնտեսության ոչ արտադրողական հատվածների համակարգչայինացման գործընթացում վերջին տասնամյակում ի հայտ է եկել աշխատանքի վայրի (անվանական) տարանջատման էֆեկտը աշխատանքային առաջադրանքների կատարման վայրից. ընկերություն երկրագնդի մյուս կողմում (հեռավար աշխատանք)։ Տրանսպորտի խնդիրը, որը դանդաղեցնում է արվարձանացման գործընթացը, այդպիսով որոշակիորեն թուլանում է (ոչ նյութական արտադրության որոշ տեսակների համար կարևոր չէ, թե աշխարհի որ ծայրում է գտնվում կատարողը)։

Մերձքաղաքայինացման հասկացությանը մոտ է ուրբանիզացիա հասկացությունը․ քաղաքային ձևերի և կենսապայմանների տարածումը գյուղական բնակավայրեր, ուրբանիզացիայի գործընթացի անբաժանելի մասն է իր լայն իմաստով։ Ուրբանիզացիան կարող է ուղեկցվել քաղաքային բնակչության արտագաղթով դեպի գյուղական բնակավայրեր և քաղաքներին բնորոշ տնտեսական գործունեության ձևերի տեղափոխում գյուղական բնակավայրեր։ Ռուսաստանում 21-րդ դարի սկզբից այս երևույթը նկատվում է հիմնականում Մոսկվայի շրջաններում։ Շատ գյուղական բնակավայրերում կառուցվում են արդյունաբերական ձեռնարկություններ և պահեստներ, որոնք Մոսկվայից դուրս են գտնվում, բնակչության ճնշող մեծամասնությունը վարում է քաղաքային ապրելակերպ, բնակչությունն ավելանում է Մոսկվայից և այլ շրջաններից ներգաղթողների պատճառով։

Մերձքաղաքայինացման բացասական հետևանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արվարձանների բնակիչները հաճախ դառնում են «մեքենայի պատանդ», քանի որ ծայրամասերում հասարակական տրանսպորտը սովորաբար բացակայում է։ Ավելին, բնակչության բարձր խտությամբ փոքր երկրներում, ինչպիսիք են Բելգիան և Նիդեռլանդները, արվարձանները զբաղեցնում են գրեթե ողջ հասանելի տարածքը՝ տեղահանելով բնական լանդշաֆտները։ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում, Հարավային Աֆրիկայում և Մեծ Բրիտանիայում մերձքաղաքային շրջաններն ուղեկցվում են այսպես կոչված սպիտակ թռիչքով (անգլ.՝ White flight) քաղաքների կենտրոնական տարածքները բնակեցված են նեգրոիդ ռասայի ներկայացուցիչներով, մինչդեռ սպիտակ բնակչությունը տեղափոխվում է արվարձաններ[3], ինչը հանգեցնում է հանցավորության աճի և կենտրոնական շրջանների ընդհանուր անկման։

Արվարձանների ամենժամյա միգրացիան դեպի քաղաքներ հանգեցնում է երթևեկության խցանումների, ինչը հանգեցնում է օդի աղտոտվածության, ժամանակի կորստի և այլ խնդիրների։ Դրա դեմ պայքարելու համար շատ զարգացած երկրներ ունեն արվարձաններում հասարակական տրանսպորտը զարգացնելու քաղաքականություն, ինչպիսիք են մերձքաղաքային երկաթուղին և թեթև երկաթուղին, ինչպիսիք են Փարիզի RER համակարգը։

Անձնական մեքենաների համար ենթակառուցվածքի զարգացումը օտարում է բնական տարածքները (ներառյալ անտառահատումները), տրանսպորտային միջոցներն իրենք իրենցով աղտոտում են օդը և անուղղակիորեն՝ ջուրը։ Օդի աղտոտվածությունը բաղկացած է ջերմոցային գազերից[4], որոնք նպաստում են գլոբալ տաքացմանը և ազոտի օքսիդների (33% աղտոտվածության LAT-ից), փոշու և աերոզոլների (20%), ածխածնի մոնօքսիդի (58%), ցնդող օրգանական միացությունների (18%) արտանետումներին, որոնք բացասաբար են անդրադառնում բնակիչների առողջության վրա[5][6][7]։ Թեև արվարձաններում օդը հաճախ ավելի մաքուր է, քան կենտրոնում, աղտոտիչների ամենաբարձր կոնցենտրացիաները միշտ լինում են մայրուղիներում, որտեղ ծայրամասերի բնակիչներն ավելի շատ ժամանակ են անցկացնում։ «Մեքենայի մեջ ապրելու» պատճառով ծայրամասերի բնակիչները նույնպես ավելի հավանական է, որ մահանան ավտովթարներից[8][9], հաճախ տառապում են գիրությունից և ֆիզիկական անգործությունից[10]։

Շտապօգնության մեքենաներին և հրշեջ փրկարարներին ավելի երկար ժամանակ է պահանջվում արտակարգ դեպքի վայր հասնելու համար[11]։

Անձնական տրանսպորտային միջոցների սպասարկումը հանգեցնում է քաղաքի ենթակառուցվածքի ծախսերի ավելացմանը[12], և մարդու անձնական ծախսերի համար[13]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Antinazi. Субурбанизация // Энциклопедия социологии. — 2009.
  2. ↑ «Американцы: Демократический опыт: Пер. с англ. /Под общ, ред. и с коммент. В.Т. Олейника. — М.: Изд. группа «Прогресс» — «Литера», 1993. — 832 с.». Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հունվարի 13-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 12-ին.
  3. ↑ Eduardo Bonilla-Silva and David G. Embrick "Every Place Has a Ghetto...": The Significance of Whites' Social and Residential Segregation : Symbolic Interaction. — Summer 2007. — № Vol. 30, No. 3. — С. Pages 323-345.
  4. ↑ Spatial Distribution of U.S. Household Carbon Footprints Reveals Suburbanization Undermines Greenhouse Gas Benefits of Urban Population Density Christopher Jones and Daniel M. Kammen Environ. Sci. Technol., 2014, 48 (2), pp 895–902.
  5. ↑ «Климат, качество атмосферного воздуха и здоровье москвичей» под ред. Б.А.Ревича, изд.НИЦ-Принт Москва 2006.
  6. ↑ https://www.cdc.gov/healthyplaces/articles/Urban_Sprawl_and_Public_Health_PHR.pdf.
  7. ↑ https://vk.com/doc-91950628_387432161.
  8. ↑ https://vk.com/doc-91950628_387435218. — С. 203—204.
  9. ↑ Thomas E. Lambert and Peter B. Meyer Ex-Urban Sprawl as a Factor in Traffic Fatalities and EMS Response Times in the Southeastern United States // JOURNAL OF ECONOMIC ISSUES Vol. XL No. 4 December, 2006.
  10. ↑ https://vk.com/doc-91950628_387449724?dl=37dcf5aaad0a94b5c3.
  11. ↑ Lambert, T. E.; Meyer, P. B. (2008). "Practitioner's Corner: New and Fringe Residential Development and Emergency Medical Services Response Times in the United States". State 40 (2): 115–124.
  12. ↑ https://vk.com/doc-91950628_387452296?dl=2eb41a9106a7d2f590.
  13. ↑ https://www.theguardian.com/technology/2003/feb/15/motoring2.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սուբուրբանիզացիա&oldid=9385708» էջից