Մասնակից:ԱրմինեՄնիկ/Ավազարկղ
Պերիստալտիկա(հին հունարեն՝ περιστ ընդգրկող, սեղմող)՝ Սնամեջ գլանային օրգանների (կերակրափող, ստամոքս, աղիքներ, միզածորաններ և այլն) պատերի ալիքային կծկում, ինչը նպաստում է դրանց պարունակության հոսքը դեպի ներքև։
Պերիստալտիկա հասկացությունն օգտագործվում է նաև գրական ոճավ որը նշանակում է նսև՝ ալիքաձև ռիթմեր, սեղմել, ընդգրկել և աստիճանաբար առաջ մղել այն (տես Ջեյմս Ջոյսի «Ուլիսես»-ի նշումները):
Հարթ մկանային օրգանների շարժունակության ֆիզիոլոգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Օրգանների մեծ մասը, որոնցում տեղի է ունենում պերիստալտիկ կծկումների պրոցեսը, պատերին ունեն հարթ մկանների երկու շերտ, որոնցից մեկում մկանային մանրաթելերը տեղակայված են երկայնական, մյուսում շրջանաձև։ Այս մկանների համակարգված կծկումները և կազմում են պերիստալտիկ ալիք: Հարթ մկանները, ի տարբերություն զոլավոր մկանների, համեմատաբար դանդաղ են կծկվում։ Այդ մկանների կծկումներն ակամա են, այսինքն չեն կարող կառավարվել գիտակցությամբ։ Օրինակ, մարսողական խողովակի օրգանների մկանները հարթ են,(շերտավոր մկանները առկա են մինչև կերակրափողի վերին երրորդ) և «ելքի» (հետանցքի արտաքին): Հետևաբար, կոկորդի սկսվելուց հետո և դեֆեքացիայի ակտից առաջ, սննդի խթանման հետ կապված բոլոր գործընթացները, ներառյալ peristalsis-ը, գիտակցության կողմից չեն վերահսկվում:
Տարբեր օրգաններում (բաժիններում) պերիստալտիկ ալիքների հաճախականությունները տարբեր են։ Դրանք սահմանվում են հատուկ սրտի ռիթմի կողմից՝ նյարդային բջիջների կլաստերներով, որոնց թվում գերիշխող դեր են խաղում կախալի միջքաղաքային բջիջները։ Ռիթմավարները առաջացնում են տրանսմեմբրանային պոտենցիալների դանդաղ ալիքներ: Դանդաղ ալիքները չեն առաջացնում մկանների կծկումներ, այլ մկաններում ստեղծում են պոտենցիալ ակտիվացման շեմին մոտ:
Այսպիսով, սրտի ռիթմավարները որոշում են պերիստալտիկ ալիքների հաճախականությունը (ինչպես նաև այլ փուլային կծկումները): Առողջ մարդու մոտ դրանք հետևյալն են (րոպեում ցիկլերով) ստամոքսում ՝ 2-4, տասներկումատնյա աղիքի մեջ ՝ 10-12,[1] նաև 3-4 և 6-12[2], հետանցքում մոտ 3, Օդդիի սֆինտերում' 3-6[3]։
Ստամոքս-աղիքային տրակտի օրգանների պերիստալտիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մարդու աղեստամոքսային տրակտի (GIT) խոռոչ օրգանների պերիստալտիկան կարևոր դեր է խաղում մարսողության և սննդի վերին հատվածներից ստորին հատվածների տեղափոխման գործընթացում: Միևնույն ժամանակ, պերիստալտիկ կծկումները այս օրգանների մեծ մասում շարժիչային գործունեության միակ տեսակը չեն: Նրանցից յուրաքանչյուրի համար պերիստալտիկայի դերը և դրա ներդրումը ընդհանուր շարժիչային գործունեության մեջ տարբեր են:
Մարսողական օրգանների պերիստալտիկ կծկումը հասկացվում է որպես օրգանի պատի սինխրոն կծկում, որը տարածվում է նրա «մուտքից» դեպի «ելք» և որոշ չափով մարսված սնունդը շարժվում է նույն ուղղությամբ։ Խողովակային օրգանների համար (այսինքն՝ մարսողական խողովակի բոլոր օրգանները, բացառությամբ ստամոքսի), ենթադրվում է, որ պերիստալտիկ կծկումները ամբողջությամբ կամ գրեթե ամբողջությամբ համընկնում են օրգանի լուսավորության հետ:
