Սլոանի թվայնացված երկնքի հետազոտություն
| Սլոանի թվայնացված երկնքի հետազոտություն | |
|---|---|
| Տեսակ | աստղագիտական հետազոտություն |
| Երկիր |  ԱՄՆ |
| Հապավում | SDSS |
| Հիմնադրված | 2000 |
| Նպատակներ | Աստղագիտական հետազոտություններ |
| Գլխադասային գրասենյակ | Ապաչի Փոյնթ աստղադիտարան |
| Անվանված է | Ալֆրեդ Պ. Սլոանի ֆոնդ |
| Կայք | sdss.org |
Սլոանի թվայնացված երկնքի հետազոտություն, (անգլ.՝ Sloan Digital Sky Survey}, SDSS) լայնածավալ բազմա-սպեկտր աստղալուսանկարման և սպեկտների ուսումնասիրման հետազոտություն, որի ընթացքում օգտագործվել է 2,5 մ լայն տեսադաշտով օպտիկական աստղադիտակը Ապաչի Փոյնթ աստղադիտարանում, որը գտնվում է ԱՄՆ, Նյու Մեքսիկո նահանգում։ Ծրագիրը անվանվել է Ալֆրեդ Պ. Սլոանի ֆոնդի անունով, որը և տրամադրել է հետազոտության ֆինանսավորման մեծ մասը։
Տվյալների հավաքումը սկսվել է 2000 թվականին[1], իսկ վերջնական լուսանկարչական տվյալները ստանալուց հետո, ծրագրի արդյունքները ծածկում էին երկնքի ավելին քան 35%, ներառելով մոտ 500 միլիոն մարմինների ֆոտոմետրիկ դիտարկումներ և ավելին քան 3 միլիոն մարմինների սպեկտրներ։
8-րդ տվյալների թողարկման մեջ (DR8), որը հրապարակվել է 2011 թվականի հունվարին[2] ներառվել են բոլոր ֆոտոմետրիկ դիտարկումները կատարված SDSS ծրագրի խցիկով, որոնք ծածկում են 14 555 քառակուսի աստիճան երկինք (մի փոքր ավելին քան ամբողջ երկնքի 35%)։ 9-րդ տվյալների թողարկումը (DR9), որը թողարկվել է 2012 թվականի հուլիսի 31-ին[3] ներառում է հետազոտության սպեկտրոգրաֆիկ տվյալները, ավելին քան 800 000 նոր սպեկտրներ, որոնցից ավելին քան 500 000 սպեկտրները վերաբերվում են տիեզերքի 7 միլիարդ տարի հնության վիճակին (մոտավորապես տիեզերքի գոյության ամբողջ ժամանակահատվածի կեսը)[4]։ 10-րդ տվյալների թողարկումը (DR10), թողարկված 2013 թվականի հուլիսի 31-ին[5] ներառում է նախկինում հրապարակված բոլոր տվյալները, ինչպես նաև նոր սպեկտրոգրաֆիկ APOGEE սարքով կատարված Ծիր Կաթինի աստղերի բարձր թույլտվությամբ ավելին քան 57 000 ինֆրակարմիր սպեկտրներ։ DR10-ում նաև ավելացվել են ավելին քան 670 000 նոր հեռավոր գալակտիկաների և քվազարների սպեկտրներ։ Հանրային հասանելությունում գտնվող բոլոր լուսանկարները կատարվել են 1998-ին 2009 թվականները։
Հետազոտություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]SDSS ծրագիրը օգտագործում է 2.5 մ լայն տեսադաշտով օպտիկական աստղադիտակ, որը 1998-ից 2009 թվականները աշխատել է լուսանկարման և սպեկտոգրաֆիայի ռեժիմներում։ լուսանկարչական խցիկը այլևս չի օգտագործվում սկսած 2009 թվականի վերջից։ Դրանից հետո աստղադիտակը օգտագործվում է միայն որպես սպեկտրոգրաֆ։
Լուսանկարումը կատարվել է ֆինգ ֆիլտրներից բաղկացած համակարգով (u, g, r, i և z)։ Ստացված լուսանկարները մշակվում էին ստանալու համար նրանց վրա առկա մարմինների ցանկեր, որտեղ նշվում էին բազմաթիվ տվյալներ, այնպիսիք ինչպես՝ երևում էին արդյոք նրանք կետի նման, թէ ձգված (ինչպես օրինակ գալակտիկաները) և ինչպիս էր կապված ԼԿՍ սարքի վրա ընկնող լույսի պայծառությունը տեսանելի աստղագիտական մեծության հետ։
Աստղադիտակի լուսանկարչական խցիկը բաղկացած է երեսուն ԼԿՍ չիպերից, որոնցից ամեն մեկի թույլտվությունն է 2048×2048 փիքսել, ընդամենը մոտ 120 Մեգափիքսել[6]։ Չիպերը տեղադրված են վեցական, հինգ շարքով։ Ամեն շարքը ունի տարբեր օպտիկական ֆիլտր, հետևյալ միջին ալիքի երկարություններով 355,1, 468,6, 616,5, 748,1 և 893,1 նմ, 95% ամբողջական տեսանելությամբ հետևյալ մագնիտուդների համար 22,0, 22,2, 22,2, 21,3 և 20,5, u, g, r, i, z ֆիլտտրների համար համապատասխանաբար[7]։ Ֆիլտրները տեղադրված են խցիկում հետևյալ հերթականությամբ r,i,u,z,g։ Լուսանկարների որակը ապահովելու համար խցիկը սառեցվում էր մինչև 190 կելվին (մոտ −80 °C) հեղուկ ազոտով։
