Մասնակից:Սահակյան Անահիտ/Շախմատային նշանագրություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Շախմատային նշում (լատին․՝ notatio - տեղափոխում, նշանակում) - համակարգի պայմանական նշանակությունը կիրառվել է շախմատի խաղի ժամանակ կամ շախմատային քարի օգնությամբ տախտակի վրա։

Հիմնականում երկրները ընդունեցին հանրահաշվական նշումը։ Առաջին անգամ այն առաջարկել է Ավգուստոս կրտսերը 1616 թվականին «Շախմատ» կամ «Արքայական խաղ» կոմպոզիցիայի ժամանակ։

Հաջորդ դարում այն մշակվել է Ֆիլլիպ Ստամմայի կողմից, և վերջապես այն իր ժամանակակից ձևով հայտնվել է Հիրշելի կողմից 1784 թվականին Գերմանիայում։

Անվանումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հորիզոնական տողերը համարակալվում են 1-ից 8-ը` սպիտակից սև, իսկ ուղղահայացները գրված են լատինական տառերով a-ից c։ Օրինակ նախնական պայմանավորվածության համաձայն թագուհին կանգնած է e1 դաշտում։

Անվանական քարեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քարեր Ռուսական կրճատում Անգլիական կրճատում
Արքա(շախմատ) Кр K (king)
Թագուհի (շախմատ) Ф Q (queen)
Նավակ (շախմատ) Л R (rook)
Ձի (շախմատ) К N (kNight)
Փիղ (շախմատ) С B (bishop)
Զինվոր (շախմատ) п или ничего p (pawn) или ничего

Համակարգչի ստեղնաշարով, իր բազմազանությամբ հայտնվել են նոր ձևեր, որոնք իր պատկերներով ֆիգուրներ է նշանակում։

Տեղափոխումների ամբողջ գրառում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տեղափոխման գրառում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. (Ընտրովի) կախման կետեր (...) - սև քարերի նշանը
  2. Քարերի տեսակը, որը քայլում է (արքա, ձի)
  3. Դաշտը, որտեղից կատարվում է քայլը
  4. Գաղտնի քայլը - անջատման գիծ։ Վերցնելու համար - խաչ` x
  5. Դաշտը, որտեղ կատարվում է քայլը
  6. Եթե զինվորը կատարել է շրջադարձ, թիրախից հետո նշվում է քարը
  7. Շախի համար` + նշանը, մատի համար վանդականիշ - # կամ երկու ++[1]
  8. Քայլերի մեկնաբանությունը` ! կամ !!` ուժեղ քայլերի համար, ? ??` թույլ քայլերի համար, ?!` ռիսկային քայլերի համա, !?` հետաքրքիր քայլերի համար[2]

Օրինակ մանկական մատ, ստացվում է այսպես՝

1.e2-e4 e7-e5

2.Cf1-c4 Kb8-c6

3․Փd1-h5?! Kg8-f6?

4.Փh5*f7#

Երկար փոխատեղումը լինում է «0-0-0», իսկ կարճը` «0-0»։ Համակարգչային քայլերի որոշ ձևաչափեր պահանջում են, որ տեղափոխումը լինի «0-0-0», «օ» տառով զրոյի փոխարեն։

Սովետական ռեկորդում օգտագործվում է երկու կետ, վերցնել և մատ, 4․Փh5։f7։ Կրկնակի շախի համար երբեմն կիրառվում է երկու ++։ Ինչ վերաբերում է 2018 թվականին, շախմատի ռուսական կանոնները չեն առաջարկում այլընտրանք, բայց այն դեռ լայնորեն օգտագործվում է ռուսական վիքիպեդիայում։ Այս նշանները նույնպես օգտագործվել է օտար շախմատային գրականության թարգմանություններում (Դավիթ Նորվուդի գրքերում)։

Տեղափոխումների կրճատված գրառում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռուսական խաղը ստացվում է հետևյալ կերպ՝

1․e4 e5
2.Cc4 Kc6
3.Փh5?! Kf6??
4.Փ*f7#

Զինվորը վերցնելը ստացվում է c*d4։ Երբեմն հանդիպում են (ավելի հաճախ հին գրականության մեջ) cd4 կամ cd (եթե հաստատ է).[3]

Այլ նշումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կան նաև շախմատային այլ նշումներ․

  • Նկարագրական՝ f2-f4 քայլը ստացվում է այսպես «զինվորը քայլ է կատարում դեպի թագավորական դաշտ» կամ P-KB4։ Մանկական մատը այս նշման մեջ ստացվում է հետևյալ կերպ․
  • ։ 1.P-K4 P-K4
  • ։2.B-QB4 N-QB3
  • ։3.Q-KR5?! N-KB3??
  • ։4.Q-KB7#
  • Թվային՝ կիրառվում է միջազգային խաղի ժամանակ։ Յուրաքանչյուր դաշտի կոդավորված, գրանցման մեկնարկային և ավարտական կետերը գրանցվում են։ Օրինակ՝ նույն քայլը f2-f4 գրված է որպես 6264։ Տեղափոխությունը համարվում է արքայի քայլը։
  • Ձեռնարկի կամ համակարգչային սղագրության համար տարբեր ձևաչափեր կան[4][5]։

