Նշենի նաիրյան
| Նշենի նաիրյան | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Գիտական դասակարգում | ||||||||||
|
||||||||||
| Լատիներեն անվանում | ||||||||||
| Amygdalus nairica
Fed. et Talcht.
|
Նշենի Նաիրյան (լատին․՝ Amygdalus nairica), վարդազգիներ ընտանիքին պատկանող 1 մ բարձրությամբ տերևաթափ փոքր փշոտ ծածկասերմ թուփ։ Ճյուղերը գրեթե սողացող են։ Ընձյուղները վառ ծիրանագույն են, տերևները՝ նեղ նշտարաձև մերկ, կիսակաշվեկերպ, կապտականաչավուն, 1,5-3 սմ երկարությամբ և 0,6-0,9 սմ լայնությամբ, սեպաձև հիմքով, ատամնասղոցաեզր։ Տերևակոթունը հասնում է մինչև 0,8 սմ երկարության, ծաղիկները միայնակ են, գրեթե նստադիր, բաց վարդագույն։ Պտուղները գրեթե գնդաձև են՝ թավշանման խավով ծածկված։ Ծաղկում է մարտ-ապրիլ ամիսներին՝ տերևները բացվելուց առաջ։ Պտուղները հասունանում են սեպտեմբերին։ Տաք և չոր երկրների բույս է[1]։
Տիպիկ հայկական բույս է, Հայաստանից դուրս վայրի վիճակում չի հանդիպում։ Հայաստանում դրա բուսուտները աննշան տարածություն են զբաղեցնում։ Գրանցված է ՀՀ Կարմիր գրքում[1]։
Հանդիպում է Զանգեզուրի ստորին լեռնային գոտում, չոր, քարքարոտ, ժայռոտ լանջերում, ծովի մակերևույթից 900-1500 մ բարձրությունների վրա։ Ավելի հաճախ հանդիպում է Մեղրու շրջանում, հատկապես Մեղրիի և Վարդանաձորի շրջակայքում։ Գորիսի շրջանում աճում է ցածրադիր գոտու անբերրի լեռնալանջերում։ Բազմանում է սերմերով[1]։
Նկարագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Փռված ճյուղավորված 1-2 մ բարձրությամբ փշոտ ճյուղերով ոչ բարձր թուփ է։ 2-2,5 (3) մ երկարությամբ և 0,6-0,8 սմ լայնությամբ երկարավուն նշտարաձև տերևները թույլ հաստակաշի են, մերկ, ամբողջաեզր կամ աղեղնաձև սղոցաեզր։ Թավշային կորիզապտուղները ձվաձև-օվալ են, տափակած և կարճ սրածայրով[2]։
Տարածվածություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Աճում է Զանգեզուրի (Որոտան գետի կիրճ) և Մեղրու (Արաքս գետի կիրճ) ֆլորիստիկական շրջաններում։ Աճում է նաև Նախիջևանում[2]։
Էկոլոգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Աճում է ստորին և միջին լեռնային գոտիներում՝ ծովի մակարդակից 600-1800 մ բարձրությունների վրա, չոր քարքարոտ լանջերին, քարաթափվածքների վրա, ժայռոտ տեղերում, ֆրիգանանման բուսականության մեջ, արիդ նոսրանտառում։ Ծաղկում է ապրիլ-մայիս ամիսներին, պտղաբերում՝ հունիս-սեպտեմբերին[2]։
Պահպանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վտանգված տեսակ է։ Հարավային Կովկասի էնդեմիկ է։ Տարածման շրջանի մակերեսը 5000 կմ²-ից, իսկ բնակության շրջանի մակերեսը՝ 500 կմ²-ից պակաս է։ Հայաստանի Կարմիր գրքի առաջին հրատարակության մեջ ընդգրկված էր որպես ոչնչացման սպառնալիքի ենթակա տեսակ։ Ընդգրկված չէ CITES–ի և Բեռնի կոնվենցիաների հավելվածներում[2]։
Պոպուլյացիայի մի մասը պահպանվում է «Արևիկ» ազգային պարկի սահմաններում[2]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Հարությունյան Լ․ Վ․, Հարությունյան Ս․ Լ․, Հայաստանի դենդրոֆլորան, հ. 1, Երևան, «Լույս հրատարակչություն», 1985, էջ 416։
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Հայաստանի Կարմիր գիրք. Երևան: Հայաստանի բնապահպանության նախարարություն. 2010. ISBN 978-99941-2-420-6.