Ումշլագպլաց հուշարձան
 | |
|---|---|
 | |
 | |
 | |
| Տեսակ | Holocaust memorial? և պատ |
| Ճարտարապետ | Hanna Szmalenberg? և Władysław Klamerus? |
| Ստեղծում | 1988 |
| Երկիր |  Լեհաստան |
| Բնակավայր | Śródmieście |
| Փողոց | Stawki Street? |
| Հասցե | Stawki 10 |
| Մասն է | Ումշլագպլաց[1] |
 Umschlagplatz Վիքիպահեստում | |
Ումշլագպլաց հուշարձան (գերմ.՝ Umschlagplatz-Denkmal), (ամբողջական անվանումը՝ Պատ–հուշարձան Ումշլագպլաց), հուշարձան, որը գտնվում է Վարշավայում՝ Ստավկի փողոցում՝ նախկին բեռնման հրապարակի տարածքում, որտեղից 1942-1943 թվականներին գերմանացիները Վարշավայի գետտոյից Տրեբլինկայի ոչնչացման ճամբար և լյուբլինյան շրջանի ճամբարներ են տարել ավելի քան 300 հազար հրեաների։
Նկարագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հուշարձանը բացվել է 1988 թվականի ապրիլի 18-ին՝ Վարշավայի գետտոյում ապստամբության մեկնարկի 45-ամյակի նախաշեմին[2]։ Ստեղծվել է ճարտարապետ Հաննա Շմալենբերգի և քանդակագործ Վլադիսլավ Կլամերուսի նախագծի հիման վրա։ Այն ունի սպիտակ չորսմետրանոց պատի ձև՝ հուշարձանի ճակատային պատի վրա սև ժապավենով, ինչը հրեական ծիսական զգեստների ծաղիկների խորհրդանիշն է։ Պարսպապատված տարածքը ուղղանկյունաձև է՝ 20 × 6 մ չափսով[3], որը խորհրդանշում է երկաթուղային բաց վագոն։ Կոթողի ներքին պատին այբբենական կարգով՝ Aby-ից մինչև Żanny, փորագրված են 400 լեհական և հրեական ամենատարածված անունները մինչև պատերազմը[4]։ Դրանք ցույց են տալիս երկու համայնքների դարավոր գոյակցությունը Վարշավայում և նրանց մշակույթների ու կրոնների ներթափանցումը։ Յուրաքանչյուր անուն խորհրդանշորեն նշանավորում է նաև Վարշավայի գետտոյի հազարավոր զոհերի հիշատակը։ Պատի կենտրոնական մասում գտնվում են չորս քարե ցուցանակներ հետևյալ լեզուներով՝ լեհերեն, իդիշ, անգլերեն և եբրայերեն.
|
Տառապանքի և մահվան այս ճանապարհով 1942-1943 թվականներին ավելի քան 300 000 հրեաներ Վարշավայի գետտոյից արտաքսվեցին նացիստական մահվան ճամբարների գազային խցեր: | 
|
Տարածքի դարպասը պսակվում է կիսաշրջանաձև սև տախտակով՝ մացևա[Ն 1] հիշեցնող և տաշված սիենիտի բլոկից, որը նվիրվել է Շվեդիայի կառավարության և հասարակության կողմից։ Նրա վրա տեղադրված է հարթաքանդակ՝ ջարդոտված անտառի պատկերով (հրեական սգո արվեստում կոտրված ծառը նշանակում է վաղաժամ, բռնի մահ) խորհրդանշում է հրեա ժողովրդի մահը։ Գլխավոր լայն դարպասների առանցքում կան նաև երկրորդ դարպասներ՝ նեղ ուղղահայաց լուսանցքով, որոնք պսակված են փորագրված մացևայով, ինչի միջով երևում է արդեն պատերազմից հետո հուշարձանի հետևում աճած ծառը։ Այն հույսի խորհրդանիշ է։ Երկու դարպասների առանցքային դիրքը խորհրդանշելու է անցումը մահից դեպի կյանքի հույս[5]։