Քայլերի մեկնաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նշան Նշանակում
Գնահատման դիրք
+− սպիտակները ունեն վճռորոշ առավելություն
± սպիտակն ավելի լավ է
⩲ (7px) սպիտակը ինչ-որ չափով լավն է
= հավասար է
⩱ (7px) սևը ինչ-որ չափով լավն է
սևը ավելի լավ է
−+ սևերը ունեն վճռորոշ առավելություն
անհասկանալի
⯹ (12px) նյութական փոխհատուցում
զարգացման առավելություն
O տարածության առավելություն
հարձակում
նախաձեռնություն
հակախաղ
Ցուգցվանգ
խաղավերջ
Նշան Նշանակում
Քայլի գնահատում
# մատ
! շատ լավ քայլ
!! գերազանց քայլ
? թույլ քայլ
?? կոպիտ սխալ
!? ուշադիր քայլ
?! կասկածելի քայլ
Δ գաղափարական
հակառակորդի ծրագրի դեմ
միակ քայլը
ավելի լավ է
N նորույթ
Այլ
Ցայտնոտ
Նշան Նշանակում
Շախմատային տախտակի երկրաչափություն
գիծը
անկյունագիծ
կենտրոն
» թագավորական կողմ
« թագուհու կողմ
Х թույլ կետ
Փղեր
⮺ (12px) երկու ձիղ
⮻ (12px) գույնզգույն փղեր
⮼ (12px) միագույն փղեր
Զինվորներ
⯺ (18px) անազատ զինվորներ
⯻ (18px) մեկուսացած փղեր
⯼ (7px) կրկնապատկված զինվորներ
⯽ (7px) միջանցիկ զինվորներ
> զինվորների առավելություն
  • ? - սխալ - վատ քայլ, որը չարժի խաղալ։
  • ?? - կոպիտ սխալ։ Օրինակ՝ փոխարինել թագուհուն մարտում։
  • ?! - կասկածելի քայլ։ Օրինակ՝ զոհ, որից հետո պահանջում է բարդ հարձակում։
  • !? - հետաքրքիր քայլ։ Օրինակ՝ անհաջող թակարդ՝ կորցրած իրավիճակում։
  • ! - լավ քայլ։
  • !! - գերազանց քայլ, ցույց տալով շախմատիստի վարպետությունը։ Այդպիսի մեկնաբանությունները հստակ սուբյեկտիվ են, օրինակ՝ երբ Բորիս Սպասկին կատարեց կասկածելի քայլ ձիով (Kb1!!) և հաղթեց։
  • ! - դիրքի գնահատականը պահող միակ քայլը։ Օրինակ, եթե խաղը ոչ ոքի է, միակ քայլը, որը չի հանգեցնում պարտվելուն։ Բացականչության նշանը նրա համար է, թե ինչպես է կատարվում աննշան քայլ։
  • !! - դժվար քայլ «!»։
  • ?? - հստակ քայլ «?»։
  • !? - մի քայլ, որը չի փոխում հաշիվը, բայց պարզեցնում է շախմատիստի աշխատանքը. օրինակ՝ կորցրած դիրքում մրցակցին հարկավոր է «!» - ի հաջորդական քայլերը՝ հաղթելու համար։
  • ?! - մի քայլ, որը չի փոխում հաշիվը, բայց խոչընդոտում է աշխատանքին. օրինակ՝ խաղը ոչ ոքի անելու համար անհրաժեշտ է մի քանի քայլ «!»։

Հուբները նման տեսակետներ ունի։ Դրանք ներկայումս կիրառելի չեն։

Խմբաքանակի շարքի արդյունքները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մի շարք խաղերի ընդհանրացված արդյունքները ներկայացնելու համար օգտագործվում է ձայնագրության երկու տեսակ.

Միավորների քանակը։«XX
YY»։ Այստեղ XX - ը առաջին շախմատիստի կողմից վաստակած միավորների քանակն է, YY - ը՝ երկրորդ կողմից վաստակած միավորների քանակը։ Հաղթելը՝ 1 միավոր, պարտվելը՝ 0, իսկ ոչ ոքի՝ 0.5 միավոր։
+ Հաղթողներ - պարտվողներ = ոչ ոքի

Գրառումը ունի «+ AA - BB = CC» ձևաթուղթը, նշանակում է, խաղի ժամանակ տվյալ խաղացողը շահել է AA խաղը, կորցրել BB խաղը և կատարել CC խաղարկություն։ Օրինակ՝ «+ 6 - 4 = 11», նշանակում է, որ խաղացողը շահել է 6 խաղ, պարտվել՝ 4 խաղ։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. иногда ++ обозначает двойной шах
  2. «Шахматный учебник онлайн: Шахматная нотация». Шахматный учебник онлайн. Վերցված է 2018-10-10-ին.
  3. «Шахматная нотация». 4kon.club. Վերցված է 2018-10-10-ին.
  4. Enciklopedija šahovskih završnica = Энциклопедия шахматных окончаний = Encyclopaedia of Chess Endings = Enzyklopädie der Schachendspeile = Encylopédie des finales d’echecs = Enciclopedia de Finales de Ajedrez = Enciclopedia dei Finali negli Scacchi = Encyklopedi över Slutspel i Schack = 収局大成 / Matanović, Aleksandar (ed.). — Nicosia: S. I. Chess Informant Ltd., 1993.
  5. «Proposal to encode symbols for chess notation» (PDF). unicode.org (անգլերեն). 2017-01-26. Վերցված է 2019-05-27-ին.