Կեղծ եզակիության էֆեկտ
Կեղծ եզակիության էֆեկտ (անգլ.՝ false uniqueness effect), հոգեբանական ֆենոմեն, որը բաղկացած է անհատի հակումից՝ թերագնահատելու այլ անձանց շրջանում ընդունակությունների տարածվածությունը և նրա համար բնորոշ ցանկալի կամ հաջող պահվածքը։
Էֆեկտը կոգնիտիվ (իմացական) խեղաթյուրում է, այսինքն, որոշակի հանգամանքների պատճառով մտածողության համակարգված սխալ։ Օրինակ, եթե մարդու համար բնորոշ է մետրոյում տեղը զիջել տարեցներին (սոցիալապես ցանկալի պահվածք), ապա այն հակված է թերագնահատել մի շարք այլ անհատների, իր տեղը զիջելով մետրոյում։
Մարդու դրական հատկությունների տարածվածության նման խեղաթյուրված ընկալումը հնարավորություն է տալիս անհատին ավելի դրական գնահատել «Ես» կերպարանքը՝ դրանով իսկ բարձրացնելով իր ինքնագնահատականը։ Անհատներն իրենց ավելի հարմարավետ են զգում, եթե զգում են իրենց եզակիությունը[1]։
Ենթադրվում է, որ դա անհատների ՝ ավելի հաճախ դրական հատկություններ վերագրելու հակումի հետևանք է, քան բացասական։ [2]։
Որքան անհատականացված է վարքագիծը, այնքան ավելի պատրաստակամորեն է անհատը գերագնահատում իր տարածվածությունը[3]։
Ըստ էության՝ կեղծ եզակիության էֆեկտը կեղծ համաձայնության էֆեկտի հակառակն է։ Այսինքն, եթե անհատը հակված է գիշերային ժամերին ուտելուն, ապա նրան թվում է, որ շատ մարդիկ այդպես են վարվում (կեղծ համերաշխություն), մինչդեռ առավոտյան հակապատկեր ցնցուղ ընդունելու նրա սովորությունը շատ տարածված չի թվում այլ մարդկանց շրջանում (կեղծ եզակիություն)։ Երկու էֆեկտներն էլ ազդեցություն ունեն մարդու կողմից ընկալվող կերպարի վրա՝ ինքնագնահատականի, վրա։ Այդ էֆեկտների համաձայն՝ անհատներն ավելի հակված են մեր բացասական հատկանիշները գնահատել որպես նորմ, իսկ դրականը՝ որպես բացառություն։
Կեղծ եզակիության էֆեկտը, կեղծ համաձայնության էֆեկտը, ինչպես նաև մի շարք այլ էֆեկտներ սոցիալական հոգեբանության այնպիսի երևույթի մաս են կազմում, ինչպիսին է «տրամադրությունը հօգուտ սեփական անձի»[3]։ Այս երևույթը ինքն իրեն բարենպաստ վերաբերվելու անհատի ցանկությունն է։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1988 թվականին Ջերի Սուլզը, Չոյ Վան և Գլեն Սանդերսը հոդված են հրապարակել կեղծ եզակիության էֆեկտի նկարագրությամբ։ Այս հոդվածում խոսքը վերաբերում էր այն մասին, թե ինչպես են մարդիկ ընկալում սեփական վարքագիծը, կապված առողջության պահպանման հետ։
Այս ուսումնասիրության մասնակիցները տղամարդ ուսանողներ էին։ Նրանց թվում էին նրանք, ովքեր իրենց գնահատում էին որպես սեփական առողջությանը հետևողներ (օրինակ, առավոտյան վարժություններ են կատարում), և նրանք, ովքեր իրենց գնահատում էին, որ չեն վերահսկում իրենց առողջությունը։ Խնդիրն այն էր, որ գնահատենք այն մարդկանց բաժինը, ովքեր հետում են իրենց առողջությանը, ինչպես նաև իրենց առողջությանը չհետևող մարդկանց բաժինը։
Արդյունքները ցույց են տվել, որ մարդիկ, ովքեր հակված են հետևել իրենց սեփական առողջությանը, թերագնահատել են նույն կերպ վարվող մարդկանց թիվը[4]։
Հետախուզում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հետազոտություններում կեղծ տարբերակումը ինդեքսավորվում է` համեմատելով այն մարդկանց տոկոսը, որոնց մասնակիցները գնահատում են, որ նման վարք են ունենում իրական ընտրանքային վիճակագրության հետ[5]։
Մուհամեդ Ալիի էֆեկտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ուսումնասիրության մեջ Allison et al.(1989)[6] ստուգվել է, թե արդյոք կեղծ եզակիության էֆեկտը տարածվում է միայն բարոյական վարքագծի կամ մտավոր ունակությունների գնահատման վրա։ Հայտնաբերվում է, որ առարկաներն ավելի հաճախ նշում էին, որ ավելի հավանական են անում բարի և խելամիտ գործողություններ և ավելի քիչ հավանական է, որ վարվեն վատ կամ հիմար, քան մյուս մարդիկ։ Այնուամենայնիվ, լավ և վատ արարքների գնահատման տարբերությունների մեծությունը ավելի բարձր էր, քան խելացի և հիմար արարքների գնահատման ժամանակը։ Հեղինակները եզրակացրել են, որ մարդիկ հաճախ են իրենց համարում լավ և բարոյական են, քան մյուսները, բայց իրենց չեն համարում ավելի խելացի, քան մյուսները։ Այս էֆեկտը կոչվում է Մուհամեդ Ալիի էֆեկտ։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Snyder & Fromkin Uniqueness; The human pursuit of difference // 1980.
- ↑ Krueger & Clement Estimates of Social Consensus by Majorities and Minorities: The Case for Social Projection // 1997.
- ↑ 3,0 3,1 Дэвид Майерс Социальная психология. — СПб.: Питер, 2015.
- ↑ Пол Клейнман Психология. Люди, концепции, эксперименты. — С. 136.
- ↑ Jerry Suls False Uniqueness Bias.
- ↑ Allison S.T., Goethals G.R., Messick D.M. On Being Better but not Smarter than Others: The Muhammad Ali Effect // Social Cognition. — 1989. — № 7(3) (Սեպտեմբեր). — С. 275—295. — .