կերակրափողի պերիստալտիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կերակրափողի և աղեստամոքսային տրակտի այլ օրգանների տարբերությունն այն է, որ այն պետք է ոչ թե սննդի «մշակում» կատարի, այլ միայն բերանի խոռոչից (ֆարինգս) հասցնի ստամոքս։ Հետևաբար, կերակրափողի համար peristalsis-ը շարժիչային գործունեության հիմնական տեսակն է: Կարևոր է նաև, որ կերակրափողի վերին 1/3-ի մկանները գծավոր են, այս հատվածի շարժունակության ֆիզիոլոգիան փոքր-ինչ տարբերվում է կերակրափողի, ստամոքսի և աղիքների ստորին 2/3-ի հարթ մկաններից։
Կուլ տալու պերիստալտիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տարբերակել կերակրափողի առաջնային և երկրորդային պերիստալտիկան: Առաջնայինը տեղի է ունենում վերին կերակրափողի սֆինտերի մի կտոր (բոլուս) անցնելուց անմիջապես հետո: Երկրորդականը կերակրափողի պատի բոլուսի ձգումն է։ Պերիստալտիկ ալիքի արագությունը կերակրափողում վայրկյանում մոտ 3-5 սմ է: Հանգստի ժամանակ կերակրափողում ճնշումը կազմում է մոտ 10 սմ ջուր։ Ունենալով կերակրափողի միջին երկարությունը 23-30 սմ, դրա միջով անցնում է պերիստալտիկ ալիքը 6-10 վայրկյանում։
Կուլ տալու պերիստալտիկայի առանձնահատկությունը նախորդ կումի պերիստալտիկ ալիքի արգելումն է հաջորդ կումով, եթե նախորդ կումը չի անցել գծավոր մկանների տարածքով։ Հաճախակի կրկնվող կումերը լիովին արգելակում են կերակրափողի շարժունակությունը և հանգստացնում կերակրափողի ստորին սֆինտերը: Միայն դանդաղ կումերը և կերակրափողի արտազատումը նախորդ սննդի պայմաններ են ստեղծում նորմալ պերիստալտիկայի համար:
«Մաքրող» պերիստալտիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բացի այդ, կերակրափողում կարող է առաջանալ պերիստալտիկ ալիք, որը կապված չէ կուլ տալու հետ: Այն կոչվում է մաքրում և արձագանք է կերակրափողի գրգռմանը օտար մարմինների, սննդի մնացորդների կամ ստամոքսի պարունակության մեջ, որոնք նետվում են կերակրափող գաստրոէզոֆագալ ռեֆլյուքսով: Այն նկատելիորեն փոքր է, քան կուլ տալու հետ է կապված պերիստալտիկ ալիքը:
Ստամոքսի պերիստալտիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ի տարբերություն կերակրափողի, ստամոքսի շարժիչային գործառույթը ոչ միայն սնունդը կերակրափողի ստորին սփինտերից դեպի տասներկումատնյա աղիք տեղափոխելն է, այլև այն խառնելը և մանրացնելը[4]։
Միջերկրեբրային շրջանում, երբ ստամոքսը լցված չէ սննդով, դրա կծկումները փոքր են և հիմնականում ներկայացված են միգրացիոն շարժիչային համալիրով, որը ներառում է պարբերաբար կրկնվող պերիստալտիկ շարժումներ: Ուտելուց հետո ստամոքսում առաջանում է երեք տիպի շարժիչային ակտիվություն՝ պիլորային մասի սիստոլիկ կծկումներ, ֆոնդուսի և ստամոքսի մարմնի խոռոչի չափի նվազում և պերիստալտիկ ալիքներ։ Ուտելուց հետո առաջին ժամում պերիստալտիկ կծկումները մեծ չեն, նման ալիքի տարածման արագությունը վայրկյանում մոտ 1 սմ է, յուրաքանչյուր ալիքի տեւողությունը՝ մոտ 1,5 վայրկյան։ Այնուհետև այդ ալիքները մեծանում են, մեծանում է դրանց ամպլիտուդը և ստամոքսի անտրումում տարածման արագությունը։ Ստամոքսի ճնշումը բարձրանում է, բացվում է ստամոքսի պիլորուսի սֆինտերը, և քիմի մի մասը մղվում է տասներկումատնյա աղիքի մեջ[1]։
