Նիկոլայ Մուրավյով-Կարսկի
| Նիկոլայ Մուրավյով-Կարսկի | |
|---|---|
 | |
| հուլիսի 14, 1794 - հոկտեմբերի 23, 1866 (72 տարեկան) | |
| Ծննդավայր | Սանկտ Պետերբուրգ, Ռուսական կայսրություն |
| Մահվան վայր | Սկորնյակովո, Zadonsky Uyezd, Վորոնեժի նահանգ, Ռուսական կայսրություն |
| Քաղաքացիություն |  Ռուսական կայսրություն |
| Զորատեսակ | Ռուսական կայսերական բանակ |
| Կոչում | Հետևազորի գեներալ |
| Հրամանատարն էր | 13th Grenadier Regiment of Erivan? |
| Մարտեր/ պատերազմներ | Հայրենական պատերազմ |
| Պարգևներ |       և  |
Նիկոլայ Մուրավյով (Կարսկի) (հուլիսի 14, 1794, Սանկտ Պետերբուրգ, Ռուսական կայսրություն - հոկտեմբերի 23, 1866, Սկորնյակովո, Zadonsky Uyezd, Վորոնեժի նահանգ, Ռուսական կայսրություն), ռուս հետևազորի գեներալ (1853 թվականից)։
Կենսագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծնվել է 1794 թ.-ի հուլիսի 14 (25)-ին Սանկտ Պետերբուրգում։ Զինվորական ծառայությունը սկսել է 1811 թ.-ի փետրվարի 9-ին՝ որպես շարասյունապետ՝ Նորին Կայսերական Մեծության Շքախմբում զորաբնակարանապետի գծով։ Մաթեմատիկայի նրա փայլուն գիտելիքները գրավեցին իշխան Պ. Մ. Վոլկոնսկու ուշադրությունը։ 1811 թվականի ապրիլի 13-ին Մուրավյովը դարձավ ենթասպա, և Վոլկոնսկին նրան ուղարկեց Երկաթուղային ինժեներների կորպուս՝ որպես քննող։ Այնուհետև նրան հանձնարարվեց երկրաչափություն դասավանդել մաթեմատիկական դասարաններում՝ Նորին Մեծության շքախմբի գծագրային գրասենյակում։ Միաժամանակ, Մուրավյովը եղել է Շարասյունապետների ուսումնարանի տեսուչ, ինչպես նաև գրադարանի վարիչ և երբեմն կատարել է Վոլկոնսկու ադյուտանտի պարտականությունները։ Մինչև Հայրենական պատերազմի սկիզբը, Մուրավյովը հրապուրված էր մասոնությամբ և Մուրավյով-Ապոստոլի, Պերովսկու և այլ անձանց հետ մշակել է Հատուկ ընկերության կանոնադրությունը։ Այդ ընկերության անդամները հինգ տարի անց Սախալինում պետք է հիմնեին կոմունիստական հանրապետություն։ Նապոլեոնի դեմ պատերազմը վերջ դրեց այդ երազանքներին[1]։
1812 թվականի մարտից Մուրավյովը ծառայել է գեներալ-բնակարանապետ Ս. Ա. Մուխինի ղեկավարության տակ, պատերազմի սկզբում նշանակվել է Մեծ իշխան Կոնստանտին Պավլի կորպուսում, իսկ Ցեսարևիչի բանակից հեռանալուց և նրա շտաբի լուծարումից հետո, գեներալ Տոլի գլխավորությամբ մասնակցել է Բորոդինոյի ճակատամարտին (ինչի համար ստացել է Սբ. Աննայի 3-րդ աստիճանի շքանշան)։
Գործունեություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Երբ Մոսկվան ազատվեց ֆրանսիացիներից, Մուրավյովը ընդունվեց գեներալ Միլորադովիչի ջոկատը և մասնակցեց Հայրենական պատերազմի գործերին, որոնց թվում առանձնանում են Տարուտինոյի և Վյազմայի ճակատամարտերը։ Հիվանդությունը ստիպեց Մուրավյովին հեռանալ բանակից, երբ նա գտնվում էր Վիլնայում։ Նա վերադարձավ բանակ միայն 1813 թվականի ապրիլին։ Արտասահմանյան արշավի ընթացքում Մուրավյովը մասնակցել է բազմաթիվ գործերի՝ Լյութցենի, Բաուցենի, Դրեզդենի, Կուլմեի, ֆեր Շամպենուազի ժամանակ և, մասնակցել է նաև Փարիզի գրավմանը։
