Լուիզա Ուելս Այքման
| Լուիզա Ուելս Այքման | |
|---|---|
| Ծնվել է | հոկտեմբերի 17, 1755 |
| Ծննդավայր | Չարլստոն, Հարավային Կարոլինա, ԱՄՆ |
| Մահացել է | նոյեմբերի 29, 1831 (76 տարեկան) |
| Մահվան վայր | Ուայթ կղզի, Հարավարևելյան Անգլիա, Անգլիա, Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն |
| Մասնագիտություն | գրող |
Լուիզա Ուելս Այքման, նաև հայտնի է որպես Լուիզա Սյուզաննա Այքման (ծնվել է որպես Լուիզա Սյուզաննա Ուելս, հոկտեմբերի 17, 1755, Չարլստոն, Հարավային Կարոլինա, ԱՄՆ - նոյեմբերի 29, 1831, Ուայթ կղզի, Հարավարևելյան Անգլիա, Անգլիա, Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն), բրիտանացի հեղինակ և երաժշտական պարտիաների հավաքորդ։ Նա առավել հայտնի է իր «Ճանապարհորդության ամսագիր Չարլսթոնից դեպի Լոնդոն» գրքով։
Վաղ կյանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լուիզան ծնվել է 1755 թվականի հոկտեմբերի 17-ին Հարավային Կարոլինայի Չարլսթոն քաղաքում, Բրիտանական Ամերիկայում։ Նրա ծնողներն էին Ռոբերտ Ուելսը (1728-1794) և Մերի Ռոուանդը (1728-1805)։
Նրա հայրը Չարլսթոնում գրքի առևտրական, տպագրիչ և թերթերի գլխավոր հրատարակիչ էր[1]։ 1764 թվականին Ռոբերտ Ուելսը հրատարակեց Հարավային Կարոլինա և Ամերիկայի Ընդհանուր Թերթը : 1775 թվականին Ուելսը պնդում էր, որ Ամերիկայում վաճառվող գրքերի ամենամեծ պաշարն ունի։ Չարլսթոնում եղած ժամանակ նա գրել և հրատարակել է «Վիրգիլիոսի տրավեստը»։ Ռոբերտ Ուելսը «եռանդուն լոյալիստ» էր (ամերիկացի հեղափողական)[2]։ Հետևաբար, ամերիկյան հեղափոխական պատերազմի սկզբում նա լքեց գաղութները և վերադարձավ Լոնդոն[1]։
Նրա մայրը Շոտլանդիայի Գլազգո քաղաքի վաճառական Ջոն Ռոունդի (կամ Ռոուենի) ավագ զավակն էր։ Ջոն Ռոուենը Ութվենի դժբախտ ընտանիքի ժառանգն էր, կոմս Գովրիի, ով հրաժարվեց Ռութվենի անունից Ռոունդի համար։
Նա մեծացել է երկու եղբոր և երկու քրոջ հետ։ Նրա ավագ եղբայրը Ջոն Ուելսն էր (1752-1799)։ Նրա կրտսեր եղբայրը բժիշկ Ուիլյամ Չարլզ Ուելսն էր (1757-1817)։ Նրա ավագ քույրն էր Պրիսցիլա Ուելսը (1756-1843), ով ամուսնացած չէր։ Նրա կրտսեր քույրը Հելենա Ուելսն էր (1758-1824), ով ամուսնացած էր Էդվարդ Ուիթֆորդի (1762-1834) հետ։ Հելենան գրել է երկու վեպ՝ «Խորթ մայրը» (1799) և «Կոնստանցիա Նևիլը» (1800)։
Այն բանից հետո, երբ 1775 թվականին նրա հավատարիմ (Ամերիկյան հեղափոխական) հայրը փախավ Չարլսթոնից Անգլիա, Լուիզան և նրա եղբայրը մնացին կարգավորելու ընտանեկան բիզնեսը։ Երեք տարի անց նրան արտաքսեցին որպես լոյալիստ և նա ստիպված լքեց Ամերիկան։ Լուիզան նավարկեց 1778 թվականի հունիսի 27-ին՝ Լոնդոն աքսորելու նպատակով[2]։ Այսպիսով սկսվեց ճանապարհորդությունը, որը հետագայում հիշատակվելու էր նրա գրքում[3]։
Աշխատանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լուիզա Ուելս Այքմանի «Ճանապարհորդությունը Չարլսթոնից դեպի Լոնդոն» աշխատությունը որն իրականացվել է Ամերիկյան հեղափոխության ժամանակ 1778 թվականին հայտնի ամերիկացի հավատարիմ մի աղջկա կողմից և գրվել հիշողությունից միայն 1779 թվականին, 18-րդ դարի ոչ գեղարվեստական ստեղծագործություն է։ Հյուսիսային Ամերիկայի գրող.[4][5] Այս գիրքը համարվում է ամերիկյան պատմության առաջնային աղբյուրը[6][7]։
Այս գրքում Լուիզան պատմում է բազմաթիվ պատմություններ[8]։ Մի քանիսը պատմվում են Ամերիկյան պատմության Սմիթսոնյան ազգային թանգարանում[9]։ Այնտեղ մի քանի պատմություններ են պատմվում Լուիզայի ճամփորդության, մասնավորապես՝ Չարլսթոնը լքելու մասին։
