Հուդա կապտա

Հուդա կապտա մետաղադրամներ (գրված է նաև Հուդա կապտա, իսկ շատ մետաղադրամների վրա ՝ ԻՎԴԵԱ կապտա) հուշադրամների շարք է, որն ի սկզբանե թողարկվել է Հռոմեական կայսր Վեսպասիանոսի կողմից ՝ հիշատակելու Հրեաստանի գրավումը և Նրա Որդու՝ Տիտոսի կողմից երկրորդ հրեական տաճարի ոչնչացումը մ.թ. 70 թվականին առաջին հրեական ապստամբության ժամանակ։ Մետաղադրամների հատման մի քանի տարբերակ կա։ Մետաղադրամների հակառակ կողմում կարող է պատկերված լինել մի կին, որը նստած է աջ կողմում ՝ արմավենու տակ սգավորի դիրքում, իսկ ձախ կողմում ՝ գերեվարված մորուքավոր տղամարդը ՝ ձեռքերը կապած մեջքին, կամ հաղթական կայսեր կամ Վիկտորիա աստվածուհու կանգնած կերպարը ՝ զենքը ձեռքին, վահաններ և սաղավարտներ ձախ կողմում։

Որոշ մետաղադրամների ներքևում հայտնվում են SC սկզբնատառերը, որոնք նշանակում են «Senatus Consulto», «սենատի որոշմամբ»՝ կայսրը վերահսկում էր ոսկե և արծաթե մետաղադրամները, իսկ պղնձի համաձուլվածքից մետաղադրամները վերահսկվում էին սենատի կողմից՝ երաշխավորելու դրանց արժեքը^[1]^[2]։

Գրություններ և պատկերներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գրությունը հայտնվում է մի քանի տարբերակներով՝ IUDAEA CAPTA («Հրեաստանը [է] նվաճվել»/«Նվաճվել է Հրեաստան»), հազվադեպ դեպքերում՝ ավելի դաժան IUDAEA DEVICTA կամ DEVICTA IUDAEA («Հրեաստանը [է] պարտվել»/«Հրեաստանը պարտվել է»), և նաև DE IUDAEIS («[ավարը] Հուդայից») և IUDAEA («Հրեաստան»)^[3]^[4]։ Գրությունը կարող է լինել նաև հունարեն, IOYΔAIAΣ EAΛΩKYIAΣ (Ioudaias Healōkyias), լատիներեն IUDAEA CAPTA-ի թարգմանությունը, կամ երբեմն այն կարող է բացակայել, որի դեպքում մետաղադրամի պատկանելության վերաբերյալ գնահատականը կատարվում է բնորոշ պատկերների հիման վրա^[4]։

Արմավենին մետաղադրամի վրա կարող է հայտնվել կա՛մ սգավոր կնոջ հետ միասին, կա՛մ առանց նրա^[4]։ Անդրեա Մորեսինո-Զիպերը վիճարկում է, որ առաջին դեպքում հենց կինն է խորհրդանշում պարտված Հրեաստանը, իսկ բարձր տիրող արմավենին հանդես է գալիս որպես հաղթանակած Հռոմ, մինչդեռ վերջին դեպքում արմավենին իսկապես ներկայացնում է Հրեաստանը^[4]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հրեաստանի Կապտա մետաղադրամները հատվել են 25 տարի Վեսպասիանոսի և նրա երկու որդիների օրոք, ովքեր հաջորդել են նրան որպես կայսեր՝ Տիտոս և Դոմիցիանոս։ Այս հուշադրամները թողարկվել են բրոնզից, արծաթից և ոսկուց Հռոմում, ամբողջ Հռոմեական կայսրության և Հրեաստանի դրամահատարանների կողմից^[5]։ Դրանք թողարկվել են բոլոր դրամական միավորներով, և հայտնի է առնվազն 48 տարբեր տեսակներ^[6]^[7]։

Կեսարիայում, պարտված Հրեաստանի հռոմեական նահանգում, հատվում էին միայն բրոնզե մետաղադրամներ "Judaea Capta". Այս մետաղադրամները շատ ավելի կոպիտ են, քան հռոմեական մետաղադրամները, և դրանց վրա գրված է հունարեն, այլ ոչ թե լատիներեն։ Մետաղադրամների վրա պատկերված են Նիկե աստվածուհին, որը գրում է վահանի վրա, Միներվան ՝ նիզակով, վահանով, գավաթով և արմավենու ծառով և այլն․ նման մետաղադրամների մեծ մասը թողարկվել է Դոմիցիանոս կայսեր օրոք (մ.թ. 81-96 թթ.)^[5]^[7]։

