Ջոան Էլիզաբեթ Կարան
| Ջոան Էլիզաբեթ Կարան | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | փետրվարի 26, 1916 |
| Ծննդավայր | Սուոնսի, Ուելս, Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն |
| Մահացել է | փետրվարի 10, 1999 (82 տարեկան) |
| Մահվան վայր | Գլազգո, Շոտլանդիա, Միացյալ Թագավորություն |
| Քաղաքացիություն | .svg){kind=small} Միացյալ Թագավորություն և  Ուելս |
| Կրթություն | Նյունհեմի քոլեջ[1] |
| Մասնագիտություն | ֆիզիկոս և ճարտարագետ |
| Ամուսին | Samuel Curran? |
Ջոան Էլիզաբեթ Կարան (անգլ.՝ Joan, Lady Curran, փետրվարի 26, 1916, Սուոնսի, Ուելս, Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն - փետրվարի 10, 1999, Գլազգո, Շոտլանդիա, Միացյալ Թագավորություն), ուելսցի ֆիզիկոս, որը կարևոր դեր է խաղացել Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ ռադարի և ատոմային ռումբի ստեղծման գործում։ Նա հայտնագործել է դիպոլային անդրադարձիչներ՝ ռադարային հակահարվածի մեթոդը, որը նպաստում է դաշնակից ռմբակոծիչների անձնակազմի կորուստների նվազեցմանը։ Նա նաև աշխատել է ատոմային ռումբի համար ոչ կոնտակտային պայթուցիկների և էլեկտրամագնիսական իզոտոպների բաժանման գործընթացի մշակման վրա։
Հետագայում նա դարձավ մտավոր հետամնաց երեխաների ծնողների Շոտլանդական միության հիմնադիրներից մեկը։
Վաղ տարիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ջոան Էլիզաբեթ Սթրոթերսը ծնվել է 1916 թվականի փետրվարի 26-ին Սուոնսիում (Ուելս), Չարլզ Ուիլյամ Սթրոթերսի և նրա կնոջ՝ Մարգարետ Բեատրիսի ընտանիքում, ծնված Միլինգթոնից[2]։ Նա կրթություն է ստացել Սուոնսիի աղջիկների ավագ դպրոցում և 1934 թվականին ստացել է կրթաթոշակ Քեմբրիջի Նյունհեմ քոլեջում[3]։ 1935 թվականին կանանց առաջին նավային մրցավազքում նա համալսարանական ութ թիմերում է ընդգրկվել ընդդեմ Օքսֆորդի[4][5]։ Նա գերազանցության կոչում է ստացել ֆիզիկայի ոլորտում[6], սակայն այն չի շնորհվել, քանի որ իրադարձությունները տեղի են ունեցել նախքան Քեմբրիջում կանանց համար աստիճաններ թույլատրելը[7]։ 1987 թվականին Ստրաթքլայդի համալսարանի կողմից նրան շնորհվել է իրավագիտության դոկտորի կոչում[6]։
Սթրոթերսը, ով «ուներ կանաչ մատներով այգեգործության գիտական համարժեքը»[3], ստացավ պետական դրամաշնորհ՝ բարձրագույն աստիճան սովորելու համար և որոշեց գնալ Քեմբրիջի Քավենդիշ լաբորատորիա, որտեղ միացավ Սամուել Քուրրանին՝ Ֆիլիպ Դիի գլխավորած թիմում[3]։ Շուտով նա համբավ ձեռք բերեց «չափազանց ճարպիկ, բացառիկ կոկիկ և սարքավորումներ օգտագործելու հմուտ լինելու համար»[3]։ 1939 թվականին Դին թիմին հրավիրեց մեկ ամիս անցկացնել Ֆարնբորո աերոդրոմում գտնվող Թագավորական ինքնաթիռների գործարանում։ 1939 թվականին Դին թիմին հրավիրեց մեկ ամիս անցկացնել Ֆարնբորո օդանավակայանում գտնվող Թագավորական ինքնաթիռների գործարանում։ Նրանք ժամանել են 1939 թվականի սեպտեմբերի 1-ին։ Երկու օր անց Մեծ Բրիտանիան պատերազմ հայտարարեց Գերմանիային, և Մեծ Բրիտանիան մտավ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին։