Այնուհետև Մուրավյովը նշանակվել է Գվարդիականների հեծելազորային դիվիզիային կից օբեր-բնակարանապետ, իսկ Ռուսաստան վերադառնալուց հետո՝ տեղափոխվել է գվարդիականների գլխավոր շտաբ[2]։
1816 թվականի մարտի 7-ին շտաբս-կապիտան դարձած Մուրավյովը նույն թվականի հուլիսի 29-ին գործուղվել է Ա.Պ. Երմոլովի մոտ՝ որպես Վրացական առանձին կորպուսի հրամանատար և նրան ուղարկել են ռուս-պարսկական սահմանը ստուգելու։ 1816 թվականի օգոստոսի 30-ին նա ստացել է կապիտանի կոչում։ 1817 թվականին արտակարգ դեսպանության կազմում նա մեկնել է Պարսկաստան, իսկ առաքելության ավարտից հետո՝ մնացել է Կովկասում և երեք տարի անց բարդագույն արշավ է իրականացրել դեպի Կասպից ծովի արևելյան ափեր և Խիվա։
Արշավախմբի խնդիրների թվում էին ափերի աշխարհագրական նկարագրության կազմումը, օգտակար հանածոների հետախուզումը, դեպի Հնդկաստան հնարավոր ուղիների ուսումնասիրությունը և թուրքմենների հետ առևտրային և դիվանագիտական հարաբերությունների սկիզբը․ պլանավորված էր նաև Հիվա ներթափանցելու փորձ անել։ Այս հանձնարարականը գերազանց կատարելու համար՝ Մուրավյովը 1820 թվականի մայիսի 4-ին ստացել է գնդապետի կոչում։
Խիվա կատարած արշավի արդյունքների հիման վրա՝ 1822 թվականին Մուրավյովն իր ճանապարհորդության մասին Մոսկվայում հրատարակեց երկհատոր գրառումներ, որոնք պարունակում էին քաղաքական, աշխարհագրական, տնտեսական, ազգագրական և ռազմական բնույթի ամենաարժեքավոր նյութեր։
1821 թվականի մարտից մինչև 1822 թվականի հունվարը նա կրկին արշավ է կատարել դեպի Կասպից ծովի արևելյան ափ։ Այս արշավախմբի համար 1822 թվականի սեպտեմբերի 3-ին նա ստացավ Սուրբ Վլադիմիրի 3-րդ աստիճանի շքանշան[3]։
1822 թվականի հունիսի 11-ին՝ վերադառնալուց հետո, նա նշանակվել է 7-րդ կարաբինիերի, հետագայում՝ 13-րդ Էրիվանի լեյբ-նռնականետների գնդի հրամանատար։
Այս գնդի հետ Մուրավյովը մասնակցել է Պարսկական պատերազմին, 1826թ․-ի արշավին՝ գործելով Պարսկաստանի խորքերում, իսկ 1827թ-ի արշավում, լինելով Կովկասյան առանձին կորպուսի շտաբի պետի օգնական, մասնակցել է Աբբաս Աբադի բերդի պաշարմանը և գրավմանը և պարսից գահաժառանգ ԱԱբբաս-Միրզայի դեմ գործերում, այդ թվում՝ Մերենդա ամրոցի և Թավրիզ քաղաքի գրավմանը։
Արշավում մարտական ծառայություն համար 1827 թվականի հոկտեմբերի 2-ին Մուրավյովը ստացել է Սուրբ Աննայի 2-րդ աստիճանի շքանշանի ադամանդե կրծքանշաններ, իսկ 1828 թվականի մարտի 15-ին՝ գեներալ-մայորի կոչում։
1828-1829 թվականների Թուրքական պատերազմի ժամանակ ղեկավարել է Կովկասյան նռնականետների պահեստային բրիգադը։ Մուրավյովը, կատարելով և լուսաբանելով Կարսի մոտ առաջին զուգահեռի կառուցումը, ակամայից արձագանքելով թուրքերի բացած կրակին, գործին ներգրավեց նաև բերդը պաշարող ողջ զորքերին[4]։