Մեկ այլ պատմություն պատմում է Չարլսթոնի շրջանի հանրային գրադարանը։ Գրադարանը կրկնում է տաֆոֆոբիայի մասին պատմություն, որը կապված է նրա հոր ընկերոջ՝ Ջորջ Վուդրոփի հետ։ Լուիզայի ճանապարհորդությունից տարիներ առաջ Ռոբերտ Ուելսը մասնակցել է Վուդրոփի հուղարկավորությանը։ Լուիզան այդ ուղևորության ընթացքում իմացավ այդ հուղարկավորության մասին լրացուցիչ մանրամասներ։ Զրուցելով ուղեկցորդի հետ, որը եկեղեցու ժամկոչն էր, Լուիզան իմացավ, որ պարոն Վուդրոփը իրականում պատահաբար ողջ-ողջ թաղվել է եկեղեցու գերեզմանատանը[10]։
Լուիզան ցանկանում էր, որ իր թոռնիկը պահպանի իր աշխատանքները։ Իր գրքի լրացումների 108-րդ էջում, գրում է. «Այս ձեռագիրը, որը ես ցանկանում եմ, կարող է պահպանվել իմ թոռան՝ Ալեքսանդր Ուելս Այքմանի համար, որին ես մեծացրել եմ վաղ մանկությունից, և որն այժմ տասնչորս տարեկան է»․1821թ. Արևմտյան Քոուզ, Ուայթ Կղզի։
Երաժշտական հավաքածու[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լուիզայի հայրը՝ Ռոբերտ Ուելսը, 1753 թվականին Շոտլանդիայից եկավ Չարլսթոն՝ որպես գրավաճառ։ Նա նաև կրում էր հարյուրավոր հայտնի երգերի թերթիկներ և հանրաճանաչ մեղեդիների հավաքածուներ,որոնք ձեռք էր բերել՝ Լոնդոնից, Դուբլինից և Էդինբուրգից։ Լուիզան ստեղծել է անձնական երգարան, որը բաղկացած է մոտավորապես 110 երաժշտական թերթերից[11]։ Լուիզայի երգերի գիրքը գնվել է 1992 թվականին Կոնգրեսի գրադարանի երաժշտական բաժնի կողմից։ Նրա երգարանից առանձին թերթիկները կարելի է անձամբ դիտել գրադարանում։
Ընտանիք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նա ամուսնացել է Ճամայկայի մայրաքաղաք Քինգսթոնում, 1782 թվականի հունվարի 14-ին Ալեքսանդր Այքմանի (1755-1838) հետ, ով շոտլանդացի տպագրիչ, թերթի հրատարակիչ և հողատեր էր։ Լուիզան միացավ նրան Անգլիայից ոչ քիչ վտանգից հետո, երկու անգամ փորձելով փախչել. առաջին փորձի ժամանակ նա գերվեց ֆրանսիացիների կողմից և մոտ երեք ամիս կալանավորվեց Ֆրանսիայում, իսկ երկրորդում ՝ թագավորական նավի կողմից՝ ստրուկների նավով անցնելու պատճառով։ Ալեքսանդրը մահացել է 1838 թվականի հուլիսի 6-ին Ճամայկա նահանգի՝ Սենթ Էնդրյու քաղաքի, Պրոսպեկտ Պարկում, 83 տարեկան հասակում։ Նա թաղված է Սուրբ Էնդրյու ծխական եկեղեցում, որը սովորաբար կոչվում է «Կես ճանապարհի ծառի եկեղեցի»։ Նույն գերեզմանոցում է թաղված նրա հարսը՝ Շառլոտա Քորի Այքմանը[12]։ Ջենտլմենի ամսագրում հրապարակված մահախոսականում գրված էր, որ «նա իսկապես պատվաբեր, արժանի և բարեգործ մարդ էր, և նրա մահը շատ ողբալի է»։
Ալեքսանդրն ու Լուիզան ունեին երկու որդի և ութ դուստր։ Նրանց 10 երեխաներից վեցը մահացել են որպես նորածիններ։ Բոլոր վեց նորածինները թաղված են Ալեքսանդրի եղբոր՝ Էնդրյուի մոտ, Քինգսթոնի «Անծանոթների գերեզմանատան»-ը[12]։
Նրա երեք ողջ մնացած դուստրերն էին Մերի Էննը (1782-1844), Ջեյմս Սմիթի կինը՝ Սենթ Էնդրյուսից, Ջամայկան, Էն Հանթերը (1788-1841), Ջոն Էնրայթի այրին, Սուրջոն Ռ.Ն. (1795-1817) և Սուսաննան (1795-1817)։ Նրա ողջ մնացած որդին և ընտանեկան տպագրության գործի իրավահաջորդը Ալեքսանդր Այքմանն էր (1783-1831), ով 1805-ին ամուսնացավ Շառլոտա Կորիի (1781-1810) հետ, 1814-ին ամուսնացավ Մերի Բրայանի (1787-1850) և մահացավ 1831-ի ապրիլին թողնելով բազմաթիվ ընտանիք։
Մահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լուիզան տեղափոխվեց Քոուս, Ուայթ կղզի, ենթադրաբար իր դստեր՝ Սյուզաննայի հետ լինելու համար։ Լուիզան մահացավ Ուայթ կղզում 1831 թվականի նոյեմբերի 29-ին՝ իր դստերից 13 տարի անց։ Նա թաղված է իր դստեր կողքին ՝ Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցում։ K6-240-ի ծխական եկեղեցու բակում կանգնած է՝ պորտլանդական քարից պատրաստված, զոհասեղանի գերեզմանը, որը շրջապատված է երկաթե բազրիքով, որի վրա կա հետևյալ մակագրությունը․[13]
Ներքևում թաղված է այն ամենը, ինչ մահացու էր Սուսաննայի հինգերորդ դստեր և Ալեքսանդր Այքմանի և Լուիզա Սուսաննայի՝ նրա կնոջ, յոթերորդ երեխայի համար, Ջամայկա կղզի։
Նոյեմբերի հիշարժան փոթորիկում 1795 թվականի նոյեմբերի 17-ին և 18-ին նա փրկվեց նավի խորտակումից իր հոր, մոր և մանկահասակ քրոջ հետ, երբ նրանց 2000-ից ավելի արարածներ հանդիպեցին ջրային գերեզմանին այս կղզու հետևի մասում։ «Նրանք, որ նավերով ծով են իջնում, մեծ ջրերում առևտուր անողները, սրանք են Տիրոջ գործերը և նրա հրաշքները անդունդում. ---բայց---Նա նրանց բերեց իրենց ուզած հանգրվանը։
Մի սիրալիր մայր մեծացրեց այս խոնարհությունը
Հուշարձան իր հանգուցյալ Սուրբին, որի
ուխտագնացությունն այստեղ ավարտվեց։
Հեռավոր երկրում որդի և հինգ դուստր
իջել են լուռ գերեզմանի մոտ։ Այդպիսիներից Աստծո Թագավորությունն է։
Գերեզմանի կողքին հետևյալ մակագրությունն է։
Ջ․ Հ․ Ս
Լուիզա Սուսաննա
Ալեքսանդր Այքմանի կինը
Ճամայկայի
Մահախոսական, 29 նոյեմբերի 1831 թ
Աետաթ 76
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 Barnwell, Robert Woodward (1941). Loyalism in South Carolina, 1765-1785. Duke University - Thesis.
- ↑ 2,0 2,1 Harris Sharon M. (1996)։ American women writers to 1800։ archive.org: Oxford University Press։ էջեր 356–360։ ISBN 9780195084535
- ↑ Barnwell Robert Woodward (1941)։ Loyalism in South Carolina, 1765-1785։ Duke University - Thesis
- ↑ Arksey Laura (1983)։ American diaries : an annotated bibliography of published American diaries and journals։ archive.org: Gale Research։ էջեր 107, 274։ ISBN 0810318008
- ↑ Hubbell Jay B. (1954)։ The South in American literature, 1607-1900։ archice.org: Duke University Press։ էջեր 162, 970։ ISBN 0822300915
- ↑ Miller Bonny H. (2010)։ «A Songbook and a Sea Voyage: The Legacy of Louisa Wells Aikman»։ The Bulletin of the Society for American Music։ XXXVI (1): 1–2
- ↑ Flora, MacKethan, Taylor (2002)։ The Companion to Southern literature : themes, genres, places, people, movements, and motifs։ archive.org: Louisiana State University Press։ էջեր 970։ ISBN 9780807126929
- ↑ «Reviewed Work: The Journal of a Voyage from Charleston, S. C., to London»։ The South Carolina Historical Magazine 73 (4): 223–224։ 1972։ JSTOR 27567153
- ↑ «Banished»։ Smithsonian National Museum of American History։ Վերցված է 13 October 2019
- ↑ Butler Nic (2018)։ «Buried Alive in Early Charleston»։ Charleston County Public Library
- ↑ Wells Louisa Susannah (1770)։ Songs. Louisa Susannah Wells։ Library of Congress: various
- ↑ 12,0 12,1 Lawrence-Archer James Henry (1875)։ Monumental inscriptions of the British West Indies from the earliest date։ archive.org: Chatto
- ↑ Aikman։ «Burial Database»։ Northwood Village։ Վերցված է 14 October 2019