Կողմնային պատին՝ շենքի (մինչև պատերազմը՝ թիվ 8, այժմ՝ թիվ 10) մասին հիշատակման կողքին, կա մեջբերում Հոբի գրքից լեհերենով, իդիշով և եբրայերենով. «Երկի՛ր, մի՛ թաքցրու իմ արյունը, որպեսզի իմ ճիչը չդադարի» (16, 18)։ Գրությունը հատում է երկու պատուհանների և դռների ուրվագծերը։ Ստավկի փողոցի եզրից՝ հուշարձանի գլխավոր մասնաշենքի և դպրոցի պատի միջև, մի փոքր թեքության տակ ընկած է մահվան ճանապարհը, որով երկաթուղային բեմեզրով հալածում էին հրեաներին, որոնք սպասում էին Տրեբլինկայի տեղափոխման հրապարակում։ Տոնակատարության շրջանակներում ճանապարհը հարթվել է սև բազալտով։
Հուշարձանի հետևի պատին փորագրված է դրա ստեղծողների և հիմնադիրների անուններով ցուցանակ[6]։
Հուշարձանն իրենից ներկայացնում է հրեաների նահատակության հիշատակի և պայքարի ճանապարհների եզրափակում՝ բացված նույն օրը, որը սկսվում է Անիլևիչի և Զամենգոֆի փողոցների խաչմերուկում, և ձգվում է Զամենգոֆի, Դյուբուի և Ստավկայի փողոցներով։
1999 թվականի հունիսի 11-ին Լեհաստան կատարած իր յոթերորդ առաքելական ճանապարհորդության ժամանակ Հովհաննես Պողոս II-ը հրեական ժողովրդի համար աղոթքն ավարտել է այստեղ[7]։
2002 թվականին հուշարձանը, հրապարակից պահպանված հատվածը և դրան հարող երկու շենքերը (պատերազմից առաջ Ստավկի 4/6 և 8, ներկայումս՝ թիվ 10) ներառվել են հուշարձանների գրանցամատյանում[8]։
2007-2008 թվականներին իրականացվել է հուշարձանի հիմնանորոգում, որը դրա պատրաստման համար օգտագործված նյութերի ցածր որակի պատճառով գտնվում էր վատթարագույն վիճակում։ Սպիտակ Մարիաննա կոչված սպիտակ մարմարից սալաքարերն այն ժամանակ փոխարինեցին երեսպատմամբ՝ պատրաստված վատ եղանակի համար նախատեսված Զիմնիկայի ավելի ամուր մոխրագույն գրանիտից՝ Ներքին Սիլեզիայում[Ն 2][9]: Համաձայն Հաննա Շմալենբերգի և Թերեզա Մուրակի նախագծի՝ հուշարձանի շուրջը գտնվող պուրակը կտրվեց կավե մանրախճից արահետով, իսկ Ստավկի և Դիկայա փողոցների խաչմերուկից մինչև պուրակի խորքերը նեղ ալիքաշերտերով տնկվեցին ծաղկող կապույտ (Իսրայելի դրոշի գույները) իսոպներ[10]։
Ի հիշատակ 1942 թվականին Վարշավայի գետտոյից տեղահանությունների զոհերի՝ 2012 թվականից հուշարձանի մոտից սկսվում է Հրեական պատմական ինստիտուտի կողմից հուլիսի 22-ին կազմակերպվող Հիշատակի երթը[11]։
Ումշլագպլացի առաջին հիշատակությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ներկայիս հուշարձանը փոխարինել է այս վայրի առաջին հետպատերազմյան հուշարձաններին՝ ավազաքարից աղյուսակի տեսքով՝ 1948 թվականին զետեղված Ումշլագպլաց շենքերից մեկի կողային պատին (Ստավկի փողոցի կողմից), որի վրա լեհերենով, եբրայերենով և իդիշով գրված էր[12].
