Իվանո-Ֆրանկիվսկի քաղաքապետարանի շենք
 | |
 | |
 |
Իվանո-Ֆրանկիվսկի քաղաքապետարանի շենք (ուկրաիներեն՝ Івано-Франківська ратуша), շենք Իվանո-Ֆրանկիվսկ քաղաքի կենտրոնում՝ Շուկայի հրապարակում։ Ուկրաինայի սակավաթիվ քաղաքապետարանի շենքերից մեկը, որը կառուցվել է կոնստրուկտիվիզմի ոճով՝ ար-դեկո տարրերով[1][Նշում 1]։
Գալիցկայա փողոցը տանում է դեպի քաղաքապետարանի շենք։ Այժմ այնտեղ է գտնվում Իվանո-Ֆրանկիվսկի գավառագիտական թանգարանը։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1662 թվականին Ստանիսլավովի (այժմ՝ Իվանո-Ֆրանկիվսկ) հիմնադիր Անջեյ Պոտոցկին որոշել է քաղաքում կառուցել քաղաքապետարանի շենք։ 1666 թվականին այդ նպատակով կառուցվել է ժամանակավոր փայտե շինություն[2]։ 1672 թվականին այն վերակառուցվել է փայտից և քարից[3]։ Շենքն իրենից ներկայացրել է ուշ Վերածննդի ոճով կառուցված ինը հարկանի կլոր փայտե աշտարակ՝ քարե հիմքով։ Գերմանացի ճանապարհորդ Ուլրիխ ֆոն Վերդումը, ով այցելել է Ստանիսլավով 1672 թվականի հունվարին, իր «Օրագրում» թողել է այդ քաղաքապետարանի շենքի նկարագրությունը։
Առաջին քաղաքապետարանի շենքը օգտագործվել է տեղական խորհրդի և դատարանի նիստերի անցկացման համար։ Շենքի աշտարակը թուրք-լեհական պատերազմի ժամանակ ունեցել է պաշտպանական նշանակություն, այն ծառայել է նաև որպես հրդեհադիտանոց։
Քարե և փայտե շենքը գոյատևել է ընդամենը մի քանի տարի և օսմանյան զորքերի կողմից քաղաքի պաշարումից հետո՝ 1677 թվականին, ապամոնտաժվել է։ 1695 թվականին քաղաքապետ Յոզեֆ Պոտոցկու հրամանով ճարտարապետ Շառլ Բենուան կառուցել է նոր քարե շենք։ Որպես մանրակերտ՝ ընտրվել է Գուսյատին քաղաքի քաղաքապետարանի շենքը, որը կառուցվել է 1634 թվականին։
Ստանիսլավովի քաղաքապետարանի շենքը դարձել է քաղաքի ամենաբարձր կառույցը․ ունեցել է խաչաձև տեսք, ինը հարկ և գմբեթով աշտարակ։ Հինգերորդ հարկի մակարդակում եղել է ժամացույց՝ չորս թվահարթակով, որը 15 րոպեն մեկ ազդարարել է ժամանակը՝ օգտագործելով գմբեթում կախված զանգերը։ Վերևում գտնվել է աշտարակի դիտահարթակը, որտեղ մշտապես հերթապահել են պահակախմբերը։ Երբ հայտնաբերվել է հրդեհ, հակառակորդ է մոտեցել, կամ այլ վտանգներ են սպառնացել, դիտորդները շեփոր են հնչեցրել՝ զգուշացնելով քաղաքի բնակիչներին։ Նրանց համար ժամացույցի վերևում կահավորված սենյակ է հատկացվել։ Քաղաքապետարանի և դատարանի նիստերը տեղի են ունեցել երկրորդ և երրորդ հարկերում։ Առաջին հարկը վարձակալել են վաճառականները, որոնք այդտեղ 24 խանութ են հիմնել։ Քաղաքապետարանի շենքի նկուղում է գտնվել բանտը։ Քաղաքապետարան կարելի էր հասնել Պոտոցկիների տոհմի զինանշանով երկաթյա դռնով, որը գտնվել է շենքի արևմտյան թևում։
Տանիքին վեր էր խոյանում Գալիցիայի հովանավոր Միքայել Հրեշտակապետի արձանը, որը վիշապի տեսքով հաղթում է սատանային։ 1826 թվականին այդ արձանը փոթորկից տապալվել է և հաջորդ տարի Ավստրիական կայսրության իշխանությունները այն փոխարինել են կայսերական արծվով։
19-րդ դարի առաջին կեսին քաղաքապետարանի շենքի շուրջ տեսարանը փոխվել է։ 1829 թվականին Ստանիսլավովում նշանակվել է նոր քաղաքապետ՝ Կրատերը, որը բարեփոխել է քաղաքային կառավարման համակարգը։ Նրա անունը կապված է զգալի վերափոխումների հետ, որոնք փոխել են քաղաքի նկարագիրը։
1868 թվականի սեպտեմբերի 28-ին քաղաքապետարանի շենքը հրդեհվել է։
