Սազանդա
Սազանդա կամ սազանդար (ադրբ.՝ sazəndə, պարս.՝ سازنده, վրաց.՝ საზანდარი) գործիքավորողների ավանդական անսամբլի երեք երաժիշտներից մեկն է, որը կատարում է երգչի հետ միասին ( խանանդա, ադրբեջանական մուղամի ներկայացման դեպքում) Հարավային Կովկասում։ Բառը պարսկերեն նշանակում է «շինարար»։ Եռյակը բաղկացած է թառ նվագողից, քամանչիստից և դաֆահարից։ Պատմականորեն սազանդա(ր) բառը կիրառվում էր Անատոլիայից, Կովկասից կամ Իրանից ցանկացած գործիքավորողին նկարագրելու համար, ով նվագում էր ժողովրդական գործիք[1]։
Պատմություն և զարգացում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Վերոհիշյալ գործիքներով նվագող սազանդաների երաժշտական տրիոյի ավանդույթը ծագել է միայն 20-րդ դարի սկզբին։ Ըստ Ջաբբար Գարյագդիօղլուի՝ 19-րդ դարասկզբի մուղամի անսամբլները բաղկացած էին թառ, քամանչա և բալաբան նվագող երեք երաժիշտներից[2]։ 19-րդ դարի վերջին վերջինիս փոխարինեց գոշա-նաղարան։ Մեր օրերում օգտագործվում է դափի ավանդական տարատեսակը՝ դաֆ, որը հաճախ նվագում են հենց իրենք՝ երգիչները։
Ինչպես անսամբլները, գործիքները նույնպես կառուցվածքային փոփոխություններ են կրել։ Քամանչեի 2 լարը դարձել է 3, 4 կամ նույնիսկ 5։ Ադրբեջանցի նշանավոր սազանդա Սադիղջանը մշակել է թառի նոր տարբերակը (այժմ հայտնի է որպես ադրբեջանական թառ կամ կովկասյան թառ)՝ այս երբեմնի 6 լարային նվագարանին ավելացնելով ևս մեկ լար և կատարելագործելով այն մի շարք նոր հնարավորություններով[3]։ Սադիղջանից հետո թառը նվագում էին՝ սեղմելով կրծքին՝ մուղամի կատարման ժամանակ ուղղահայաց չպահելով։
Սազանդաների նշանավորությունը երևում էր նրանց գործիքների ֆիզիկական տեսքից։ Ոմանք դրանք զարդարում էին թանկարժեք մետաղներով և գոհարներով։ Ինքը՝ Սադիղջանը, նշում էր, որ իր գործիքը զարդարել է ոսկով և նակրով[2]։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Sazandari Great Soviet Encyclopædia (TheFreeDictionary.com's encyclopedia section)
- ↑ 2,0 2,1 (ru) Khananda Արխիվացված 2007-09-27 Wayback Machine. Axtar.az
- ↑ Atlas of Plucked Instruments - Middle East