Սարդապոչ եղջյուրավոր իժ

Սարդապոչ եղջյուրավոր իժ

Տարածվածություն և պահպանություն
Հատուկ պահպանության կարգավիճակ՝ Վտանգման սպառնացող վիճակին մոտ գտնվող տեսակ Տաքսոնի տարածվածությունը

Սարդապոչ եղջյուրավոր իժ (լատին․՝ Pseudocerastes urarachnoides), իժի տեսակ, թունավոր օձ, Viperidae և Pseudocerastes սեռի ընտանիքում։ Սեռը սովորաբար հայտնի է որպես «կեղծեղջյուրավոր իժեր»^[1]։

Տեսակը էնդեմիկ է Արևմտյան Իրանի և Իրաքի հետ սահմանամերձ տարածաշրջանում^[2]։ Այն սկզբում գիտնականները նկարագրել են որպես Pseudocerastes persicus՝ պոչը նկարագրելով կա՛մ որպես մակաբույծ, կա՛մ դեֆորմացիա, կա՛մ ուռուցք։ Մեկ այլ նմուշ հայտնաբերվել է 2003 թվականին^[3]։ P. uraachnoides-ը պաշտոնապես նկարագրվել է 2006 թվականին։ Գլուխը շատ նման է տարածաշրջանի այլ Pseudocerastes տեսակների գլխին, սակայն սարդապոչ եղջյուրավոր իժը ունի եզակի պոչ՝ լամպանման ծայրով, որը եզերված է երկար կախվող թեփուկներով, որոնք նրան սարդի տեսք են տալիս^[2]։ Պոչի ծայրը պտտվում է շուրջը և օգտագործվում միջատակեր թռչուններին գրավելու համար^[4]։

Ստուգաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հատուկ անունը՝ սարդապոչ եղջյուրավոր իժ (urarachnoides), առաջացել է հին հունարենից (οὐρά - պոչ + ἀράχνη - սարդ + οειδής - նման), և վերաբերում է այս օձի սարդանման պոչի ծայրին, ինչպես ընդհանուր անվանմանը^[5]։

Նկարագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինչպես Pseudocerastes ցեղի մյուս իժերը, աչքերի վերևում թեփուկները վեր են բարձրանում՝ P. urarachnoides-ին եղջյուրավորի տեսք հաղորդելով։ Նմուշը հայտնաբերվել է 1968 թվականին Իրանում Երկրորդ փողոցային արշավախմբի շրջանակներում և պահվել Չիկագոյի Բնական պատմության դաշտային թանգարանում, որը նույնացվել է որպես Pseudocerastes persicus: Այնուամենայնիվ, պարզվել է, որ այն տարբերվում է, և որպես նոր տեսակ նկարագրվել է 2006 թվականին^[6] Տեսակն առանձնանում է մի շարք հատկանիշներով. Բեղիկների միջև կան մոտ 16-ից 17 թեփուկներ, իսկ վերևում գտնվող մարմնի թեփուկներն ավելի կոպիտ են, քան սեռի այլ տեսակների։ Կան 15 զույգ ենթակուդալ թեփուկներ, իսկ պոչի կողքերի թեփուկները երկարաձգված են և նմանվում են հոդվածոտանիների կցորդներին։ Պոչի ծայրը փքված է լամպի տեսքով^[7]։

Տարածում և բնակության շրջան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տեսակը հանդիպում է Իրանի արևմտյան մասերում և Իրաքի արևելյան սահմանին։ Այն հանդիպում է Զագրոսի լեռներում, ավելի հաճախ՝ լեռների արևմտյան կողմում։ Նրա ներկայիս տիրույթը համեմատաբար փոքր է և գնալով փոքրանում է^[8]։ Տեսակն ապրում է ավելի բարձր տարածքներում, որտեղ հիմնականում գիպսային հողեր են։ Նախընտրում են ժայռի ներսում խորը ճաքեր և անցքեր։ Օգտագործում են այդ տարածքները, քանի որ ամառվա շոգ ամիսներին այհտեղ կուտակվում է խոնավություն։ Օրվա ընթացքում այն առավել հաճախ հանդիպում են թփերի ստվերում^[9]։