Նրանք ժամանել են 1939 թվականի սեպտեմբերի 1-ին։ Երկու օր անց Բրիտանիան պատերազմ հայտարարեց Գերմանիային, իսկ Բրիտանիան մտավ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի մեջ[8]։
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քավենդիշ վերադառնալու փոխարեն թիմը տեղափոխվեց Էքսետեր, որտեղ Դին և երեք այլ գիտնականներ աշխատում էին հրթիռների՝ որպես հակաօդային զենք պատրաստելու վրա, իսկ Սթրոթերսն ու Քուրանը միացան Ջոն Քոուլսի գլխավորած թիմին, որն աշխատում էր ոչ կոնտակտային պայթուցիկների մշակման վրա[8]։ Ստրոթերսը բնակություն հաստատեց Լիսոն Հաուսում և տեղավորվեց Դերնֆորդի դպրոցում[9]։ Նա և Քուրրանը մշակել են VT ծածկանունով աշխատող արդյունավետ պայթուցիկ, որը «փոփոխական գործարկման ժամանակի պայթուցիկի» հապավումն է (անգլ.՝ Variable Time fuze):Համակարգը փոքր, կարճ հեռահարության դոպլերային ռադար էր, որտեղ օգտագործվում էր խելացի միացում։ Այնուամենայնիվ, Բրիտանիան չուներ պայթուցիկի[8] զանգվածային արտադրության հնարավորություն, հետևաբար կոնստրուկցիան ցուցադրվել է Միացյալ Նահանգներին Tizard-ի կողմից 1940 թվականի վերջին[10]։ Ամերիկացիները կատարելագործեցին պայթուցիկը և գործարկեցին դրա զանգվածային արտադրությունը[11]։ Ժամանակի ընթացքում այս ոչ կոնտակտային պայթուցիկները հասան Միացյալ Թագավորություն, որտեղ նրանք կարևոր դեր խաղացին թագավորությունը V-1 ռումբերից պաշտպանելու գործում[8]։
Ստրոթերսն ամուսնացել է Քուրանի հետ 1940 թվականի նոյեմբերի 7-ին։ Շուտով նրանց տեղափոխեցին Սանաջի մոտ գտնվող Հեռահաղորդակցության հետազոտական կենտրոն, որտեղ Սեմն աշխատում էր սանտիմետրանոց ռադարի վրա, իսկ Ջոանը միացավ մոտակա լաբորատորիայի խմբին[12]: Հենց այս խմբի հետ՝ Սանաջում, ապա Մալվերնում, Ջոանը մշակեց «Window» ծածկանունով մեթոդը, որը հայտնի է նաև որպես դիպոլային անդրադարձիչ։ Նա փորձեց տարբեր տեսակի ռադարային անդրադարձիչներ, ներառյալ մետաղալարեր և թիթեղներ, մինրև կանգ առավ 1-2 սանտիմետր լայնությամբ և 25 սանտիմետր երկարությամբ թիթեղյա փայլաթիթեղի շերտերի վրա, որոնք կարող էին նետվել ռմբակոծիչներից՝ դրանով իսկ խափանելով թշնամու ռադարները[13]: Window-ը առաջին անգամ օգտագործվել է «Գոմոր» օպերացիայի ժամանակ՝ Համբուրգի վրա իրականացված մի շարք արշավանքների, որոնք հանգեցրել են սովորականից շատ ավելի քիչ զոհերի[14]: 1944 թվականի հունիսի 5-6-ին «Հարկվող» գործողության շրջանակներում, 617 ջոկատի Ավրո Լանկաստերսը արձակեց «Window»-ը՝ նպատակ ունենալով Դովերի նեղուցում նավերի երևակայական ներխուժում ստեղծել և գերմանացիներին անորոշ պահել՝ .դաշնակիցները կհարձակվեն Նորմանդիայի՞, թե՞ Պա-դե-Կալեի տարածքի վրա[15]: Ռ. Վ. Ջոնսը ավելի ուշ հայտարարեց. «Իմ կարծիքով, Ջոան Քուրանը 1945-ի հաղթանակին ավելի շատ նպաստեց, քան Սեմը»[3]։
1944 թվականի սկզբին Currans-ը բրիտանացի գիտնականների խմբի մի մասն էր, որոնք հրավիրված էին Միացյալ Նահանգներ՝ մասնակցելու Մանհեթենի նախագծին՝ դաշնակիցների կողմից միջուկային զենք մշակելու[16]։ Նրանք միացան բրիտանական առաքելությանը Կալիֆորնիայի Բերկլիի ճառագայթային լաբորատորիայում՝ ավստրալացի նշանավոր գիտնական Մարկ Օլիֆանտի[17] գլխավորությամբ, որին Ջոանը ճանաչում էր Քավենդիշ լաբորատորիայից[8]։ Օլիֆանտը նաև եղել է Ճառագայթային լաբորատորիայի[17] տնօրեն Էռնեստ Լոուրենսի տեղակալը։ Լաբորատորիայի առաքելությունն էր զարգացնել էլեկտրամագնիսական իզոտոպների տարանջատման գործընթացը՝ ատոմային ռումբերում հարստացված ուրան ստեղծելու համար[18][19]։
