Մասնակից:Լալայլա/Ավազարկղ

Կամքի ազատությունը (հուն․՝ τὸ αὐτεξούσιον կամ τὸ ἐφ᾽ ἡμῖν; լատին․՝ liberum arbitrium) ուսմունք է, որը հնարավորություն է տալիս մարդուն ընտրություն կատարել անկախ որոշակի նախապայմաններից։ Հին ժամանակներից սկսած փիլիսոփայության մեջ անցկացվում են վիճաբանություններ կամքի ազատության գոյության, սահմանման և բնության մասին։ Գոյություն ունեն երկու հակասական դիրքորոշումներ`մետաֆիզիկական լիբերտարիանիզմ, որը հաստատում է կամքի ազատության գոյությունը,համարում է դետերմինիզմը ոչ հավաստի и խիստ դետերմինիզմ, ըստ որի կամքի ազատություն գոյություն չունի և դետերմինիզմը ընդունում է ոչ ճշմարիտ ։ Եթե այս երկու հասկացությունները հաստատում են դետերմինիզմի և կամքի ազատության անհամատեղելիությունը, ապա տարբերակվում են ինչպես {{|անհամատեղելիություն|անհամատեղելիներ|}}, իսկ եթե ընդունում են համատեղելիություն, ապա համատեղելիներ։

Կամքի ազատությունը հետքեր է թողել կրոնի, էթիկայի և գիտության մեջ։ Оրինակի համար կրոնում կամքի ազատությունը ենթադրում է, որ մարդկային ցանկություները և ընտրությունը իրականանում են աստվածային ամենագիտությամբ։ Էթիկայում կամքի ազատության գոյությունը սահմանում է մարդու գործողույթյունների բարոյական պատասխանատվությունը։ Իսկ գիտության մեջ կամքի ազատությունը հնարավորություն է տալիս ի հայտ բերել մարդկային վարքագծի կանխատեսման մեթոդները։

Արևմտյան փիլիսոփայության մեջ

Անհամատեղելիություն

Անհամատեղելիության դիրքորոշումը կայանում է նրանում, որ կամքի ազատությունը և դետերմինիզմը անհամատեղելի են և գլխավոր հարցը դա մարդկային գործողությունների կանխորոշումն է։ Խիստ դետերմինիստները, որոնք են Մարտին Լյութերը («Կամքի ստրկության մասին» գրքում) և Պոլ Անրի Հոլբախը («Բնության համակարգը» աշխատությունում), ընդունում են դետերմինիզմի դիրքորոշումը և ժխտում կամքի ազատությունը։ Մետաֆիզիկական լիբերտալիստները, որոնք են Թոմաս Ռիդը կամ Ռոբերտ Կեյնը, մերժում են դետերմինզմը և համարում են, որ կամքի ազատություն գոյություն ունի և ինդետերմինզմի որոշ ձևերից մեկը ճշմարիտ է։ Կան նաև տեսակետներ, որ կամքի ազատություն չկա ինչպես դետերմինիզմի, այնպես էլ ինտետերմինիզմի ժամանակ։

Անհամատեղելիների (ինկոմպատիբիլիստների) հիմնական արգումենտը կայանում է նրանում, որ եթե մարդկային վարքագիծը համարվում է մեխանիկական, ինչպես գործարանային խաղալիքը կամ ռոբոտները, ապա մարդիկ չունեն կամքի ազատություն։ Այս արգումենտը ժխտվել է Դանիել Դենետի կողմից այն հիմքով, որ անգամ եթե մարդիկ ընդհանրություններ ունեն այդ առարկայի հետ, միևնույն է նրանք տարբերվում են զգալի չափով։.