Տարածման մեջ այն համընկնում է P. fieldi-ի հետ Գիլան-է Ղարբում, Քերմանշահի Քասր-է Շիրինի կողքին և Իլամ նահանգի Բինայում և Բիջարում գտնվող P. persicus-ի հետ^[7]։

Վարքագիծ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Օգտագործելով պոչը որպես խայծ օձը որսում է եղինջաթռչնակին

Օձը միմիկրիայի հիանալի օրինակ է։ Պոչը նման է սարդի կամ այլ արախնիդների, և հեղինակները, ովքեր նկարագրել են տեսակը, ենթադրել են, որ այն օգտագործվել է որպես խայծ թռչուններին գրավելու համար, քանի որ պարատիպ նմուշի ստամոքսում հայտնաբերվել է մարսված արտույտ^[10]։

Պոչի ծայրը որպես խայծ օգտագործում են օձերի մի քանի այլ տեսակներ, այդ թվում՝ եղջյուրավորը (Bitis caudalis), (Crotalus cerastes), արևելյան մասասաուգան (Sistrurus catenatus), արևելյան պղնձաձույլը (Agkistrodon contortrix), սովորական մահացուն (Agkistrodon contortrix: Acanthophis antarcticus), հյուսիսային մահացուն (Acanthophis praelongus) և կանաչ ծառի պիթոնը (Morelia viridis), բայց այս օրինակներից և ոչ մեկը չունի այն յուրահատուկ երկարավուն թեփուկները, որոնք պոչը կնմանեցնեն հոդվածոտանինու^[11]^[12]։ Թռչուններին գրավելու համար պոչի փաստացի օգտագործումը հաստատվել է դաշտային ուսումնասիրություններում^[4]. պոչը շարժվում է ութ թվի գծով։

Տեսանյութ, թե ինչպես է սարդապոչ եղջյուրավոր իժն օգտագործում իր պոչը՝ չվող թռչունին հրապուրելու համար, ցուցադրված է BBC-ի «Յոթ աշխարհներ, մեկ մոլորակ» սերիալի ասիական դրվագում, որը պատմում է Դեյվիդ Աթենբորոն^[13]։

Թույն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Pseudocerastes urarachnoides-ի թույնը հիմնականում գործում է որպես ցիտոտոքսին։ Այն թիրախավորում է բջիջները և ոչնչացնում դրանք։ Ի տարբերություն իր քույր տեսակների, այս ցիտոտոքսինը ոչնչացնում է բջիջների տեսակների լայն տեսականի։ Այն ունի աննշան նեյրոտոքսիկ ազդեցություն։ Այս թույնը գործում է որպես պրոկոագուլանտ, մակարդման ուշագրավ արագությամբ, մակարդումից մոտ 13 վայրկյան առաջ^[14]։ Իր քույր տեսակների համեմատ՝ այս թույնը շատ մասնագիտացված է թռչունների համար։ Քույր տեսակների` P.fieldi-ի և P. persicus-ի թույնը էական ազդեցություն չի ունենում թռչունների վրա և ավելի հարմար է կաթնասունների և երկկենցաղների համար։ P. urarachnoides-ը զգալի ազդեցություն ունի թռչունների, կաթնասունների և երկկենցաղների վրա։ Կարծիքներ կան, որ երկկենցաղների, հատկապես դոդոշների վրա ազդող թույնը կարող է նշան լինել, որ դրանք երիտասարդ օձերի հիմնական սննդակարգն են։ Թեև անչափահասների մասին լրացուցիչ տեղեկություններ դեռ պետք է կատարվեն։ Brouw-ի (2021) ուսումնասիրության ժամանակ պարզվել է, որ այս տեսակի թույնը իսկապես կոագուլանտ ազդեցություն ունի մարդկանց վրա և ազդում է մարդու գործոնի x-ի վրա։ Այնուամենայնիվ, բնության մեջ մարդու թունավորման դեպք չի գրանցվել։ Հայտնի չէ մարդկանց վրա այս թույնի ազդեցության ծանրությունը^[14]։

Տաքսոնոմիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ցիտոքրոմ b-ի վրա հիմնված մոլեկուլային ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ այն ավելի մոտ է պարսկական եղջյուրավոր իժին (Pseudocerastes persicus), քան դաշտային եղջյուրավոր իժին (Pseudocerastes fieldi)^[15]:

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Fathinia, Behzad; Rastegar-Pouyani, Nasrullah; Rastegar-Pouyani, Eskandar (2018 թ․ օգոստոսի 16). «Molecular phylogeny and historical biogeography of genera Eristicophis and Pseudocerastes (Ophidia, Viperidae)». Zoologica Scripta. Wiley. 47 (6): 673–685. doi:10.1111/zsc.12311. ISSN 0300-3256.
↑ ^2,0 ^2,1 Bostanchi, Hamid; Anderson, Steven C.; Kami, Haji Gholi; Papenfuss, Theodore J. (2006). «A New Species of Pseudocerastes with Elaborate Tail Ornamentation from Western Iran (Squamata: Viperidae)» (PDF). Proceedings of the California Academy of Sciences. Fourth Series. 57 (14): 443–450.
↑ Bostanchi, H., Anderson, S., Kami, H., & Papenfuss, T. (2006).
↑ ^4,0 ^4,1 Fathinia, Behzad; Rastegar-Pouyani, Nasrullah; Rastegar-Pouyani, Eskandar; Todehdehghan, Fatemeh; Amiri, Fathollah (2015). «Avian deception using an elaborate caudal lure in Pseudocerastes urarachnoides (Serpentes: Viperidae)». Amphibia-Reptilia. 36 (3): 223–231. doi:10.1163/15685381-00002997.
↑ Bostanchi, Hamid; Anderson, Steven C.; Kami, Haji Gholi; Papenfuss, Theodore J. (2006). «A New Species of Pseudocerastes with Elaborate Tail Ornamentation from Western Iran (Squamata: Viperidae)» (PDF). Proceedings of the California Academy of Sciences. Fourth Series. 57 (14): 443–450.
↑ Grant, S; Webbink, K; Resetar, A. «Pseudocerastes urarachnoides Bostanchi, Anderson, Kami & Papenfuss, 2006». Field Museum of Natural History (Zoology) Amphibian and Reptile Collection.
↑ ^7,0 ^7,1 Fathinia, Behzad; Rastegar-Pouyani, Nasrullah (2010). «On the species of Pseudocerastes (Ophidia: Viperidae) in Iran». Russian Journal of Herpetology. 17 (4): 275–279. doi:10.30906/1026-2296-2010-17-4-275-279 (inactive 2024 թ․ հունվարի 31).{{cite journal}}: CS1 սպաս․ DOI inactive as of 2024 (link)
↑ Fathinia B., Rödder D., Rastegar-Pouyani N., Rastegar-Pouyani E., Hosseinzadeh M. & Kazemi S. (2020) The past, current and future habitat range of the Spider-tailed Viper, Pseudocerastes urarachnoides (Serpentes: Viperidae) in western Iran and eastern Iraq as revealed by habitat modelling, Zoology in the Middle East, 66:3, 197-205, doi:10.1080/09397140.2020.1757910
↑ Anderson, S. C. (2002).
↑ Bostanchi, Hamid; Anderson, Steven C.; Kami, Haji Gholi; Papenfuss, Theodore J. (2006). «A New Species of Pseudocerastes with Elaborate Tail Ornamentation from Western Iran (Squamata: Viperidae)» (PDF). Proceedings of the California Academy of Sciences. Fourth Series. 57 (14): 443–450.
↑ Bostanchi, Hamid; Anderson, Steven C.; Kami, Haji Gholi; Papenfuss, Theodore J. (2006). «A New Species of Pseudocerastes with Elaborate Tail Ornamentation from Western Iran (Squamata: Viperidae)» (PDF). Proceedings of the California Academy of Sciences. Fourth Series. 57 (14): 443–450.
↑ Fathinia, Behzad; Anderson, Steven C.; Rastegar-Pouyani, Nasrullah; Jahani, Hasan; Mohamadi, Hosien (2009). «Notes on the natural history of Pseudocerastes urarachnoides (Squamata: Viperidae)». Russian Journal of Herpetology. 16 (2): 134–138. doi:10.30906/1026-2296-2009-16-2-134-138 (inactive 2024 թ․ հունվարի 31).{{cite journal}}: CS1 սպաս․ DOI inactive as of 2024 (link)
↑ Knapper, Emma (director and writer); Oldroyd, Adam (writer); Attenborough, David (star); Drost, Peter (star) (3 November 2019). «Asia». Seven Worlds, One Planet. BBC One.
↑ ^14,0 ^14,1 Brouw, Bianca, et al. “Extensive Variation in the Activities of Pseudocerastes and Eristicophis Viper Venoms Suggests Divergent Envenoming Strategies Are Used for Prey Capture.” Toxins, vol.
↑ Fathinia, Behzad; Rastegar-Pouyani, Nasrullah; Rastegar-Pouyani, Eskandar; Toodeh-Dehghan, Fatemeh; Rajabizadeh, Mehdi (2014). «Molecular systematics of the genus Pseudocerastes (Ophidia: Viperidae) based on the mitochondrial cytochrome b gene». Turkish Journal of Zoology. 38: 575–581. doi:10.3906/zoo-1308-25.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Footage of the spider-tailed horned viper using its tail to lure a migrating bird featured in the Asia episode of the BBC series Seven Worlds, One Planet
«Iranian spider-tailed viper tricks bird». YouTube. SciNews. 2016 թ․ մայիսի 8.
«Species Spotlight: IRANIAN SPIDER-TAILED VIPER (Pseudocerastes urarachnoides)». YouTube. Herpetological Education & Research Project Channel. 2019 թ․ օգոստոսի 8.