Բերկլիում գտնվելու ժամանակ Ջոանը լույս աշխարհ է բերել իր առաջնեկին՝ դուստր Շինային, որը ծնվել է մտավոր ծանր արատներով[3]։ Հետագայում նրանք երեք որդի ունեցան, որոնցից յուրաքանչյուրը դոկտորի կոչում ստացավ։
Հետագա կյանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պատերազմի ավարտից հետո Սեմն ընդունեց Դիի առաջարկը՝ դառնալու Գլազգոյի համալսարանի[18] բնափիլիսոփայության պրոֆեսոր։ Գլազգոյում Կարանները մի քանի ընկերների հետ ստեղծեցին մտավոր հետամնաց երեխաների ծնողների Շոտլանդական միությունը, որն ի վերջո աճեց՝ ունենալով 100 մասնաճյուղ և ավելի քան 5000 անդամ։ Ավելի ուշ Ջոանը դարձավ Մեծ Գլազգոյի Առողջապահության խորհրդի և Շոտլանդիայի Հատուկ Բնակարանային Ասոցիացիայի անդամ։ Հաշմանդամների կարիքները միշտ նրա ուշադրության կենտրոնում էին, և նա շատ բան արեց նրանց բարեկեցությունը բարելավելու համար։ Նա շատ հետաքրքրված էր Հաշմանդամների խորհրդի աշխատանքով և օգնեց բարելավելու հարմարությունների շրջանակը, հատկապես համալսարանի հաշմանդամ ուսանողների համար[3][6]։
Սեմն աշխատել է Օլդերմաստոնի ատոմային զենքի հետազոտական կենտրոնում բրիտանական ջրածնային ռումբի մշակման վրա 1955-1959 թվականներին։ Նա վերադարձել է Գլազգո 1959 թվականին որպես Գիտության և տեխնիկայի թագավորական քոլեջի տնօրեն։ Երբ 1964-ին քոլեջը դարձավ Ստրաթքլայդի համալսարան՝ Շոտլանդիայի առաջին նոր համալսարանը 384 տարի շարունակ, նա դարձավ դրա առաջին տնօրենն ու պրոռեկտորը[20]։ Մինչ նրա ամուսինը տնօրեն էր, Ջոանը հիմնեց Ստրաթքլայդ կանանց խումբը և դարձավ նրա նախագահը[6]։ 1987 թվականին Ջոան Կարրանին Ստրաթքլայդի համալսարանի[21] կողմից շնորհվել է պատվավոր դոկտորի կոչում[22][3]։
Պատերազմի ժամանակ Շոտլանդիայում 1-ին զրահապատ դիվիզիան հիմնված էր Շոտլանդիայում՝ կապեր ստեղծելով շոտլանդական և լեհական համայնքների միջև։ Ջոանը հատուկ հարաբերություններ էր պահպանում Լոձի տեխնոլոգիական համալսարանի հետ, ինչպես նաև հոգատարություն ու ուշադրություն ցուցաբերեց այդ քաղաքի մանկական հիվանդանոցի նկատմամբ։ Հետագայում նա ստեղծեց «Լեդի Քուրան» հիմնադրամը արտասահմանյան, հատկապես լեհ ուսանողների համար[23][24]։
Սեմը մահացել է 1998 թվականի փետրվարի 25-ին։ 1998 թվականին քաղցկեղով ծանր հիվանդ Ջոանը Գլազգոյի Barony Hall-ում հուշատախտակ բացեց՝ ի հիշատակ իր ամուսնու, և հայտարարվեց, որ Ռոս Պորիրիի պարսպապատ այգին, որը գտնվում է Լոխ Լոմոնդ լճի ափին, կկոչվի նրա անունով, և որ այնտեղ Ջոան Կարանի ամառային տունը կկառուցվի[3]։ Ջոանը մահացել է 1999 թվականի փետրվարի 10-ին և դիակիզվել Դալդովի դիակիզարանում։ Նրանից ավել են ապրել դուստրը՝ Շինան, երեք որդիներն ու երեք թոռները[2]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Oxford Dictionary of National Biography / C. Matthew — Oxford: OUP, 2004.