Ամերիկյան հրապարակախոս և փիլիսոփա Սամ Հարրիսը առարկում է Դենետին։:

Համատեղելիները, ինչպիսիք են Դենետը զբաղվում են հասկացություններ փոխանակությամբ։ Գիտակից կյանքի սուբյեկտիվ փորձը նրանք համարում են որպես անձի հայեցակարգային հասկացության ընկալում։ Իրականում մարդիկ հոգեբանորեն կապում են իրենց ինչ-որ տեղեկատվական ալիքի հետ։ Դենետը պնդում է, որ մարդկային կառուցվածքը ավելի քան բարդ է, քանի որ մենք կապ ունենք բոլոր գործողությունների հետ, որոնք ընթանում են մեր մարմնի ներսում անկախ նրանից գիտակցում ենք մենք դա թե ոչ։...
Ամեն պահի մեզնից յուրաքանչյուրը կայացնում է անթիվ քանակի անգիտակից «որոշումներ», որոնց ընդունմանը ուղեղը չի մասնակցում, թեև ներգրավված են տարբեր օրգաններ։ Սակայն մենք չենք զգում պատասխանատվություն այդ «որոշումների» համար։ Արդյո՞ք արտադրում է մեր օրգանիզմը այս պահին արյան կարմիր բջիջներ և մարսողական ֆերմենտներ։ Իհարկե եթե այն որոշեր գործել այլ կերպ մենք կլինենք փոփոխությունների զոհ, ոչ թե նրանց պատճառը։ Ասելով, որ մենք պատասխանատու ենք մեր օրգանիզմում կատարվող բոլոր գործողությունների համար, կնշանակի Сказать, что вы отвечаете за все происходящее в вашем теле, потому что все это «ваше», по сути своей означает претензию, никак не связанную ни с ощущением себя как личности, ни с моральной ответственностью, хотя именно эти два фактора и придают идее свободы воли философский смысл.
Իմ ցանկությունների վրա ազդելը իմ ուժերից վեր է։Повлиять на свои желания не в моей власти. Ինչպիսի՞ լծակներ ունեմ ես դրա համար։Какие у меня есть на то рычаги влияния? Другие желания? Сказать, что, будь у меня такое желание, я поступил бы иначе, равносильно признанию, что я обитал бы в иной вселенной, если бы я там обитал в действительности. Компатибилизм всего-навсего формулирует кредо: марионетка свободна до тех пор, пока ей нравится висеть на нитях...}}

Անհամատեղելիությունը մեծ դեր է խաղում կամքի ազատության իդեալիստական տեսության մեջ։ Անհամատեղելիների մեծ մասը ժխտում են այն իդեան, որ գործողությունների ազատությունը կայանում է միայն վարքագծի գիտակցությամբ։ Ըստ նրանց կամքի ազատությունը ենթադրում է, որ մարդն է իր գործողությունների հիմնական պատճառը։ Он должен являться Causa sui в традиционном понимании. Որպեսզի մարդիկ պատասխանատվություն կրեն իրենց ընտրության համար անհրաժեշտ է, որ նրանք լինեն այդ ընտրության պատճառը։ Այսինքն եթե կամքի ազատություն գոյություն ունի, ապա մարդն է համարվում առաջնային պատճառը իր գործողությունների։ Եթե դետերմինիզմը ճշմարիտ է, ապա մարդու ցանկացած ընտրությունը կախված է իրադրություններից, որոնք նրա վերահսկողության տակ չեն։ Այս փաստարկը վիճարկվել է շատ կոմպատիբիլիստների կողմից։

Փիլիսոփայական արգումենտներից այն կողմ կան նաև կենսաբանական արգումենտներ ի օգուտ անհամատեղելիության։

Օրինակի համար հրապարակախոս և փիլիսոփա Սեմ Հարիսը մեջ է բերում հղումներ հետևյալ փորձեր համար։

Կաղապար:Цитата Ռուս կենսաբան Միխայիլ Գելֆանդ համամիտ չէ, որ այդ փորձերը ապացուցում են կամքի ազատության բացակայությունը, քանի որ պարզ չէ, թե ինչու պետք է «ազատություն» անվանել հենց վերբալիզացված միտումով և ինչու հնարավոր չէ լինել դեռ չգիտակցված, անորոշ ազատություն։.