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սարդապոչ եղջյուրավոր իժ» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սարդապոչ եղջյուրավոր իժ» հոդվածին։

[1] Fathinia, Behzad; Rastegar-Pouyani, Nasrullah; Rastegar-Pouyani, Eskandar (2018 թ․ օգոստոսի 16). «Molecular phylogeny and historical biogeography of genera Eristicophis and Pseudocerastes (Ophidia, Viperidae)». Zoologica Scripta. Wiley. 47 (6): 673–685. doi:10.1111/zsc.12311. ISSN 0300-3256.

[descr-2] 2,0 ^2,1 Bostanchi, Hamid; Anderson, Steven C.; Kami, Haji Gholi; Papenfuss, Theodore J. (2006). «A New Species of Pseudocerastes with Elaborate Tail Ornamentation from Western Iran (Squamata: Viperidae)» (PDF). Proceedings of the California Academy of Sciences. Fourth Series. 57 (14): 443–450.

[3] Bostanchi, H., Anderson, S., Kami, H., & Papenfuss, T. (2006).

[Fathinia_20152-4] 4,0 ^4,1 Fathinia, Behzad; Rastegar-Pouyani, Nasrullah; Rastegar-Pouyani, Eskandar; Todehdehghan, Fatemeh; Amiri, Fathollah (2015). «Avian deception using an elaborate caudal lure in Pseudocerastes urarachnoides (Serpentes: Viperidae)». Amphibia-Reptilia. 36 (3): 223–231. doi:10.1163/15685381-00002997.