- ↑ 2,0 2,1 Fletcher, Bill. «Joan Elizabeth Curran, Lady Curran (1916–1999)». Oxford Dictionary of National Biography (online ed.). Oxford University Press. doi:10.1093/ref:odnb/71958. (Subscription or UK public library membership required.)
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 3,8 Dalyell, Tam (1999 թ․ փետրվարի 19). «Obituary: Joan Curran». The Independent. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունիսի 9-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 14-ին.
- ↑ NCBC Captain’s log book (1935). Newnham College archives.
- ↑ «The BNY Mellon Boat Races - Origin». Boat Race Company. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 15-ին.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Fletcher, Bill (1999 թ․ փետրվարի 16). «Lady Curran». The Herald (Glasgow). Glasgow. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ դեկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 14-ին.
- ↑ Chambers, Suzanna (1999 թ․ մայիսի 31). «At last, a degree of honour for 900 Cambridge women». The Independent. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունիսի 9-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 14-ին.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 Fletcher, 1999, էջ 98
- ↑ Latham, Stobbs, 1999, էջ 196
- ↑ Zimmerman, 1996, էջեր 119–120
- ↑ Brown, 1999, էջեր 174–180
- ↑ Fletcher, 1999, էջեր 99–100
- ↑ Jones, 1978, էջեր 291–292
- ↑ Jones, 1978, էջեր 300–302
- ↑ Bateman, 2009, էջեր 67–69
- ↑ Turner, Robin (2015 թ․ հունվարի 8). «Swansea scientist Joan made a huge difference to the world and should not be forgotten». Wales Online. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ մայիսի 7-ին. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 3-ին.
- ↑ 17,0 17,1 Gowing, 1964, էջեր 256–260
- ↑ 18,0 18,1 Fletcher, 1999, էջեր 100–101
- ↑ «Joan E. Curran». Atomic Heritage Foundation (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ փետրվարի 19-ին. Վերցված է 2021 թ․ փետրվարի 21-ին.
- ↑ Fletcher, William (1999 թ․ նոյեմբերի 1). «Sir Samuel Crowe Curran – 23 May 1912 25 February 1998». Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society. 45: 95–109. doi:10.1098/rsbm.1999.0041. ISSN 0080-4606.
- ↑ «Archives & Special Collections, Strathclyde». stratharchives.tumblr.com (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 12-ին. Վերցված է 2021 թ․ փետրվարի 21-ին.
- ↑ «Curran, Joan Elizabeth, Lady Curran, 1916-1999, scientist - University of Strathclyde Archives». atom.lib.strath.ac.uk. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ դեկտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2021 թ․ փետրվարի 21-ին.
- ↑ «Curran, Joan Elizabeth, Lady Curran, 1916-1999, scientist - University of Strathclyde Archives». atom.lib.strath.ac.uk. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ դեկտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2021 թ․ փետրվարի 21-ին.
- ↑ «Archives & Special Collections, Strathclyde». stratharchives.tumblr.com (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 12-ին. Վերցված է 2021 թ․ փետրվարի 21-ին.
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Fischer-Hwang, Irena (2018 թ․ նոյեմբերի 28). «The Woman Whose Invention Helped Win a War – and Still Baffles Weathermen». Smithsonian Magazine.
- Bateman, Alex (2009). No. 617 "Dambusters" Sqn. Oxford: Osprey Publishing. ISBN 978-1-84603-429-9.
- Brown, Louis (1999). Technical and Military Imperatives: A Radar History of World War II. New York: Taylor & Francis. ISBN 9780750306591. OCLC 70889258.
- Fletcher, William (1999 թ․ նոյեմբերի 1). «Sir Samuel Crowe Curran – 23 May 1912 25 February 1998». Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society. 45: 95–109. doi:10.1098/rsbm.1999.0041. ISSN 0080-4606.
- Gowing, Margaret (1964). Britain and Atomic Energy, 1935–1945. London: Macmillan Publishing. OCLC 3195209.
- Jones, R . V. (1978). Most Secret War. London: Hamilton. ISBN 0-241-89746-7. OCLC 3717534.
- Latham, Colin; Stobbs, Anne (1999). Pioneers of Radar. Sutton, England. ISBN 0-7509-2120-X.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) (Contributions from Sir Samuel and Lady Curran, pp. 194—196) - Zimmerman, David (1996). Top Secret Exchange: the Tizard Mission and the Scientific War. Montreal: McGill-Queen's University Press. ISBN 9780773514010. OCLC 191818986.
|