Մետաֆիզիկական լիբերտարիանզմ

Անհամատեղելիության փիլսոփայական դիրքորոշումներից է մետաֆիզիկական լիբերտարիանիզմը։ Լիբերտարիանիզմի կողմնակիցները գտնում են, որ կամքի ազատության հայեցակարգը ենթադրում է, որ որոշ դեպքերում անհատը կարող է ընտրություն կատարել մի քանի հավանական գործողությունների միջև։

Լիբերտարիանիզմը բաժանվում է ֆիզիկական կամ բնական և ոչ ֆիզիկական տեսությունների։ Ոչ ֆիզիկական տեսություններում գտնում են, որ ուղեղում կատարվող իրադրությունները, որոնք բերում են կոնկրետ գործողությունների, չեն պարզաբանվում ֆիզիկապես։ Նմանատիպ դուալիստական փոխազդեցությունը ենթադրում է, որ ոչ ֆիզիկական միտքը, կամքը և հոգին ազդում են ֆիզիկական պատճառականության վրա։

Մի քանի մետաֆիզիկական լիբերտարիանիստներ, ինչպիսիք են Վիլյամ Օքհեմը и Թոմաս Ռիդը, գտնում են, որ ոչ ֆիզիկական գործակալի գոյությունը, որը պատասխանատու է ազատության համար, չի կարող դրսևորվել էմպիրիկ և փիլիսոփայական մեթոդների օգնությամբ, քանի որ հակառակ դեպքում դա իր հետ կբերի պարադոքսի, քանի որ ապացույցը կհանգեցնի եզրակացության, որը կոչնչացնի անհրաժեշտ ազատությունը։

Խիստ անհամատեղելիություն

Ջոն Լոկի կարծիքով կամքի ազատության հասկացությունը ոչ մի իմաստ չի կրում, (см. также աստվածաբանական ագնոստիցիզմ,որը կասկածի տակ է դնում Աստծո գոյությունը). Նա համարում էր, որ դետերմինիզմի իրողությունը կարևոր չէ և պնդում էր, որ գիտակից պահվածքի հիմնական առանձնահատկությունը այն է, որ մարդիկ կարող են երկարաձգել որոշում կայացնելը, որպեսզի լավ մտածել և հասկանալ ընտրության հետևանքները։

Ժամանակակից փիլիսոփա Գալեն Սթրոզոն անգլ.՝ Galen Strawsonը համամիտ է Լոկի տեսության հետ։ Նա համարում է, որ կամքի ազատության կոնցեպցիան տանում է անվերջ ռեգրեսիայի, այդ պատճառով էլ անիմաստ է։ Ըստ Սթրոզոնի, եթե ինչ-որ մեկի համարել պատասխանատու այն բանի համար, որ նա անում է ներկա պահին, ապա նա պետք է պատասխանատու նաև իր սեփական մտավոր վիճակի համար։ Սակայն դա անհնար է, քանի որ որպեսզի լինել պատասխանատու S վիճակի համար, պետք է լինել պատասխանատու նաև S₋₁ վիճակի համար, և, բնականաբար, պետք է լինել պատասխանատու նաև S₋₂ վիճակի համար և այդպես շարունակ։ Որոշ պահից սկսած այդ շղթայում հայտվում է նոր պատճառային շղթա, չնայած մարդը չի կարող ստեղծել իր անհատականությունը և իր կարգավիճակը առանց ոչինչի։ Այս արգումենտից հետևում է, որ կամքիազատությունը ինքն իրենով անհեթեթ է, այլ ոչ թե անհամատեղելի է դետերմինիզմի հետ։ Սթրոզոնը այսպիսի դիրքորոշումը անվանում է հոռատեսական, բայց նրան կարելի դասակարգել նաև որպես խիստ անհամատեղելիություն։

