Հովսեփ Արղության (իշխան)

Հովսեփ Արղության;
	; Հովսեփ Արղությանը 1916 թվականին
Ծնվել է	1863
Ծննդավայր	Սանահին, Երևանի նահանգ
Մահացել է	1925
Մահվան վայր	Փարիզ
Քաղաքացիություն	Հայաստան
Կրթություն	Ներսիսյան դպրոց
Մասնագիտություն	դիվանագետ, ֆիդայի և քաղաքական գործիչ
Կուսակցություն	ՀՅԴ
	Hovsep Arghutyan Վիքիպահեստում

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Հովսեփ Արղության (այլ կիրառումներ)

Հովսեփ Արղության (1863, Սանահին, Երևանի նահանգ - 1925, Փարիզ), հայ ազգային ազատագրական շարժման առաջամարտիկ, ռազմական և պետական գործիչ, Դաշնակցության հիմնադիրներից։ Հայտնի է նաև Իշխան կամ Խանասորի Իշխան մականուններով։ Արղության իշխանական տոհմից^[1]։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է 1863 թվականին Լոռվա աշխարհի Սանահին գյուղում։ Կրթությունն ստացել է Թիֆլիսի Ներսիսյան Վարժարանում, որն ավարտել է 1884 թվին։ Ուսուցչական աշխատանք է տարել Ջալալօղլիի և Թիֆլիսի հայկական դպրոցներում։ 1889 թվականին անցել է Արևմտյան Հայաստան, որտեղ հեղափոխական աշխատանքներ է կատարել համագործակցելով Արաբոյի հետ։ 1890 թվականին անցել է Տրապիզոն, սակայն մատնությամբ ձերբակալվել է, հանձնվել ցարական իշխանություններին և աքսորվել Քիշնև։

Աքսորից վերադառնալով՝ անցել է Թավրիզ, որտեղ հսկել ու կարգավորել է ՀՅԴ զինագործարանի աշխատանքները, կազմակերպել և ղեկավարել է Արևմտյան Հայաստան զինամթերքի տեղափոխման գործը, զինատար խմբով անձամբ հասել Վան։ 1897 թվականին մասնակցել է Խանասորի արշավանքին, որտեղ եղել է հրամանատարի` Խանասորա Վարդանի օգնականը։ Դրանից հետո Իրանյան իշխանությունները ձերբակալել են նրան, ու որպես ռուսահպատակի հանձնել ռուսական կառավարությանը։ Բանտարկվել է Թիֆլիսի Մետեխի բանտում, ապա աքսորվել Վոլոգդա որտեղ մնացել է մինչև 1903։

1905-1906 թվականներին, կազմակերպել է հայերի ինքնապաշտպանությունը թաթար ջարդարարների դեմ։

1916-1917 թվականներին, մասնակցել է Առաջին աշխարհամարտին, որտեղ կովկասյան ռազմաճակատում եղել հայկական կամավորական 7-րդ գնդի հրամանատար։

1918 թվականին Հայաստանի Հանրապետության հռչակումից հետո եղել է Վիրահայոց ազգային խորհրդի նախագահ, ՀՀ խորհրդարանի անդամ, ապա՝ դեսպան Իրանում՝ 1919-1920 թվականներին։

Հայաստանի խորհրդայնացումից հետո, 1922 թվականին հաստատվել է Փարիզում որտեղ 3 տարի անց կնքել է իր մահկանացուն։

Խանասորի հաղթանակին նվիրված «Մենք անկեղծ զինվոր ենք» երգի հետևյալ տողերով՝ Իշխան Հովսեփ Արղությանն անմահացվել է Աշուղ Ֆահրադի կողմից.^[2]

"Կոտուրից դէպի Վան անցնել շտապով
Աջից Վարդանը,
Ձախից Իշխանը..."

Հետաքրքրաշարժ փաստեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

18-19 դարերում հայ ազգային-ազատագրական պայքարն ուղեկցվել է նոր խորհրդանիշների և բազմազան դրոշների ու զինանշանների մշակմամբ։ Հովսեփ Արղությանը հայկական պետականության վերականգնմանն ուղղված ջանքերին զուգընթաց աշխատել է նաև ապագա հայկական թագավորության պետական խորհրդանիշների մշակման ուղղությամբ։

Հովսեփ Արղությանն առաջարկել է Հայաստանի զինանշանի մի տարբերակ, որում պատկերված էր հայկական ազգային և հոգևոր մի շարք խորհրդանշաններ` Անձեռակերտ Փրկչի, Արշակունիների խորրդանիշ արծվի, գառան ու խաչվառի, Արարատ լեռան ու Նույան տապանի, ինչպես նաև առյուծի ու վիշապի պատկերներով^[3]։

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հովսեփ Արղությանը նախքան 1925 թվականը
Հովսեփ Արղությանը 1910-ական թվականներին

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ «Յովսէփ Արղութեան (Իշխան, 1863-1925). Հայ յեղափոխական շարժման ասպետական շունչն ու կամքը մարմնաւորած Խանասորի Իշխանին ծննդեան 150ամեակին առիթով». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 13-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 6-ին.
↑ ՆՒԻՐԵԱԼՆԵՐ - Խանասորի Իշխանը (Յովսէփ Արղութեան, 1863-1925)(չաշխատող հղում)
↑ Հայկ Դեմոյան Հայկական ազգային խորհրդանշաններ, Երևան 2012, էջ 220

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Հովսեփ Արղության (իշխան) կատեգորիայում։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 2, էջ 86)։

[1] «Յովսէփ Արղութեան (Իշխան, 1863-1925). Հայ յեղափոխական շարժման ասպետական շունչն ու կամքը մարմնաւորած Խանասորի Իշխանին ծննդեան 150ամեակին առիթով». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 13-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 6-ին.

[2] ՆՒԻՐԵԱԼՆԵՐ - Խանասորի Իշխանը (Յովսէփ Արղութեան, 1863-1925)(չաշխատող հղում)

[3] Հայկ Դեմոյան Հայկական ազգային խորհրդանշաններ, Երևան 2012, էջ 220

[1]

[2]

[3]