Կարսից հետո Մուրավյովը Իվան Պասկևիչի հրամանատարությամբ մասնակցել է Ախալցխայի մոտ տեղի ունեցած մարտերին և դրան հաջորդած այդ բերդի գրավմանը, եղել է Չաբորի գյուղի մերձակայքում կատարվող մարտերում և մասնակցել է այնտեղ տեղակայված թուրքական ճամբարի գրավմանը (ինչի համար 1830 թվականի հունվարի 27-պարգևատրվել է Սուրբ Աննայի 1-ին աստիճանի շքանշանով), Կաինլյա գյուղի մոտ կատարվող մարտերում, Էրզրումի և Բայբուրդի գրավմանը[5]։
Վերջին նշանակետը վերցնելու համար 1830 թվականի ապրիլի 21-ին պարգևատրվել է Սուրբ Վլադիմիրի 2-րդ աստիճանի շքանշանով։ Ախալցխայի բերդի գրավմանը և այլ գործերում մասնակցելու համար 1829 թվականի հունվարի 1-ին պարգևատրվել է Սուրբ Գեորգի 3-րդ աստիճանի շքանշանով։
Ախալցխայի համար նույնպես Մուրավյովը նույն թվականի ապրիլի 21-ին պարգևատրվել է ոսկե սուրով՝ «Արիության համար» մակագրությամբ։ Թուրքական պատերազմի ավարտին Մուրավյովը կոմս Պասկևիչի հետ ունեցած տարաձայնությունների պատճառով պետք է ծառայեր գեներալ-ֆելդմարշալ Ի.Ի. Դիբիչի հրամանատարության տակ, բայց դեռ չանցնելով վերջինի տրամադրության տակ, նա մասնակցեց ջարաբելոկան լեզգիների դեմ արշավանքին։
Կոմս Պասկևիչի հետ եղած տարաձայնությունները Մուրավյովին ստիպեցին հեռանալ Կովկասից։ 1831 թվականի ապրիլի 15-ին նրան շնորհվել է գեներալ-լեյտենանտի կոչում և նույն թվականի հոկտեմբերի 18-ին նա ստացել է Սբ. Աննայի 1-ին աստիճանի շքանշանի կայսերական թագը։ Սեպտեմբերի 20-ին նշանակվել է 24-րդ հետևակային դիվիզիայի պետ։ 1832 թվականի հուլիսի 21-ին ստացել է Լեհական 2-րդ աստիճանի ռազմական արժանապատվության համար գերազանցության նշան։
1832 թվականին Մուրավյովին ուղարկում են Ալեքսանդրիա։ Այս գործուղման պատճառ են դարձել հետևյալ հանգամանքները. 1833 թվականին Եգիպտոսը, լինելով Թուրքիայի անբաժանելի մասը, ղեկավարում էր սուլթանի փոխարքայի կոչում ունեցող պաշտոնյան։ 1832 թվականին Մեգմեթ-Ալին ապստամբեց իր տիրոջ դեմ և պահանջեց անջատել Եգիպտոսը Թուրքիայից՝ Սիրիայի և որոշ ծովափնյա քաղաքների հետ։ Հետո սուլթանը դիմեց Նիկոլայ I կայսրին՝ օգնության խնդրանքով։
Նիկոլայ I-ը, իր հերթին, ձգտում էր Ադրիանոպոլի պայմանագրի դրույթներն ավելի ձեռնտու դարձնել Ռուսաստանի համար և այդ նպատակով Մուրավյովին ուղարկեց Պոլիս։ Այնուհետև Մուրավյովը գնաց Եգիպտոս։ Մուրավյովի հետ տեսակցության ժամանակ Մեհմեթ Ալին հայտարարել է, որ անվերապահորեն կատարում է թագավորի կամքը, և հրամայել է անհապաղ դադարեցնել ռազմական գործողությունները։ Հենց որ Մուրավյովը հեռացավ Ալեքսանդրիայից, Մեհմեթ Ալին վերսկսեց ռազմական գործողությունները։ Մեհմեթ Ալիի որդին՝ Իբրահիմ փաշան, Կոնյեի ճակատամարտում 1832 թվականի դեկտեմբերի 21-ին ջախջախեց թուրքական զորքերը և գերևարեց սերասկիր Ռեշիդ Մեհմեթ փաշային՝ իր ողջ շտաբով։