Համատեղելիություն

Հիմնական հոդված՝ Համատեղելիություն

Կոմպատիբիլիստները(համատեղելիները) պնդում են, որ դետերմինիզմը համատեղելի է կամքի ազատության հետ։ Չնայած ավելի կոնկրետ կարելի էր ասել, որ կոմպատիբիլիտները որոշում են կամքի ազատությունը այն կերպ, որ այն համատեղելի լին դետերմինիզմի հետ։ Կոմպատիբիլիստների տեսանկյունից ազատությունը կարող է գոյություն ունենալ կամ չունենալ ըստ պատկերացումների, որոնք կապ չունեն մետաֆիզիկայի հետ. Օրինակ՝ դատարանում գնահատում են, արդյո՞ք մարդը իր կամքով է գործել,թե մետաֆիզիկայի ազդեցությամբ։ Նույն կերպ քաղաքական ազատությունը չի համարվում մետաֆիզիկական դիրքորոշում։ Այս ձևով հասկանում են նաև, որ կոմպատիբիլստները պարզաբանում են կամքի ազտությունը ինչպես գործողությունների ազատություն, որը համաձայնվում է սեփական մոտիվների հետ, առանց այլ մարդկանց միջամտության։ Ի տարբերություն կոմպատիբիլիստների, ինկոմպատիբիլիստների դիրքորոշումը կախված է մետաֆիզիկական կամքի ազատության հետ։ Կոմպատիբիլիստները պնդում են, որ դետերմինիզմի իսկությունը ընդհանրապես նշանակություն չունի, կարևոր է այն, որ մարդու կամքը համարվում է նրա սեփական ցանկությունների հետևանքը և կախված չէ արտաքին ազդեցություններից։.

Կոմպատիբիլիստները հաճախ կամքի ազատությունը պարզաբանում են որպես գործակալի գործողությունների ազատություն։ Արթուր Շոպենհաուերը ասել է: «Մարդը կարող է անել այն, ինչ նա ուզում է, բայց չի կարող ցանկանալ այն, թե ինչ ցանկանա»:. Այլ կերպ ասած՝ չնայած նրան, որ գործակալը տիրապետում է գործողությունների ազատությանը իր սեփական մոտիվներին համաձայն, այդ մոտիվի բնությունը արդեն իսկ կանխորոշված է։

Հյումը նշում է, որ ըստ կոմպատիբիլիստների կամքի ազատության տեսությամբ չես ունենում այլ ընտրության տարբերակի հնարավորություն նույն իրավիճակում։ Կոմպատիբիլիստները գտնում են, որ անհատը միշտ միայն իսկապես հավանական որոշումն է կայացնում։ Любое упоминание альтернатив является исключительно гипотетическим.

Свобода воли как непредсказуемость

В своей книге Elbow Room Деннет аргументирует в пользу компатибилистской теории свободы воли, эти же идеи он впоследствии развил в книге Freedom Evolves. Основная идея заключается в том, что если исключить Бога, всезнающего демона и прочие подобные возможности, то вследствие хаоса и пределов наших знаний о текущем состоянии мира будущее является плохо опредёленным для всех конечных существ. Ожидания же, в свою очередь, определены хорошо. Возможность совершать альтернативное действие может иметь смысл только по отношению к этим ожиданиям, а не к неопределённому и неизвестному будущему.

Согласно Деннету, поскольку индивидуумы могут действовать отлично от чьих-либо ожиданий, свобода воли существует. Инкомпатибилисты указывают, что проблема этой идеи заключается в том, что мы можем являться лишь автоматами, реагирующими предсказуемым образом на стимулы в нашей среде.

Другие взгляды

Взгляды некоторых философов не попадают под классификацию компатибилизма или инкомпатибилизма. К примеру, Կաղապար:Нп3 считает, что детерминизм верен, однако инкомпатибилизм и компатибилизм — нет, и проблема в действительности заключается в другом. Хондерих заключает, что детерминизм верен, поскольку квантовые процессы не могут быть определены в пространстве и времени. Даже если бы они являлись событиями на микроуровне, нет оснований считать, что они играют заметную роль на макроуровне. Он считает, что инкомпатибилизм ложен даже если верен детерминизм, и индетерминисты не могут дать обоснование происхождению воли. Он отрицает компатибилизм, поскольку тот оперирует лишь одним понятием свободы. В действительности же понятия свободы два: намеренность действия и происхождение воли. Оба понятия необходимы, чтобы объяснить свободу воли и ответственность. Если же мы откажемся от этих понятий, то откажемся и от моральной ответственности. С одной стороны, у нас есть интуиция, с другой — научные факты. И проблема заключается в разрешении конфликта между ними.

