Նյոշատել (կանտոն)

Նյոշատել
Դրոշ	Զինանշան
;	;
Երկիր	Շվեյցարիա
Մասն է	Ռոմանդիա և Espace Mittelland?
Կարգավիճակ	Շվեյցարիայի վարչական բաժանում
Մտնում է	Շվեյցարիա
Վարչկենտրոն	Նևշատել
Ամենաբարձր կետ	Chasseral?
ԲԾՄ	430 մետր
Օրենսդրական մարմին	Grand Council of Neuchâtel?
Պաշտոնական լեզուներ	ֆրանսերեն
Բնակչություն	176 850 մարդ (դեկտեմբերի 31, 2018)
Տարածք	802,24 կմ²
Հիմնադրված է	1034 թ.
Սահմանակցում է	Բեռն, Վո, Ֆրիբուրգ, Յուրա, Դու և Ֆրանշ-Կոնտե
Ժամային գոտի	UTC+1 և UTC+2
ISO 3166-2 կոդ	CH-NE
Ավտոմոբիլային կոդ	NE
	ne.ch(ֆր.)

Նյոշատելի (Նևշատելի) հանրապետություն և կանտոն (ֆր.՝ Neuchâtel, գերմ.՝ Neuenburg — «նոր ամրոց»), ֆրանսախոս կանտոն Շվեյցարիայի արևմտյան մասում։ Զբաղեցնում է 802,96 քառակուսի կիլոմետր տարածք, որից 716,72-ը՝ ցամաքային, 86,24-ը՝ ջրային (Նյոշատել լճի մակերեսը 85,74 կմ² է, Բիլի լճինը՝ 0,50 կմ²)։ Հարավ-արևմուտքից հյուսիս-արևելք ձգվում են Յուրայի լեռները^[2]։ Վարչական կենտրոնը Նյոշատել քաղաքն է։

2007 թվականի տվյալներով կանտոնի բնակիչների թվաքանակը եղել է 169,782։ Նրանցից 39.654-ը (կամ 23.4%-ը) օտարերկրացիներ էին^[3]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նյոշատել կանտոնը պատմականորեն հաջորդել է նույնանուն իշխանությանը, որն ի հայտ էր եկել միջին դարերում՝ որպես կրտսեր Ցերինգենների տիրույթ, ապա XVI դարի սկզբներին անցել Լոնգվիլներին, իսկ Մարիա Նեմուրցու մահվանից հետո՝ Հոհենցոլլերներին։ Մարշալ Բերտիեի կարճատև իշխանությունից հետո էլ մտել է շվեյցարական համադաշնության կազմի մեջ (1815 թվականին)։

Վարչական բաժանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մինչև 2018 թվականը կանտոնը վարչականորեն բաժանված էր հետևյալ վեց շրջանների.

Բուդրի (ֆր.՝ Boudry)^[4]
Վալ դը Ռուս (ֆր.՝ Val-de-Ruz)
Վալ դը Տրավեր (ֆր.՝ Val-de-Travers)
Լա Շո դը Ֆոն (ֆր.՝ La Chaux-de-Fonds)
Լը Լոկլ (ֆր.՝ Le Locle)
Նյոշատել (գերմ.՝ Neuenburg, ֆր.՝ Neuchâtel)

2018 թվականի հունվարի 1-ից շրջանները լուծարվել են, և կանտոնի 31 համանքներն ընկել են կանտոնային իշխանությունների անմիջական ենթակայության տակ^[5]^[5]։

Ժողովրդագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կանտոնի ամենամարդաշատ քաղաքը՝ Լա Շո դը Ֆոնը

Կանտոնի բնակչության մեծամասնությունը ֆրանսախոս է։ Դավանանքի տեսակետից՝ նյոշատելցիները պատմականորեն բողոքականներ են, սակայն վերջին տասնամյակների ընթացքում զգալի չափով աճել է Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցու հետևորդների թիվը (գլխավորապես Իտալիայից ու Պորտուգալիայից ներգաղթածների հաշվին); 2000 թվականին արդեն բողոքականները կազմում էին կանտոնի ամբողջ բնակչության 38%-ը, կաթոլիկները՝ 31%-ը^[6]։

2015 թվականի դեկտեմբերի 31-ի տվյալներով՝ կանտոնի բնակչության թվաքանակը եղել է 177 970, որի 74,4 %-ը ազգությամբ շվեյցարացի էին և Շվեյցարիայի քաղաքացիներ^[7]։

Ստորև ներկայացված են կանտոնի բնակչության թվաքանակի փոփոխությունները՝ սկսած 1950 թվականից, ըստ նրա կազմում եղած վեց շրջանների^[8].

	1950	1960	1970	1980	1990	1995	2000	2002	2003	2004	2005	2006	2009	2010	2011
Ամբողջ կանտոնը	127 856	146 175	168 238	158 720	160 322	166 270	166 476	167 323	167 990	168 391	168 980	169 022	171 848	172 021	173 009

Նյոշատելի շրջան	35 463	42 239	51 511	49 900	49 314	50 561	50 491	50 739	50 799	51 134	51 335	51 502	52 325	52 588	53 068
Բուդրիի շրջան	17 955	21 803	29 012	30 726	33 814	35 574	36 508	36 753	37 042	37 150	37 529	37 672	38 812	38 850	38 842
Վալ դը Տրավեի շրջան	14 036	14 507	14 213	11 645	11 981	12 408	12 185	12 238	12 227	12 211	12 196	12 141	11 973	11 952	11 980
Վալ դը Ռուսի շրջան	8630	9221	10 567	11 208	12 553	13 722	14 387	14 617	14 858	14 923	15 084	15 230	15 771	15 827	15 990
Լոկլի շրջան	17 076	18 329	19 052	16 504	15 004	15 241	14 513	14 439	14 536	14 495	14 445	14 262	14 179	14 103	14 099
Լա Շո դը Ֆոնի շրջան	34 696	40 076	43 883	38 737	37 656	38 764	38 392	38 537	38 528	38 478	38 391	38 215	38 788	38 701	39 030

Կառավարումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կանտոնում օրենսդիր իշխանությունն իրականացնում է Մեծ խորհուրդը (Grand Conseil), գործադիր իշխանությունը՝ հինգ անդամներից բաղկացած Պետական խորհուրդը (Conseil d'État), վերաքննիչ դատավարությունը՝ կանտոնային դատարանը(Tribunal cantonal): Առաջին ատյանի դատարաններ են շրջանային դատարանները (Tribunaux régionaux): 2009 թվականի ապրիլի 26-ին անցկացված ընտրություններում հաղթանակ է տարել FDP-ն, որին կանտոնի կառավարության կազմում բաժին է հասել երեք տեղ; Երկու տեղ էլ հատկացվել է SP-ին^[9]^[10]։