Բարակ աղիքի պերիստալտիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բարակ աղիքի շարժիչ գործունեությունը շատ բազմազան է, և պարիստալտիկան, կարևոր (բայց ոչ գերակշռող) դերը, բարակ աղիքի կծկման տեսակներից միայն մեկն է:
Սննդի խթանման դեպքում բարակ աղիքի պերիստալտիկան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սննդի խթանված ժամանակահատվածում փոքր աղիքներում տարածվում են պերիստալտիկ ալիքների մի քանի տեսակներ, որոնք տարբերվում են աղիքի միջով անցնելու արագությամբ: Կան շատ դանդաղ և արագ պերիստալտիկ ալիքներ: Որպես կանոն, պերիստալտիկ ալիքները առաջանում են տասներկումատնյա աղիքում, բայց կարող են առաջանալ նաև այլ օրգաններում։ Միևնույն ժամանակ մի քանի ալիքներ շարժվում են աղիքի երկայնքով։ Պերիստալտիկ ալիքները աղիքի երկայնքով շարժվում են 0,1-0,3 սմ/վ արագությամբ, տասներկումատնյա աղիքում դրանց արագությունն ավելի մեծ է, ջեջունումում ավելի քիչ, իսկ իլեումում էլ ավելի քիչ։ Արագ (շարժիչ) ալիքի արագությունը 7–21 սմ/վրկ[5]։
Այն ժամանակահատվածում, երբ բարակ աղիքները լցված են սննդով, բացի դեպի հաստ աղիք շարժվող պերիստալտիկ ալիքները, երբեմն նկատվում է նաև հետադիմական պերիստալտիկա՝ դեպի ստամոքս տարածվող պերիստալտիկ ալիքներ (ֆիզիոլոգիական չեն համարվում):
Բարակ աղիքի պերիստալտիկան միջմարսողական շրջանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Միջմարսողական շրջանում բարակ աղիքի շարժունակությունը որոշվում է այսպես կոչված միգրացիոն շարժիչային կոմպլեքսներով, որոնք ներառում են պերիստալտիկ ալիքները, որոնք կատարում են աղիքային էպիթելի մաքրման գործառույթը սննդի մնացորդներից, մարսողական հյութերից, բակտերիաներից և այլն։
Հաստ աղիքի պերիստալտիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հաստ աղիքում սննդի մարսման ժամկետն ավելի երկար է, քան աղեստամոքսային տրակտի մյուս մասերում։ Հաստ աղիքի մեջ օրական ընդամենը 3-4 անգամ տեղի են ունենում ուժեղ շարժիչ պերիստալտիկ կծկումներ, որոնք աղիքի պարունակությունը տեղափոխում են պոչային ուղղությամբ (դեպի անալ բացվածք հետագա դեֆեքացիայի համար): այս կծկումները տեղի են ունենում նաև աղիքի մեջ:[6] Նման կծկումները տեղի են ունենում, ի թիվս այլ բաների, դատարկ ստամոքսը սնունդով լցնելուց հետո, ինչը առաջացնում է գաստրոկոլիկ ռեֆլեքսի մեխանիզմի միջոցով, հաստ աղիքի և այլ աղիքների պերիստալտիկա: Գրաֆիկի մեջտեղում ՝Օդդիի սֆինտերի ալիքաձև պերիստալտիկ կծկումներ է տեղի ունենում[3]։
Լեղուղիների պերիլստալտիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Օդիիում գտնվող պերիստալտիկան նրա շարժիչային գործունեության հիմնական տեսակն է: Նրանց հաճախականությունը նորմալ է րոպեում 3-6 ցիկլ, ամպլիտուդը՝50-70 մմ ս․ս․։[3]
Միզուղիների պերիստալտիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Երիկամային կոնքում մեզի կուտակումը և դրա հետագա արտամղումը միզածորանի մեջ տեղի է ունենում երիկամների և երիկամային կոնքի խոռոչների մկանային թաղանթի պերիստալտիկայի պատճառով։