Այնուհետև Ղրիմից նավարկեց ծովակալ Լազարևի ջոկատը, որը 1833 թվականի փետրվարի 8-ին հասավ Բույուկ-Դերե և մտավ Կոստանդնուպոլսում գտնվող Մուրավյովի ընդհանուր հրամանատարության ներքո։ Լազարևի ջոկատը բաղկացած էր 4 մարտանավից և 5 ֆրեգատներից, ափ էր դուրս բերվել մի քանի հարյուր կազակների դեսանտային ուժ և երկու հետևակային գունդ՝ հրետանու հետ։ Սակայն դա չի սթափեցրել Իբրահիմ փաշային, ով գրավեց Զմյուռնիան։ Այնուհետև Մուրավյովին համալրումներ են ուղարկել։ Շուտով այնտեղ ժամանեց ցամաքային և ծովային ուժերի արտակարգ և գլխավոր հրամանատար, կոմս Ա.Ֆ.Օրլովը, որից հետո Մուրավյովը մնաց Բեյկոսի մերձակայքում գտնվող Բոսֆորի վրա ցամաքային զորքերի ցամաքային ջոկատի հրամանատար։ Դիվանագիտական բոլոր գործերն իրականացնում էր Օռլովը, ով հանդիպեց Իբրահիմի հետ և համոզեց վերջինիս զորքերը դուրս բերել Տավրոսից այն կողմ, Իբրահիմ փաշան հաշտություն կնքեց Մահմուդ II-ի հետ։ Ռուսական զորքերը Բոսֆորի վրա կանգնեցին մինչև հունիսի 16-ը, երբ Սուլթանի և Օրլովի միջև Ունկիար-Իսկելեսի պայմանագրի ստորագրումից հետո նրանք նավարկեցին տուն։
._%D0%92%D0%BE%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%8D%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F_%D0%A1%D1%8B%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%B0_(%D0%A1%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D1%82-%D0%9F%D0%B5%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3,_1911-1915).jpg)
Նույն թվականին՝ հուլիսի 1-ին, Մուրավյովին շնորհվել է գեներալ-ադյուտանտի կոչում, 1834 թվականի ապրիլի 3-ին նա նշանակվել է 1-ին բանակի շտաբի պետի գործերի կատարող (հունիսի 30-ին պարգևատրվել է Սպիտակ արծվի շքանշանով)։ 1835 թվականի հուլիսի 9-ին՝ 5-րդ բանակային կորպուսի հրամանատար Մուրավյովը ղեկավարել է կորպուսը երկու տարի և հրաժարական է տվել՝ կայսրի կողմից ստուգատեսի համար իրեն դրսևորած դժգոհությունից հետո։
1848 թվականի ապրիլի 17-ին Մուրավյովը կրկին ընդունվել է ծառայության՝ նշանակվելով պահեստազորային զորքերում և ապրիլի 18-ին նշանակվել է ինֆանտերիայի գեներալ Վ. Ի. Տիմոֆեևի մոտ՝ որպես 3-րդ, 4-րդ և 5-րդ հետևակային կորպուսների պահեստազորային գումարտակների գլխավոր պետ, ապա սեպտեմբերի 13-ից նշանակվել է Ռազմական խորհրդի անդամ և, վերջապես, դեկտեմբերի 20-ից ղեկավարել Գրենադերների կորպուսը, որի հետ մոտեցել էր Հունգարիայի սահմաններին։ 1850 թվականի մայիսի 31-ին արժանացել է Սուրբ Ալեքսանդր Նևսկու շքանշանին։ Մուրավյովն աստիճանաբար կրկին ձեռք է բերել կայսրի վստահությունը, իսկ 1853 թվականի դեկտեմբերի 6-ին ստացել է հետևակի գեներալի կոչում և 1854 թվականի նոյեմբերի 29-ին նշանակվել ադյուտանտ գեներալ՝ նշանակվելով Կովկասի նահանգապետ և Կովկասյան առանձին կորպուսի հրամանատար։ Նա պետք է ղեկավարեր զորքերը Ղրիմի պատերազմի կովկասյան թատրոնում։
