Կոգնիտիվ լեզվաբանություն

Կոգնիտիվ (ճանաչողական) լեզվաբանությունը լեզվաբանության միջդիսցիպլիմնար ճյուղ է, որը միավորում է հոգեբանության և լեզվաբանության մասին գիտելիքները և ուսումնասիրությունները^[1]։ Սա լեզվաբանական հետազոտություններին ուղղված մոտեցում է, որը կապված է գիտական ու տերմինոլոգիական հակասության հետ, այսինքն՝ չկա որևէ ընդհանուր համաձայնություն այն հարցի շուրջ, թե կոնկրետ ինչ է նշանակում «կոգնիտիվ լեզվաբանություն»-ը^[2]^[3]։

Նախապատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կոգնիտիվ լեզվաբանության հիմքը դրել է Նոամ Չոմսկին՝ 1959թվ․ հրապարակելով իր քննադատական տեսությունը ամերիկացի հոգեբան և գրող Բերհես Ֆրեդերիկ Սկինների «Խոսքային վարքագիծ» գրքի վերաբերյալ^[4]։ Չոմսկին ժխտում էր վարքային հոգեբանությունը, և այդ հակավարքաբանական ակտիվությունը օգնում է նրան հոգեբանության ոլորոտում ուշադրությունը էմպիրիզմից սևեռել մենթալիզմի վրա նոր տերմինների ներմուծման շնորհիվ, որոնք էին կոգնիտիվ հոգեբանությունը և կոգնիտիվ գիտությունը։

1970-ականներին արդեն Չոմսկին լեզվաբանությունը դիտարկում էր որպես կոգնիտիվ գիտության ենթաճյուղ, սակայն այն անվանում էր վերափոխվող մոդել (model transformational) կամ գեներատիվ քերականություն (generative grammar)։ Չոմսկիի հետ միասին «լեզվաբանական պատերազմների»^[5] մեջ ներքաշված լինելով՝ ամերիկացի լեզվաբան և փիլիսոա Ջորջ Լակոֆը վաղ 80-ականներին միանում է ամերիկացի մեկ այլ լեզվաբան Ռոնալդ Լանգաքերի և նեոդարվինիստական լեզվաբանության այլ ներկայացուցիչների հետ՝ ստեղծելով այսպես կոչված «Լակոֆ - Լանգաքերի համաձայնություն»-ը։ Վարկած կա, որ նրանք ընտրել էին «կոգնիտիվ լեզվաբանություն»-ը իրենց հետազոտությունների համար, որպեսզի արժեզրկեն գեներատիվ քերականության վարկանիշը որպես կոգնիտիվ գիտություն^[6]։

Հետևաբար գոյություն ունի 3 մրցակից մոտեցում, որոնք այսօր համարվում են կոգնիտիվ լեզվաբանության արտահայտչամիջոցները։ Դրանցից մեկը լակոֆյան - լանգաքերյան բրենդն է (Կոգնիտիվ Լեզվաբանություն)։ Երկրորդը գեներատիվ քերականությունն է, իսկ երրորդ մոտեցումը առաջարկված է գիտնականների կողմից, որոնց աշխատանքը դուրս է նախորդ երկուսի շրջանակներից։ Նրանք կարծում են, որ կոգնիտիվ լեզվաբանությունը պետք է ընկալվի ոչ թե որպես առանձնահատուկ ընտրված ոլորտ, այլ որպես գիտական հետազոտությունների ամբողջական ասպարեզ, որն ավելի շուտ գնահատվում է իր ակնհայտությամբ և ոչ տեսական արժեքով^[3]։

Հակասություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կոգնիտիվ լեզվաբանության առանձնահատուկ իմաստը, անվան ճշգրիտ հասցեագրումը և նախաձեռնության գիտական հեղինակությունը դրված են եղել հարցականի տակ։ Երբեմն պնդում են, որ այսպես կոչված կոգնիտիվ լեզվաբանության բովանդակությունն այդպես էլ չի համապատասխանում իր անվանը^[6]։