Միզածորանի թաղանթն ունի հարթ մկանների շրջանաձև և երկայնական շերտեր։ Այս մկանների պերիստալտիկ կծկումներն իրականացնում են միզածորանի երկայնքով մեզի առաջխաղացումը դեպի միզապարկ: Միզածորաններում պերիստալտիկ ալիքների տարածման արագությունը րոպեում 2-3 սմ է: Կծկումների հաճախականությունը րոպեում 1-5 անգամ է[7]։
Արգանդի խողովակի պերիստալտիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Արգանդափողերը 10-12 սմ երկարությամբ սնամեջ գլանային անատոմիական կառուցվածքներ են, արգանդափողերի մկանային թաղանթը բաղկացած է հարթ մկանների երկու շերտերից՝ ներքին շրջանաձև և արտաքին երկայնական։ Արգանդի խողովակի թաղանթը հնարավորություն ունի կատարել պերիստալտիկ կծկումներ, որոնք ուղղված են արգանդի խողովակի ամպուլից դեպի արգանդ: Պերիստալտիկայի քանակն ավելի մեծ է օվուլյացիայի ժամանակ և դաշտանային ցիկլի լյուտալային փուլի սկզբում։ Արգանդափողերի պերիստալտիկայի (և էպիթելիոցիտների թարթիչների տատանումների) շնորհիվ ձվաբջիջը արգանդափողով շարժվում է դեպի արգանդ[8]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 Бутов М. А., Кузнецов П. С. Обследование больных с заболеваниями органов пищеварения. Часть 1. Обследование больных с заболеваниями желудка Արխիվացված է Սեպտեմբեր 22, 2011 Wayback Machine-ի միջոցով:. Учебное пособие по пропедевтике внутренних болезней для студентов 3 курса лечебного факультета. Рязань. 2007.
- ↑ Gordon Ph. H., Nivatvongs S. Principles and Practice of Surgery for the Colon, Rectum, and Anus. Informa Health Care, 1999. ISBN 0-8247-4282-6.(անգլ.)
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Stendal Ch. Practical Guide to Gastrointestinal Function Testing. Blackwell Science Ltd., 1997, 280 p. ISBN 0-632-04918-9.(անգլ.)
- ↑ Ройтберг Г. Е., Струтынский А. В. Внутренние болезни. Система органов пищеварения. М.:МЕДпресс-информ, 2007. — 560 с. ISBN 5-98322-341-0.
- ↑ Маев И. В., Самсонов А. А. Болезни двенадцатиперстной кишки. М., МЕДпресс-информ, 2005, — 512 с, ISBN 5-98322-092-6.
- ↑ Физиология человека Արխիվացված է Հունիս 23, 2009 Wayback Machine-ի միջոցով:. Под. ред. В. М. Покровского, Г. Ф. Коротько. М.:Медицина, 2007, — 656 с ISBN 5-225-04729-7.
- ↑ Мочевыводящие органы Արխիվացված է Մայիս 30, 2008 Wayback Machine-ի միջոցով:.
- ↑ Медицинская энциклопедия. Маточные трубы // 1. Малая медицинская энциклопедия. — Медицинская энциклопедия. 1991—96 гг. 2. Первая медицинская помощь. — Большая Российская Энциклопедия. 1994 г. 3. Энциклопедический словарь медицинских терминов. — Советская энциклопедия. — 1982—1984 гг. — М...
Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Полушкина Н. Н. Диагностический справочник гастроэнтеролога. — М.: АСТ, 2007. — 670 с. — ISBN 978-5-17-039782-2
- Хендерсон Д. Патофизиология органов пищеварения.