1855 թվականի հունիսի սկզբին ռուսական բանակը շարժվեց դեպի Կարս։ Ամրոցի դեմ իրականացվող գործողությունների ջոկատի կազմում եղել է 21200 հետևակ, 3000 կանոնավոր հեծելազոր և նույնքան կազակ, 400 վրացական և հայկական միլիցիայի անդամ, հրետանային պարկը բաղկացած է եղել 88 հրանոթներից (հիմնականում թեթև)։ Կարսի կայազորը, տարբեր գնահատականներով, բաղկացած էր 19-33 հազար մարդկանցից՝ Վասիֆ փաշայի հրամանատարությամբ, այնտեղ էր նաև բրիտանացի ռազմական խորհրդականների մի խումբ՝ գնդապետ Ուիլյամսի գլխավորությամբ։ Բայազետի մոտ համարյա 12 հազար մարդ էր գտնվում Վելի փաշայի ղեկավարության ներքո, Էրզրումում՝ 11-12 հազար մարդ։
Ջոկատի բոլոր գեներալների ռազմական խորհրդում որոշում է կայացվել ոչ թե գրոհել ամրոցը, այլ կանոնավոր պաշարում սկսել մատույցներում և ամբողջությամբ փակել Էրզրումի հետ հաղորդակցության ուղիները։ Այս որոշման նախաձեռնողները եղել են Վ. Օ. Բեբուտովն և Յ. Պ. Բակլանովը։ Պաշարման պարագիծը 50 մղոն էր, սակայն տեղանքի բնույթն ինքնին թույլ չէր տալիս փակել Կարս տանող բոլոր հնարավոր ճանապարհները։ Դժվարամատչելի վայրերում տեղակայված էին կազակակների դիտակետերը։ Արդեն պաշարման հենց սկզբում՝ օգոստոսի 18-ին, Բակլանովը ջախջախեց թուրք կերապան ուժեղ ջոկատը։ Օգոստոսի 20-ին կոմս Նիրոդի ջոկատը ջախջախեց ևս մեկ կերապան ջոկատ։ Օգոստոսի 22-ին կանխվեց կայազորի շրջափակումը ճեղքելու փորձը։ Ռուսական զորքերի կողմից Կարսի լիակատար պաշարումն ավարտվեց օգոստոսի վերջին։
Սեպտեմբերի սկզբին Մուրավյովի և Բակլանովի միջև լուրջ տարաձայնություններ են սկսվել։ Մուրավյովը մտադրվել էր սկսել ամրոցի գրոհը, իսկ Բակլանովը կտրականապես դեմ էր, պնդելով, որ ամրոցների հետախուզությունը անբավարար է անցկացվել, և առկա քարտեզներում կան բազմաթիվ սխալներ և անճշտություններ։ Այդ հիմքի վրա Բակլանովը պնդում էր, որ գրոհի ժամանակ ռուսական զորքերը կկրեն չարդարացված բարձր կորուստներ՝ ճակատամարտի ամբողջական անորոշության պայմաններում։ Սակայն Մուրավյովին համոզել չի հաջողվել։ Գրոհը նշանակվել էր կատարել սեպտեմբերի 17-ի վաղ առավոտյան։ Նախօրեին պարզվեց, որ թուրքերը ինչ-որ տեղից իմացել են ռուսական ծրագրերի մասին և պատրաստ են հետ մղել գրոհը։ Բակլանովը վերջին փորձն արեց համոզել Մուրավյովին, բայց վերջինս անզիջում էր։
Հարձակվող շարասյուներին դիմավորեցին ուժեղ հրետանային կրակով, այնուհանդերձ, գեներալներ Բազինին և Բակլանովին հաջողվեց մեկը մյուսի հետևից երեք ռեդուտ անել, նրանց մնում էր գրավել միայն Վելի-Տաբիա ամրոցը։ Երկու գեներալներն էլ ապարդյուն օգնություն խնդրեցին Մուրավյովից, բայց նա ստիպված եղավ ամբողջ ռեզերվը նետել Շորախ բերդի մոտ մահացող գեներալ Մայդելի շարասյունը փրկելու համար։ Շորախից հյուսիս՝ Չախմախի ամրությունների մոտ, գեներալ Կովալևսկու շարասյունը ահռելի կորուստներ է կրել, զոհվել է ինքը՝ Կովալևսկին։ Մուրավյովը ստիպված եղավ ընդհանուր նահանջի հրաման տալ։ Պաշտոնական տվյալներով՝ ռուսական զորքերում սպանվածների և վիրավորների կորուստը կազմել է 4 գեներալ (1 սպանված), 250 սպա (74 սպանված) և ավելի քան 7000 ցածր կոչում (մոտ 2300 մարդ զոհվել է)։ Պաշտպանների կորուստները գնահատվում են 1400 սպանված և վիրավոր[6]։