|
|
Այս վայրից 1942 և 1943 թվականներին ֆաշիստական մարդասպանները համակենտրոնացման ճամբարներում նահատակության են տարել հարյուրհազարավոր հրեաների։ Հարգանքի տուրք հրեա նահատակների և մարտիկների հիշատակին: |
|
Շրջապատ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Հրեաների նահատակության և պայքարի ուղին իրենից ներկայացնում է քարե բլոկ, որը հավերժացնում է 1940 թվականին գերմանացիների կողմից գետտոյի հիմնումը Վարշավայում (Ստավկի փողոց, Դիկայայի անկյուն)։
- Վարշավայի համալսարանի հոգեբանության ֆակուլտետի շենքը (մինչև պատերազմը՝ թիվ 21, ներկայումս՝ թիվ 5/7). այս շենքում 1942-1943 թվականներին գտնվում էր ՍՍ-ի ջոկատը, որը ղեկավարում էր Ումշլագպլացը։
- Ճեմարանական և տնտեսագիտական 1 դպրոցների խմբի հետևում պահպանվել է գետտոյի պատի մի հատված, որն իրենից ներկայացնում է Ումշլագպլացի սահմանը[13][14]։ 2014 թվականին կազմաքանդվել է և աղյուսի մաքրելուց հետո կրկին վերարտադրվել[15]։
Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
-
Սիենիտի բլոկից տաշված կիսաշրջանաձև սև տախտակ մուտքի մոտ՝ կոտրատված անտառի խորհրդանիշով -
Հուշարձանի պատերը, որոնք երեք կողմից շրջապատել են նախկին Ումշլագպլացի հատվածը, առաջին պլանում մահվան ճանապարհն է -
Անուններ՝ փորագրված հուշահամալիրի պատին -
Մեջբերում Հոբի գրքից շենքի կողային պատին, որը հատում է պատուհանների և դռների ուրվագծերը -
Հուշարձանը փողոցի կողմից
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Henryk Drzewiecki. Trakt Pamięci w Warszawie. „Res Publica”. 2/1990. c. 41–44.
- Wiesław Głębocki: Warszawskie pomniki. Wydawnictwo PTTK "Kraj", 1990, c. 108-109. ISBN 83-7005-211-8.
Նշումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa database
- ↑ Kobylarz, Renata. Walka o pamięć : polityczne aspekty obchodów rocznicy powstania w getcie warszawskim 1944-1989. — Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej--Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2009. — 479 pages с. — ISBN 9788376290416, 837629041X
- ↑ Karta ewidencji obiektu upamiętniającego(չաշխատող հղում). Pomnik–Umschlapgplatz Urząd Dzielnicy Warszawa-Śródmieście, srodmiescie.art.pl
- ↑ Wiesław Głębocki, Warszawskie pomniki, Wydawnictwo PTTK "Kraj", Warszawa 1990, S. 108.
- ↑ Henryk Drzewiecki. Trakt Pamięci w Warszawie. „Res Publica”. 2/1990. c. 43. W swojej interpretacji tego elementu upamiętnienia autor przywołuje również słowa z Ewangelii według św. Mateusza: Wychodźcie przez ciasną bramę, bo szeroka wiedzie na zatracenie, a ciasna – do życia, a mało jest tych, którzy ją znajdują (мат. 7, 13–14).
- ↑ Budowę monumentu sfinansowało miasto stołeczne Warszawa przy wsparciu finansowym American Jewish Joint Distribution Committee.
- ↑ Paweł Zuchniewicz, Papieska Warszawa, Centrum Myśli Jana Pawła II, Warszawa 2006, c. 16-17.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych Արխիվացված 2020-10-01 Wayback Machine – Warszawa Narodowy Instytut Dziedzictwa, c. 47
- ↑ Pomnik w nowej skórze, gazeta.pl
- ↑ Pomnik gotowy na rocznicę, gazeta.pl
- ↑ Tomasz Urzykowski. Marsz Pamięci w rocznicę wywózek. „Gazeta Stołeczna”, c. 4, 24 июля 2017 года
- ↑ Stanisław Ciepłowski, Napisy pamiątkowe w Warszawie XVII-XX w., Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1987, c. 210.
- ↑ Krystyna Krzyżakowa. Stawki. „Stolica”. 16/1983, c. 12, 17 kwietnia 1983.
- ↑ Dariusz Bartoszewicz: Jak uratować mur Umschlagplatzu? Grozi zawaleniem. gazeta.pl, 28.05.2013.
- ↑ Tomasz Urzykowski: Rozebrali, żeby odbudować. Mur przy Umschlagplatzu do odtworzenia. "Gazeta Stołeczna" [on-line]. warszawa.gazeta.pl, 2 апреля 2014 года.