[descr2-5] Bostanchi, Hamid; Anderson, Steven C.; Kami, Haji Gholi; Papenfuss, Theodore J. (2006). «A New Species of Pseudocerastes with Elaborate Tail Ornamentation from Western Iran (Squamata: Viperidae)» (PDF). Proceedings of the California Academy of Sciences. Fourth Series. 57 (14): 443–450.

[GBIF-2019-6] Grant, S; Webbink, K; Resetar, A. «Pseudocerastes urarachnoides Bostanchi, Anderson, Kami & Papenfuss, 2006». Field Museum of Natural History (Zoology) Amphibian and Reptile Collection.

[dist2-7] 7,0 ^7,1 Fathinia, Behzad; Rastegar-Pouyani, Nasrullah (2010). «On the species of Pseudocerastes (Ophidia: Viperidae) in Iran». Russian Journal of Herpetology. 17 (4): 275–279. doi:10.30906/1026-2296-2010-17-4-275-279 (inactive 2024 թ․ հունվարի 31).{{cite journal}}: CS1 սպաս․ DOI inactive as of 2024 (link)

[8] Fathinia B., Rödder D., Rastegar-Pouyani N., Rastegar-Pouyani E., Hosseinzadeh M. & Kazemi S. (2020) The past, current and future habitat range of the Spider-tailed Viper, Pseudocerastes urarachnoides (Serpentes: Viperidae) in western Iran and eastern Iraq as revealed by habitat modelling, Zoology in the Middle East, 66:3, 197-205, doi:10.1080/09397140.2020.1757910

[9] Anderson, S. C. (2002).

[descr3-10] Bostanchi, Hamid; Anderson, Steven C.; Kami, Haji Gholi; Papenfuss, Theodore J. (2006). «A New Species of Pseudocerastes with Elaborate Tail Ornamentation from Western Iran (Squamata: Viperidae)» (PDF). Proceedings of the California Academy of Sciences. Fourth Series. 57 (14): 443–450.

[descr4-11] Bostanchi, Hamid; Anderson, Steven C.; Kami, Haji Gholi; Papenfuss, Theodore J. (2006). «A New Species of Pseudocerastes with Elaborate Tail Ornamentation from Western Iran (Squamata: Viperidae)» (PDF). Proceedings of the California Academy of Sciences. Fourth Series. 57 (14): 443–450.

[12] Fathinia, Behzad; Anderson, Steven C.; Rastegar-Pouyani, Nasrullah; Jahani, Hasan; Mohamadi, Hosien (2009). «Notes on the natural history of Pseudocerastes urarachnoides (Squamata: Viperidae)». Russian Journal of Herpetology. 16 (2): 134–138. doi:10.30906/1026-2296-2009-16-2-134-138 (inactive 2024 թ․ հունվարի 31).{{cite journal}}: CS1 սպաս․ DOI inactive as of 2024 (link)

[13] Knapper, Emma (director and writer); Oldroyd, Adam (writer); Attenborough, David (star); Drost, Peter (star) (3 November 2019). «Asia». Seven Worlds, One Planet. BBC One.

[:0-14] 14,0 ^14,1 Brouw, Bianca, et al. “Extensive Variation in the Activities of Pseudocerastes and Eristicophis Viper Venoms Suggests Divergent Envenoming Strategies Are Used for Prey Capture.” Toxins, vol.

[15] Fathinia, Behzad; Rastegar-Pouyani, Nasrullah; Rastegar-Pouyani, Eskandar; Toodeh-Dehghan, Fatemeh; Rajabizadeh, Mehdi (2014). «Molecular systematics of the genus Pseudocerastes (Ophidia: Viperidae) based on the mitochondrial cytochrome b gene». Turkish Journal of Zoology. 38: 575–581. doi:10.3906/zoo-1308-25.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]