Անհաջող գրոհի հաջորդ օրը ռազմական խորհրդում ընդունվեց Բակլանովի առաջարկը՝ Կարսը վերցնել ուժասպառ անելով։ Չնայած չափազանց խոցելի ինքնասիրությանը, Մուրավյովը հաշտվել էր Բակլանովի հետ։
Վրացի, հայ և ադրբեջանցի կամավորներից կազմվել է մեծ պարտիզանական ջոկատ՝ Մ. Թ. Լորիս-Մելիքովի հրամանատարությամբ, որը գործում էր թուրքերի հեռավոր հաղորդակցություններում և խոչընդոտում էր պաշարվածներին սնունդ հասցնելու փորձերը։ Բերդում սով սկսվեց, բնակիչները փախնում էին, դասալքություն սկսվեց։ Ռուսական զորքերը չէին խոչընդոտում բերդից անզեն մարդկանց դուրս գալուն, բայց խստորեն կասեցնում էին հակառակ կողմից ներթափանցման ցանկացած փորձ։ Նոյեմբերի 13-ին Ն. Մուրավյովը փոխանցեց Վ. Ուիլյամսին կապիտուլյացիայի պայմանները։ 1855 թվականի նոյեմբերի 16-ին Կարսի հրամանատար Վասիֆ փաշան և նրա կայազորը կապիտուլյացիայի ենթարկվեցին և հանձնեցին ամրոցը։
1855 թվականի դեկտեմբերի 4-ին Մուրավյովը պարգևատրվել է Սուրբ Գեորգի 2-րդ աստիճանի շքանշանով՝ 1855 թվականի նոյեմբերի 16-ին Կարսի բերդը գրավելու համար և արժանացել է «Կարսկի» պատվավոր մականունը։ 1856 թվականի հուլիսի 22-ին Մուրավյովը հեռացվեց զբաղեցրած պաշտոնից՝ նշանակվելով Պետական խորհրդի անդամ։ 1858 թվականի դեկտեմբերի 9-ին Մուրավյովը նախագահ նշանակվեց գլխավոր ռազմական դատարանի այն անձանց նկատմամբ, ովքեր մեղադրվում էին Ղրիմի և Հարավային բանակների նախկին զորքերի մատակարարման անկարգությունների և չարաշահումների մեջ։ 1859 թվականի հունիսի 9-ին Մուրավյովը ազատվել է զբաղեցրած պաշտոնից և ուղարկվել անժամկետ արձակուրդ՝ պահպանելով աշխատավարձը «մինչև հիվանդության բուժումը»;[7][8]
Իր կյանքի վերջին տարիներին Մուրավյովը հիմնականում բնակվում էր Վորոնեժի նահանգի (այժմ՝ Լիպեցկի մարզ) Զադոնսկի գավառի Սկորնյակովո (Արխանգելսկոյե) կալվածքում. 1861 թվականին ստացել է գրենադերների Սամոգիտական գնդի երկրորդ շեֆի կոչումը և գրանցվել է Էրիվանյան գնդի 13-րդ Լեյբ-գրենադերների գնդի ցուցակներում։ 1866 թվականի հոկտեմբերի 23-ին մահացել և թաղվել է Զադոնկի Բոգորոդիցկի վանքի Վլադիմիրի տաճարի արևելյան կողմում, ընդ որում հուղարկավորությունը, կտակի համաձայն, աչքի էր ընկել արտասովոր համեստությամբ[9]։
Անձնական կյանք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ամուսնացած է եղել երկու անգամ։
Պարգևներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Սուրբ Աննայի 3-րդ աստիճանի շքանշան (1812)
- Սուրբ Վլադիմիրի 4-րդ աստիճանի շքանշան վարդակապով (1813)
- Սուրբ Աննայի 2-րդ աստիճանի շքանշան (1814)
- Ոսկե սուր «Արիության համար» (1814)
- Սուրբ Վլադիմիրի 3-րդ աստիճանի շքանշան (1822)
- Սուրբ Աննայի 2-րդ աստիճանի շքանշանի ադամանդե կրծքանշաններ (1827)
- Սուրբ Գեորգի 4-րդ աստիճանի շքանշան (1828)
- Սուրբ Գեորգի 3-րդ աստիճանի շքանշան (1829)[10]
- Ոսկե սուր «Արիության համար» ադամանդներով (1829)
- Սուրբ Աննայի 1-րդ աստիճանի շքանշան (1830)
- Սուրբ Վլադիմիրի 2-րդ աստիճանի շքանշան (1830)