Այս լուսանկարների տվյալների հիման վրա աստղերը, գալակտիկաները և քվազարները ընտրվում են սպեկտրի ուսումնասիրման համար։ Սպեկտրոգրաֆը աշխատում է օգտագործելով ալյումինե թիթեղներ, որոնց վրա հատուկ գայլիկոնվում են անցքեր ամեն դիտարկվող օբյեկտների համար[8]։ Ամեն անցքը տեղակայված է հատուկ, որոշակի թիրախ օբյեկտի համար, հետևաբար ամեն տեսադաշտի համար անհրաժեշտ է հատուկ թիթեղ։ Սկզբում տեղադրված սպեկտրոգրաֆը հնարավորություն ուներ միաժամանակ գրանցել մինչև 640 սպեկտրներ, բարելավումից հետո այն գրանցում է մինչև 1000 սպեկտրներ մի անգամից։ Ամեն գիշեր սպեկտրների դիտարկումների համար կիրառվում են վեցից ինը թիթեղներ։
Ամեն գիշեր աստղադիտակը գեներացնում է մոտ 200 ԳԲ տվյալներ։
Արդյունքներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բացի ծրագրի հրապարակված արդյունքների, ընթացքում հավաքված տվյալները օգտագործվում են նաև բազմաբնույթ այլ աստղագիտական հետազոտություններում։ SDSS ծրագրի վեբկայքը պարունակում է այս հետազոտությունների ամբողջական ցանկը, որոնք վերաբերվում են հեռավոր քվազարների ուսումնասիրություններին[9],, գալակտիկաների բաշխվածությանը, մեր գալակտիկայում աստղերի հետազոտություններին, ինչպես նաև այնպիսի թեմաներին, ինչպիսին են մութ նյութը և մութ էներգիան են։
Քարտեզներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հիմնվելով 9-րդ տվյալների թողարկման տվյալների վրա ստեղծվել է նոր գալակտիկաների և հեռավոր սև խոռոչների 3D քարտեզ, որը հրապարակվել է 2012 թվականի օգոստոսի 8-ին[10]։
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Ալեքս Սզալի
- Ալֆրեդ Պ. Սլոանի ֆոնդ
- Գալակտիկաների գազանանոց
- Ջեյմս Գանն
- Սլոանի մեծ պատ
- Ապաչի Փոյնթ աստղադիտարան
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Gunn, James E.; Siegmund, Walter A.; Mannery, Edward J.; Owen, Russell E.; Hull, Charles L.; Leger, R. French; և այլք: (April 2006). «The 2.5 m Telescope of the Sloan Digital Sky Survey». The Astronomical Journal. 131 (4): 2332–2359. arXiv:astro-ph/0602326. Bibcode:2006AJ....131.2332G. doi:10.1086/500975.
- ↑ «SDSS Data Release 8». sdss3.org. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 10-ին.
- ↑ «SDSS Data Release 9». sdss3.org. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 31-ին.
- ↑ «New 3D Map of Massive Galaxies and Black Holes Offers Clues to Dark Matter, Dark Energy» (Press release). New York University. 2012 թ․ օգոստոսի 8.
- ↑ «SDSS Data Release 10». sdss3.org. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 4-ին.
- ↑ «Key Components of the Survey Telescope». SDSS. 2006 թ․ օգոստոսի 29. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2006 թ․ դեկտեմբերի 27-ին.
- ↑ «SDSS Data Release 7 Summary». SDSS. 2011 թ․ մարտի 17.
- ↑ Newman, Peter R.; և այլք: (2004). «Mass-producing spectra: the SDSS spectrographic system». Proc. SPIE. 5492: 533. arXiv:astro-ph/0408167. doi:10.1117/12.541394. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 3-ին.
- ↑ «SDSS Scientific and Technical Publications». sdss.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ փետրվարի 17-ին. Վերցված է 2008 թ․ փետրվարի 27-ին.
- ↑ «SDSS Science Results». sdss3.org. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 8-ին.