Свобода воли как иллюзия

Дэвид Юм рассматривал возможность, что весь спор о свободе воли является лишь словесным. Он предположил, что объяснением может служить ложное чувство или кажущийся опыт, который ассоциирован с нашими действиями когда мы их производим. В ретроспекции же мы понимаем, что они были необходимы и предопределены изначально.

Шопенгауэр писал: «Каждый может поступать так, как желает, но в любой момент времени он может желать только нечто одно определённое и ничего другого, кроме этого».

Свобода воли как прагматически полезная концепция

Взгляды Уильяма Джеймса были амбивалентны: хотя он верил в свободу воли на этических основаниях, он не считал, что для этого есть какие-либо научные предпосылки, и его личные размышления её тоже не поддерживали. Более того, он н считал, что индетерминизм человеческих поступков необходим для моральной ответственности. Детерминизм, по его мнению, подрывает мелиоризм — идею о том, что прогресс реален и может принести улучшение в этот мир.

Ծանոթագրություններ

Գենետիկայում

Կենսաբանները հաճախ են ուսումնասիրում կամքի ազատությանը վերաբերող հարցեր։ Առավել ինտենսիվ քննարկումներից է համարվում սոցիոգենիզմը կամ բիոգենիզմը, որի հիմքում ընկած է գենետիկայի եւ կենսաբանության ազդեցության հարաբերական կարեւորությունը մարդկության զարգացման եւ վարքի վրա։ Շատ հետազոտողներ կարծում են, որ մարդու վարքի բազմաթիվ ասպեկտներ բացատրվում են գեների, էվոլյուցիոն պատմության եւ մարդու ուղեղի օգնությամբ։ Այս տեսանկյունը ստիպում է մտածել, որ նման իրավիճակում մարդիկ չեն կրում պատասխանատվություն իրենց վարքի համար։ Ըստ Ստիվեն Փինքերի պետք չէ կասկածի տակ դնել դետերմինիզմի ճշգրտությունը գենետիկայի եւ էվոլյուցիայի դեպքում։ Մարդուն իր որեւէ պահվածքի համար պատասխանատվության ենթարկելու դեպքում պատճառի բացակայություն չի պահանջվում։. Более того, не вполне очевидно, что влияние среды несёт меньшую угрозу свободе воли, чем генетика.

Նյարդաբանությունում և հոգեբանությունում

Ուղեղի աշխատանքի հետ կապված մի քանի խախտումների ընթացքում սուբյեկտի գործողությունները լիովին չեն գտնվում իր ենթակայության տակ։ Սակայն այդպիսի խախտումները չեն ժխտում կամքի ազատության գոյությունը, նմանատիպ երևույթների ուսումնասիրումը կարող է օգտակար լինել մոդելների մշակման և այն հասկացության մեջ, թե ինչպես է ուղեղը ստեղծում այդ զգացողությունները։

Շիզոֆրենիայի կարևոր ախտորոշներից մեկն է համարվում արտաքին ազդեցության տակ գտնվելու պատրանքը։ Շիզոֆրենիայով ախտորոշված անձանց երբեմն թվում է, թե նրանք ինքները չեն կառավարում իրենց կողմից նախաձեռնված գործողությունները։ Նմանատիպ զգացողությունները երբեմն համեմատում են ռոբոտի կարգավիճակի հետ, ով գտնվում է այլ անձի վերահսկողության տակ։ Չնայած շիզոֆրենիայի բացահայտման մեխանիզմները այս պահին անորոշ են, գոյություն ունի հիփոթեզ, ըստ որի հալյուցինացիաները և ինքնավերահսկողության պատրանքը առաջանում են ուղեղի ֆունկցիաների ոչ ճիշտ աշխատելու հետևանքով, որոնք պատասխանատու են մարմնի կողմից ուղարկվող շարժողական ազդակների համար։