Ինձ թվում է, որ կոգնիտիվ լեզվաբանությունը լեզվաբանության տեսակ է, որ օգտագործում է կոգնիտիվ հոգեբանության և նյարդաբանության հայտագործությունները և ուսումնասիրում է, թե ինչպես է մարդկային ուղեղը ստեղծում և մեկնաբանում լեզուն։ Այլ կերպ ասած, կոգնիտիվ լեզվաբանությունը կոգնիտիվ գիտություն է, մինչդեռ Կոգնիտիվ Լեզվաբանությունը ոչ։ Գեներատիվ լեզվաբանության մեծ մասը, իմ պատկերացմամբ, նույնպես կոգնիտիվ չէ։ — Բերտ Փիթերս

Այսպիսով առաջարկվում է, որ վերոնշյալ շրջանակները, որոնք օգտագործում են «ճանաչողական» պիտակը, կեղծ գիտություններ են, քանի որ մտքի և ուղեղի նրանց տեսակետները հակասում են նյարդագիտության հիմնական ժամանակակից պատկերացումներին, և փոխարենը հիմնված են գիտականորեն չարդարացված ուսմունքների վրա։ Ասում են, որ այս տեսակետի ջատագովները նաև օգտագործել են այլ հետազոտողների ուսումնասիրություններ՝ դրանք որպես իրենց սեփական աշխատանքը ներկայացնելով^[3]։ Չնայած այս քննադատությունն ընդունվում է մեծամասամբ, երբեմն պնդում են, որ հետազոտությունների մի մասը, այնուամենայնիվ, օգտակար պատկերացումներ է տվել^[7]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Robinson Peter (2008)։ Handbook of Cognitive Linguistics and Second Language Acquisition։ Routledge։ էջեր 3–8։ ISBN 978-0-805-85352-0
↑ Peeters, Bert (1998). «Cognitive musings». Word. 49 (2): 225–237. doi:10.1080/00437956.1998.11673884.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 Schwarz-Friesel, Monika (2012). «On the status of external evidence in the theories of cognitive linguistics». Language Sciences. 34 (6): 656–664. doi:10.1016/j.langsci.2012.04.007.
↑ Greenwood, John D (1999). «Understanding the 'cognitive revolution' in psychology». Journal of the History of the Behavioral Sciences. 35 (1): 1–22. doi:10.1002/(SICI)1520-6696(199924)35:1<1::AID-JHBS1>3.0.CO;2-4. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 22-ին.
↑ Harris, Randy Allen (1995). The Linguistics Wars. Oxford: OUP. ISBN 9780199839063.
↑ ^6,0 ^6,1 Peeters, Bert (2001). «Does cognitive linguistics live up to its name?». In Dirven, René (ed.). Language and Ideology, Vol.1: Theoretical Cognitive Approaches. John Benjamins. էջեր 83–106. ISBN 9789027299543.
↑ Gibbs, Raymond W. Jr. (2013). «The real complexities of psycholinguistic research on metaphor». Language Sciences. 40: 45–52. doi:10.1016/j.langsci.2013.03.001.

[1] Robinson Peter (2008)։ Handbook of Cognitive Linguistics and Second Language Acquisition։ Routledge։ էջեր 3–8։ ISBN 978-0-805-85352-0

[Peeters1998-2] Peeters, Bert (1998). «Cognitive musings». Word. 49 (2): 225–237. doi:10.1080/00437956.1998.11673884.

[Schwarz-Friesel2012-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 Schwarz-Friesel, Monika (2012). «On the status of external evidence in the theories of cognitive linguistics». Language Sciences. 34 (6): 656–664. doi:10.1016/j.langsci.2012.04.007.

[4] Greenwood, John D (1999). «Understanding the 'cognitive revolution' in psychology». Journal of the History of the Behavioral Sciences. 35 (1): 1–22. doi:10.1002/(SICI)1520-6696(199924)35:1<1::AID-JHBS1>3.0.CO;2-4. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 22-ին.

[5] Harris, Randy Allen (1995). The Linguistics Wars. Oxford: OUP. ISBN 9780199839063.

[Peeters2001-6] 6,0 ^6,1 Peeters, Bert (2001). «Does cognitive linguistics live up to its name?». In Dirven, René (ed.). Language and Ideology, Vol.1: Theoretical Cognitive Approaches. John Benjamins. էջեր 83–106. ISBN 9789027299543.

[7] Gibbs, Raymond W. Jr. (2013). «The real complexities of psycholinguistic research on metaphor». Language Sciences. 40: 45–52. doi:10.1016/j.langsci.2013.03.001.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]