Անսովոր է, որ «հուդա կապտա» մետաղադրամը հատվել է նաև հրեա կառավարիչ Ագրիպպա II-ի կողմից ՝ Հերովդես Մեծի ծոռը։ Մեծանալով Հռոմում, Կլավդիոսի արքունիքում ՝ Ագրիպպան ամբողջովին ռոմանականացվեց և Տիտոսի մտերիմ ընկերն էր, որին նա աջակցում էր հրեական առաջին ապստամբության ժամանակ։ Տիբերիայում հատված նրա բրոնզե մետաղադրամի դիմերեսին պատկերված է Տիտոսի դիմանկարը ՝ Հունարեն "ΚΑΙΣΑΡ ΣΕΒΑΣ ΑΥΤΟΚΡ ΤΙΤΟΣ" մակագրությամբ (կրճատ ՝ Καίσαρ σεβαστςς Αυτοκράτωρ Τίτος, լատիներեն ՝ Կեսար Օգոստոս, Տիտոս կայսր), իսկ դարձերեսին պատկերված է Նիկա աստվածուհին, որը աջ կողմում քայլում է ծաղկեպսակով և արմավենու ճյուղով ձեռքերում։ ուսի վրայով, վերին աջ անկյունում գտնվող աստղով և «ETO - KS BA AGRI-PPA» գրությամբ։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ «How to read a Roman coin, from the Malpas and Knutsford hoards». National Museums Liverpool. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 23-ին.
↑ «Coin Value: Ancient Rome Coins with S C Annotation 27BC to 376AD». coinquest.com. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 23-ին.
↑ D. Bernard Hoenig, "The Other Side of the Coin: Israel answers ancient Rome's Judea Capta series with Liberata medals", Biblical Archaeology Review (BAR) 7:2, March/April 1981
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 Andrea Moresino-Zipper (2009). Gerd Theissen; և այլք: (eds.). Die Judaea-Capta-Münze und das Motiv der Palme. Römisches Siegessymbol oder Repräsentation Judäas? (The Judaea Capta coin and the image of the palm tree: Roman symbol of victory, or representation of Judaea?). Novum Testamentum et Orbis Antiquus/Studien zur Umwelt des Neuen Testaments (NTOA/StUNT) (Book 70) (German). Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht. էջեր 61, 64–67. ISBN 9783525533901. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 26-ին. {{cite book}}: |work= ignored (օգնություն)CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
↑ ^5,0 ^5,1 Handbook of Biblical Numismatics p.15
↑ Howard Brin, Judaea Capta Coinage
↑ ^7,0 ^7,1 See «Judaea Capta Coins Sheet - Domitian». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հուլիսի 4-ին. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 1-ին.

Հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

[1] «How to read a Roman coin, from the Malpas and Knutsford hoards». National Museums Liverpool. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 23-ին.

[2] «Coin Value: Ancient Rome Coins with S C Annotation 27BC to 376AD». coinquest.com. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 23-ին.

[3] D. Bernard Hoenig, "The Other Side of the Coin: Israel answers ancient Rome's Judea Capta series with Liberata medals", Biblical Archaeology Review (BAR) 7:2, March/April 1981

[Moresino-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 Andrea Moresino-Zipper (2009). Gerd Theissen; և այլք: (eds.). Die Judaea-Capta-Münze und das Motiv der Palme. Römisches Siegessymbol oder Repräsentation Judäas? (The Judaea Capta coin and the image of the palm tree: Roman symbol of victory, or representation of Judaea?). Novum Testamentum et Orbis Antiquus/Studien zur Umwelt des Neuen Testaments (NTOA/StUNT) (Book 70) (German). Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht. էջեր 61, 64–67. ISBN 9783525533901. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 26-ին. {{cite book}}: |work= ignored (օգնություն)CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)

[pg15-5] 5,0 ^5,1 Handbook of Biblical Numismatics p.15

[6] Howard Brin, Judaea Capta Coinage

[judaea.chimehost.net-7] 7,0 ^7,1 See «Judaea Capta Coins Sheet - Domitian». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հուլիսի 4-ին. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 1-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]