Դետերմինիզմում և արտացոլված վարքում

Որոշ ճանաչողական գիտությունների փիլիսոփայություններում և էվոլյուցիոն հոգեբանությունում ժխտում են կամքի ազատության գոյությունը։ Կանոնների և պարամետրերի ամբողջության փոխազդեցության բարդ դրսևորման ստեղծման անհրաժեշտության հետևանքով առաջանում է կամքի ազատության պատրանքի զգացողություն։ Այս կերպով, կամքի ազատության զգացողությունը ծագում է դետերմինիստական գործընթացների անկանխատեսելիության պատճառով, համարելով, որ կամքի ազատությունը որպես հասկացություն գոյություն չունի։ Այս տեսանկյունից նայելով՝ անգամ եթե գործողությունները նախօրոք կանխորոշված են, ամենադյուրին ճանապարհը միշտ համարվում է ուղեղի հաշվարկների արդյունքներին հետևելը։

Որպես օրինակ կարող ենք վերցնել որոշ խիստ կանոններով խաղեր, որոնց ամբողջ ինֆորմացիան հասանելի է բոլոր խաղացողներին և խաղի ընթացքում պատահական իրադարձություններ տեղի չեն ունենում։ Այնուամենայնիվ, որոշ խաղերի ռազմավարությունը, ինչպիսիք են շախմատը և հատկապես գոն, ունենալով պարզ կանոններ, օժտված են մեծ քանակի անկանխատեսելի քայլերով։ Նույն կերպ ենթադրվում է, որ կամքի ազատության զգացողությունը ծագում է կանոնների և պարամետրերի ամբողջության փոխազդեցության ժամանակ, որոնք դրսևորվում են անկանխատեսելի և անսահման։ Բայց եթե բոլոր իրադարձությունների հնարավոր լիներ հաշվարկել, ապա անկանխատեսելի թվացող վարքը կլիներ կանխատեսելի։

Կամքի ազատությունը աստվածաբանությունում

Համարվում է, որ աստվածաբանական ամենագիտության տեսությունը հակասում է կամքի ազատությանը։ Քանի որ եթե Աստված գիտի այն ամենը, ինչ պատրաստվում է տեղի ունենալ, անգամ ցանկացած հավանական ընտրությունը, ապա այդ ընտրությունը դժվար թե կարելի է համարել ազատ։ Եթե Աստված հավիտենական գիտելիքներ ունի մարդու ընտրության մասին, դա կսահմանափակի ազատությունը։ Այս խնդիրը համեմատում են Արիստոտելի կողմից նկարագրված ծովային պայքարի հետ՝ վաղը հնարավոր է լինել ճակատամարտ, հնարավոր է և ոչ։ Իսկ եթե այն տեղի ունենա, ապա գուցե և դա երեկ պետք է լիներ։ Այսինքն երեկ արդեն դա ճշմարիտ էր։ Իսկ եթե այն տեղի չունենա, նույն տրամաբանությամբ անհրաժեշտ է համարվում ճակատամարտի տեղի չունենալը։ Часто считают, что теологическая доктрина о божественном всеведении противоречит свободе воли. Поскольку если Бог знает всё, что произойдет, вплоть до любого возможного выбора, то такой выбор вряд ли можно назвать свободным. Если Бог обладает вневременным знанием о выборе каждого человека, то кажется это должно ограничивать свободу. Эту проблему связывают с проблемой морского сражения, описанной Аристотелем: завтра может либо произойти сражение, либо не произойти. Если оно произойдет, то возможно это было истинным уже вчера. Тогда то, что сражение произойдет, является необходимым. Если же оно не произойдет, то по такой же логике является необходимым, что оно не произойдет. Այսպիսով՝ ապագան, ինչպիսին էլ որ լիներ, կանխորոշված է Таким образом будущее, каким бы оно ни было, полностью предопределено предыдущими истинами.