- Սուրբ Աննայի 1-ին աստիճանի շքանշանի Կայսերական թագ (1831)
- Լեհական 2-րդ աստիճանի ռազմական արժանապատվության համար գերազանցության նշան (1832)
- Սպիտակ Արծվի շքանշան (1834)
- Սուրբ Ալեքսանդր Նևսկու շքանշան (1850)
- Սուրբ Գեորգի 2-րդ աստիճանի շքանշան (1855)
- Սուրբ Ալեքսանդր Նևսկու 2-րդ աստիճանի շքանշանի ադամանդե կրծքանշաններ (1863)
- Սուրբ Անդրեաս Առաքյալի շքանշան (1865)
Օտարերկրյա
- Լեոպոլդի ավստրիական շքանշան, ասպետական խաչ (1814)
- Առյուծի և Արևի 2-րդ աստիճանի պարսկական շքանշան (1817)
- Թուրքական ոսկե մեդալ ադամանդներով (1833)
- Թուրքական սուլթան Մահմուդ II-ի դիմանկար, ադամանդներով զարդարված (1833);
- Պարսից շահ Նասրեդինի դիմանկար, ադամանդներով զարդարված, կապույտ ժապավենի վրա (1855)
Ստեղծագործություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Պատերազմը Կովկասից դուրս 1855 թ.-ին Հ. 1-2. – Սանկտ Պետերբուրգ, 1876.
- Թուրքիան և Եգիպտոսը 1832 և 1833 թվականներին։ Մաս 1-4. – Մ., 1870-1874.
- Ճանապարհորդություն դեպի Թուրքմենստան և Խիվա 1819 և 1820 թվականներին։ Մաս 1-2. – Մ., 1822.
- Ռուսները Բոսֆորում։ –Մ., 1869.
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ • Եվրոպեուս Ի. Ի. (1874.). Նիկոլայ Նիկոլայի Մուրավյով. Ռուսական հնություն. էջեր Հ. 11. – № 9. –Էջ 181–184.
- ↑ • Զադոնսկի Ն. Ա. (Մ., Սովրեմեննիկ, 1985). Մուրավյովի կյանքը.
- ↑ • Մուրավյով, Նիկոլայ Նիկոլայի (գեներալ) / / Բրոկհաուսի և Էֆրոնի հանրագիտարանային բառարան՝ 86 հատորով (. • Մուրավյով, Նիկոլայ Նիկոլայի (գեներալ). էջեր (82 հատոր և 4 հավելյալ)։ - Սանկտ Պետերբուրգ, 1890-1907 թթ.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link) - ↑ • Գեներալ-ադյուտանտ Նիկոլայ Նիկոլայի Մուրավյով-Կարսկու գրառումներից //. էջեր Ռուսական արխիվ, 1868. - Մ., 1869. – Էջ 733-794.
- ↑ • Մուրավյով-Կարսկի Ն. Ն. Սեփական գրառումներ։. . Մ. Կուչկովո պոլե,. 2015. էջեր 544 էջ (Ռազմական հուշագրություններ).
{{cite book}}: CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link) - ↑ • Օլշեւսկի Մ. Յ. Կովկասը (2003.). Կովկասը 1841-1866 տվականներին։. Սանկտ Պետերբուրգ.
- ↑ • Օստեն-Սակեն Դ. Ե. Նիկոլայ Նիկոլայի Մուրավյովը 1828-1856 թթ. Ռուսական հնություն, 1874։. էջեր Հ. 11 - № 11. - Էջ 534-543.
- ↑ • Տարլե Ե.Վ. Ղրիմի պատերազմը. էջեր Հ. 1-2.
- ↑ • Գեներալների ցուցակը ըստ ավագության. 1865 թ. Սանկտ Պետերբուրգ, 1865.: // Ռազմական տպարան. –.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location (link) - ↑ • Շիշով Ա. Վ. • Սուրբ Գեորգիի շքանշանի ասպետներ։. Մ., 2004.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location (link)
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Նիկոլայ Մուրավյով-Կարսկի» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||||
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 8, էջ 96)։ 
|