Կեսարիայի գրադարան
 | |
|---|---|
| Տեսակ | գրադարան |
| Երկիր | .png){kind=small} Բյուզանդական կայսրություն |
Կեսարիայի գրադարան, գոյություն է ունեցել 3-7-րդ դարերում, եղել է հնագույն ժամանակաների խոշոր գրադարաններից մեկը։ Հիմնադրել է քրիստոնյա փիլիսոփա Որոգինեսը աստվածաբանական հետազոտություններ և դասավանդման աշխատանքներ իրականացնելու համար։ Հավանաբար, անհետացել է արաբական նվաճումների ընթացքում։ Գրադարանը հայտնի է միայն անուղղակի տեղեկություններով և քրիստոնեական պատմաբանների աշխատություններում հիշատակումներով։
Կեսարիան հիմնադրվել է Հերովդես I Մեծ-ի օրոք մ․թ․ա 1 դարի վերջում և արագ ձեռք է բերել Հռոմեական կայսրության և Մերձավոր Արևելքի գլխավոր կենտրոններից մեկի նշանակություն։ Առաջին դարի կեսերին բնակչության թիվը հասել է 45 000-ի, Վեսպասիանոսի օրոք քաղաքը ստացել է հռոմեկան գաղութի կարգավիճակ, իսկ Ալեքսանդրոս Սևերոսի օրոք՝ դարձել է մետրոպոլիս[1]։ Հնարավոր է Հերովդեսի օրոք քաղաքում եղել է հանրային գրադարան։
Առաջին անուղղակի հիշատակությունը Պաղեստինում եկեղեցական արխիվի մասին համարվում է Եվսեբիոս Կեսարացու հաղորդագրությունը՝ կապված մոտ 190 թվականին Զատիկի օրվա վեճերի հետ․ այդ առիթով կատարվել են եկեղեցական ավանդության ուսումնասիրություններ, ապա ուղարկվել են նամակներ, որոնք Եվսեբիոսը կարող էր հետագայում օգտագործել իր Եկեղեցական պատմությունը գրելիս[2][3]։ Գրադարանի առաջացումը վերաբերում է 230 թվականին, երբ կայսրությունը տեղափոխվել է Ալեքսանդրիայից Օրիգեն (մոտ 185-253)։ 203 թվականից զբաղվել է մանկավարժական գործունեությամբ։ Հռոմ ճանապարհորդությունից հետո մոտ 215 թվականին նա սկսել է հավաքել «հին գրքեր», այդ թվում՝ Աստվածաշնչի հին հրեական ձեռագրերը։ Հնարավոր է՝ այդ գրադարանը բերել է Կեսարիա և օգտագործել «ավելի կատարյալ ունկնդիրներին» դասավանդման համար[4]։ Պահպանվել է այս դպրոցի աշակերտներից մեկի՝ Գրիգորի Հրաշագործի պատմությունը այն մասին, թե կոնկրետ ինչ է դասավանդել իր աշակերտներին Որոգինեսը։ Բացի քրիստոնեական աստվածաբանությունից, ուսումնասիրվել է փիլիսոփայություն և պոեզիա, բացառությամբ «աթեիստների» ստեղծագործությունների։ Իր աշակերտների համար, Որոգինեսը ընտրել է տարբեր փիլիսոփայական դպրոցների աշխատանքները, որպեսզի աշակերտներին պատկերացում տա տարբեր կարծիքների մասին։ Նրա գրադարանի կազմը ենթադրաբար նույնականացված փոխառություններով վերականգնվում Ալեքսանդր Բազմավեպի, Արիստոբուլի, Իրակլիոնեսի, Հերմասի, Իգնատիոս Անտիոքացի և շատ այլ աշխատություններում[5]։
Որոգինեսը սպանվել է Դեցիուսի հալածանքների ժամանակ՝ 250-ական թվականների սկզբին և Է․ Շվարցի ենթադրությամբ այդ ժամանակ էլ գրադարանը վնասվել է։ Չնայած դրա վերաբերյալ չկան ուղղակի տեղեկություններ, այդպիսով կարելի է բացատրել տեղեկությունը այն մասին, որ Պամֆիլոս Կեսարացին, որը դարձել է Կեսարիայում դպրոցի ղեկավար 280-ական թվականներին, մեծ դժվարությամբ գրադարանի համար կարողացել է ձեռք բերել Որոգինեսի աշխատությունները[6]։ Պամֆիլոսի և նրա աշակերտ Եվսեբիոսի օրոք Կեսարիայի գրադարանի համբավը աճել է որպես ձեռագրերի պատրաստման կենտրոն․ ստեղծվել է կեսարիական գրության ձևը։ Նույնիսկ Մեծ հալածանքի ընթացքում այդ աշխատանքը չի դադարեցվել, հենց այդ ժամանակ է ստեղծվել հայտնի Սինայի օրենսգիրքը։ Պամֆիլոսը խմբագրել է Սեպտուագինտայի նոր թարգմանության տեքստը[7]։ Ավելի ուշ Կոնստանտին Մեծը, ցանկանալով Կոստանդնուպոլիսի եկեղեցիները ապահովել Սուրբ Գրության տեքստերով, պատվիրել է Կեսարիայից Աստվածաշնչի 50 մագաղաթե պատճեն[8]։
Գրադարանը իր ծաղկմանն է հասել 4-րդ դարի առաջին կեսին Եվսեբիոս Կեսարացու և Կեսարիայի եպիսկոպոսական կաֆեդրայի նրա հետնորդների օրոք։ Հարյուրամյակի կեսերին այստեղ աշխատել են հայտնի աստվածաբաններ Գրիգոր Նազիանզացին, Հիլարիոսը[9]։ 386 թվականին գրադարանից օգտվել է Հիերոնիմոսը[10]։
Քաղկեդոնի ժողովից հետո Կեսարիայի եպիսկոպոսական կաֆեդրան կորցրել է առաջնությունը Պաղեստինում։ 614 թվականին քաղաքը նվաճվել է պարսիկների կողմից և պահպանվել մինչև 628 թվականը։ 6 տարի պաշարումից հետո Կեսարիան 641 թվականին նվաճել են արաբները։ Պատմաբանները հույս են հայտնում, որ դրանից առաջ քաղաքը լքել են նշանավոր հույները՝ իրենց հետ տանելով գրադարանի ամենաարժեքավոր ձեռագրերը։ Կեսարիայի գրադարանի հետագա ճակատագրի մասին ոչինչ հայտնի չէ[11]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Carriker, 2003, էջ 1
- ↑ Carriker, 2003, էջ 2
- ↑ Евсевий, Церковная история, V.25
- ↑ Carriker, 2003, էջ 6
- ↑ Carriker, 2003, էջեր 8-9
- ↑ Carriker, 2003, էջեր 10-12
- ↑ Carriker, 2003, էջ 15
- ↑ Carriker, 2003, էջ 16
- ↑ Carriker, 2003, էջ 26
- ↑ Carriker, 2003, էջ 23
- ↑ Carriker, 2003, էջ 29
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Carriker A. The library of Eusebius of Caesarea. — BRILL, 2003. — 358 p. — (Supplements to Vigiliae Christianae). — ISBN 90-04-13132-9
- Grafton A., Williams W. Christianity and the Transformation of the Book: Origen, Eusebius, and the Library of Caesarea. — 2006. — 367 p. — ISBN 978-0-674-02314-7.