Սակայն որոշ փիլիսոփաներ հետևում են Ուիլյամ Օկկամին, համարելով, որ անհրաժեշտությունը և հնարավորությունը սահմանված են որոշակի ժամկետով և տվյալ մատրիցի էմպիրիկ հանգամանքներով, և այն, ինչ կարող է թվալ հնարավոր դիտորդին, կարող է համարվել անհրաժեշտ բոլորի համար։ Մի քանի փիլիսոփաներ էլ հետևում են Փիլոն Ալեքսանդրացուն, ով համարում էր, որ կամքի ազատությունը դա մարդու հոգու առանձնահատկությունն է, որը բացակայում է այլ կենդանի օրգանիզմների մոտ։

Հովհաննես Դամասկոսցին ասում էր, որ «Աստված ամեն ինչ կանխատեսում է, բայց ամեն ինչ չի կանխորոշում»։ Ըստ Հովհաննես Դամասկոսցու Աստված կանխատեսում է այն ամենը, ինչ մեր ուժերի մեջ է, բայց չի կանխորոշում դա։.

Փիլիսոփա Սյորեն Կիերկեգորը պնդում էր, որ աստվածային ամենակարողությունը չի կարող հակասել աստվածային մեծահոգությանը։ Եվ ինչպես իսկապես առաքինի երևույթ, Աստված կարող էր ստեղծել կենդանի օրգանիզմներին տալ լիովին ազատություն։ Ավելին՝ ազատությունը լավագույնն է, որով մեզ Աստված կարող է պարգևատրել։

19-20-րդ դարի ռուս մտավորականների շրջանում մարդու ազատության խնդրով զբաղվում էր Նիկոլայ Ալեքսանդրովիչը։

Կամքի ազատությունը բուդդիզմում

20-րդ դարի սկզբում հայտնի բուդդայագետ Ֆեոդոր Իպպոլիտովիչը կարծում էր, որ բուդդայականությունը չի ճանաչում անձի կամ հոգու կամքի ազատությունը քանի որ ըստ անտավմադայի կամ «Անատման»-ի մասին հիմնարար բուդդայական տեսության, բուդդայականությունը ժխտում է անձի կամ հենց հոգու գոյությունը։ Ըստ նրա բուդդայականության մեջ կյանքը դիտվում է որպես անհատականություն չունեցող ընդհանուր գործողություն, որը զարգանում է պատճառահետևանքային օրենքին համապատասխան։ Միևնույն ժամանակ սանսկրիտագետ Ռիխարդ Պիշելը գտնում էր, որ Բուդդան կամքի ազատության գոյության կողմնակիցն էր և հաստատում էր նրա գոյությունը հետևյալ խոսքերով՝ «Ես սովորեցնում եմ, որն էլ համարվում է գործողություն, աշխատանք, կամք».

Ժամանակակից բուդդայականությունում կամքի ազատությունը անմիջականորեն կապված է կարմայի հայեցակարգի հետ։ Համաձայն վերջին հայեցակարգի կարման կարման բաղկացած է երկու մասից՝ «ճակատագիր» և «մարդկային գործոն»։ Առաջին մասը կապված է անցյալում կատարված քայլերի հետ և համարվում է այն հատվածը, որը որ մարդը չի կարող ոչինչ փոխել։ Երկրորդ մասը համարվում «ազատ նախաձեռնություն», որի օգնությամբ մարդը կարող է ստեղծել պայմաններ, որոնց օգնությամբ հնարավոր կլինի փոխել ապագան։ Որպես մարդկային գործոնի կարմայի վերջավոր դրսևորում մարդը կարող է «դադարեցնել կարմայի օրենքը» և հասնել նիրվանայի.

Բուդդայագետ Վիկտորիա Գեորգիեւնա Լիսենկոն նշում է, որ կամքի ազատությունը ավանդաբար կարող է ընկալվել հետևյալ պնդումների միջոցով:

1. Գիտակցության «դհարման կարող է ճնշել և ուղղորդել այլ դհարմաների».
2. Մտադրությունների օգնությամբ իրականացվում է մարդու ճակատագրի ընտրությունը, որոնք տանում են դեպի «կրոնական առաքինության» կամ մթագնման։

Այսինքն, ըստ Լիսենկոյի՝ ընտրության ազատությունը համարվում է օբյեկտիվ երևույթ, որը առաջանում է այլ արտաքին և ներքին երևույթների հետևանքով, որոնք իրենց հերթին առանձնացված չեն իրարից, այլ համարվում են «դհարմիկ գծերի ամբողջություն»։.

Հավատքը կամքի ազատության նկատմամբ

Անցկացվել են մի քանի ուսումնասիրություններ, որոնց ժամանակ փորձել են պարզել, արդյոք մարդիկ հավատում են կամքի ազատության ինկոմպատիբիլիստական հայացքներին։ Էդդի Նամիասը պարզել է, որ ինկոմպատիբիլիզմը ինտուիտիվ չէ և դետերմինիզմը չի վերացնում բարոյական պատասխանատվությունը։ Էդվարդ Քոքլին եկավ եզրակացության, որ ինկոմպատիբիլիզմը ինտուիտիվ է և դետերմինիզմը միևնույն է վերացնում է պատասխանատվությունը։ Այլ փիլիսոփաներ առաջարկել են, որ ինկոմպատիբիլիզմի վերաբերյալ տեսակետները հիմնականում կախված են հանգամանքներից, թե որքանով է այս կամ այն գործողությունը բերում է զգացմունքային արձագանք։

Проводилось несколько исследований, в которых пытались выяснить, придерживаются ли люди инкомпатибилистских взглядов на свободу воли. Эдди Намиас обнаружил, что инкомпатибилизм не является интуитивным и детерминизм не отменяет моральную ответственность. Эдвард Кокли пришёл к выводу, что инкомпатибилизм интуитивен и детерминизм все-таки отменяет ответственность. Другие исследователи предположили, что взгляды на инкомпатибилизм во многом зависят от обстоятельств, насколько тот или иной поступок вызывает эмоциональный отклик. Նրանք եկան եզրակացության, որ կամքի ազատությունը համարվում է ունիվերսալ և ուսումնասիրության մասնակիցների մեծամասնությունը համարում են, որ տիեզերքը դետերմինացված չէ և բարոյական պատասխանատվությունը դետերմինիզմի հետ համատեղելի չէ։Они пришли к выводу, что свобода воли является универсальной концепцией, и что большинство участников исследования считают, что (a) вселенная недетерминистична и (b) моральная ответственность не совместима с детерминизмом.

Որոշ ուսումնասիրություններ ցույց են տալիս, որ մարդկանց հավատը կամքի ազատության նկատմամբ հակասական է։ Էմիլի Պրոնինը և Մեթյու Քուգլերը եկան այն եզրակացության, որ մարդիկ մտածում են, որ նրանք ավելի շատ կամքի ազատություն ունեն, քան մյուսները։Некоторые исследования указывают на то, что вера людей в свободу воли противоречива. Эмили Пронин и Мэттью Куглер пришли к выводу, что люди верят в то, что обладают большей свободой воли, чем другие.

Ուսումնասիրողները նաև պարզել են, որ մարդիկ Исследователи также выяснили, что люди рассматривают действия более свободными если человек противостоит внешним силам, планирует, или совершает случайные действия. Հետաքրքիրն այն է որ Интересно, что «պատահական» գործողությունները անհնար են։действия могут быть невозможны. Երբ մասնակիցներին խնդրեցին պատահական կերպով առաջադրանքներ կատարելКогда участников просили выполнять задачи в случайной манере (к примеру, генерирование случайных чисел), их поведение выявляло множество паттернов.