1870 թվականին դրվել է քաղաքապետարանի շենքի նոր հիմնաքարը։ Աշխատանքներն իրականացրել են Լվովի «Մեքենայական մեթոդով աղյուսների արտադրության և շինարարության ընկերությունը»։ Ճարտարապետներն են եղել Աֆանասի Պշիբիլովսկին և Ֆիլիպ Պոկուտինսկին։ 1870 թվականի հունիսի 6-ին հանդիսավոր կերպով դրվել է հիմքը, որի մեջ տեղադրվել է պարկուճ՝ քաղաքապետարանի շենքի պատմության մասին պատմող մագաղաթով, ինչպես նաև հին լեհական և ավստրիական մետաղադրամներով ու մեդալներով։ Շինարարությունն ավարտվել է 1871 թվականին։
Նոր քաղաքապետարանի շենքը եղել է ուղղանկյունաձև, ունեցել է բարձր աշտարակ, երեսապատված էր սպիտակ մարմարով։ Վերևում տեղակայված են եղել կուրանտներն ու դիտասրահը։ Ճարտարապետական անսամբլը ամբողջացրել է երկարաձգված կիսագնդաձև գմբեթը։ Քաղաքային խորհրդի նիստերի դահլիճը ճոխ գեղազարդարված էր և պատերին արձանագրություններ եղել են Ստանիսլավովի պատմության հիմնական իրադարձությունների մասին։ Նկուղում տեղակայված էր ոստիկանական բաժանմունք։
Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ՝ 1915 թվականի փետրվարի 8-ից 19-ը, Ստանիսլավովի համար ծանր մարտերի ժամանակ, քաղաքապետարանի շենքը գնդակոծվել է ավստրիական զորքերի կողմից և դրանից հետո մնացել վթարային վիճակում։
1929 թվականի դեկտեմբերին «Ինժեներ Կրաուշ և միություն» ընկերությունը սկսել է նոր քաղաքապետարանի շենքի կառուցումը՝ ըստ ճարտարապետ և ինժեներ Ստանիսլավ Տրելի նախագծի։ Ավանդույթի համաձայն՝ հիմքում տեղադրվել է պարկուճ՝ նոր շենքի հատակագծերով, հին քաղաքապետարանի շենքի լուսանկարներով և այլ փաստաթղթերով։ Շինարարությունը նախատեսվել է ավարտել 1932 թվականին։ Բայց ֆինանսական միջոցների խրոնիկ սղության պատճառով կառույցը շահագործման է հանձնվել երեք տարի անց, իսկ ներքին հարդարման աշխատանքները շարունակվել են մինչև 1939 թվականը։
Վերջին քաղաքապետարանի շենքը կառուցվել է ար-դեկո ոճով և իրենից ներկայացնում է խաչաձև շինություն, խաչի հատման տեղում աշտարակով։ Աշտարակն ավարտվում է ռազմական սաղավարտի տեսքով գմբեթով։ Չորրորդ հարկի մակարդակին անկյուններում տեղադրվել են բրոնզե արծիվներ, որոնք պետք է խորհրդանշեին Լեհաստանի Հանրապետության հզորությունը։ Կառույցի ընդհանուր բարձրությունը մոտավորապես 50 մետր է։
1939 թվականի սեպտեմբերի 19-ին Կարմիր բանակի զորքերը մտել են քաղաք և Ստանիսլավովը մտել է Ուկրաինական ԽՍՀ-ի կազմի մեջ։ Քաղաքապետարանի շենքում փակվել են մասնավոր խանութներն ու ռեստորանները։
Վերմախտի զորքերի կողմից քաղաքը գրավելու ժամանակ նացիստները փորձել են քանդել քաղաքապետարանի շենքը, սակայն չեն կարողացել պայթեցնել այն, քանի որ շենքի պատերը երկաթբետոնե մոնոլիտ են։ Բոլոր պատերի միաժամանակյա պայթեցումը կհանգեցներ հարևան շենքերի վնասմանը, որոնցում տեղակայված են տարբեր օկուպացիոն հաստատություններ։ Նացիստները կարողացել են ոչնչացնել միայն շենքի հյուսիսարևմտյան թևը։
1957 թվականին քաղաքապետարանի շենքը վերականգնվել է։ Վերակառուցման ընթացքում արծիվների ֆիգուրները փոխարինվել են քանդակագործական աբստրակցիաներով։ 1959 թվականի ապրիլի 26-ին այստեղ բացվել է Իվանո-Ֆրանկիվսկի տեղական քաղաքային թանգարանը։ 2007 թվականին քաղաքապետարանի շենքում տեղադրվել է նոր ժամացույց՝ ավտոմատ մեխանիզմով և էլեկտրոնային կուրանտներով, որոնք նվագում են ուկրաինական 12 մեղեդիներ։
Նշումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Івано-Франківська ратуша на Енциклопедії пам'яток». Արխիվացված է օրիգինալից 31 січня 2016-ին. Վերցված է 24 січня 2016-ին.
- ↑ Рычков П. А. Градостроительная эволюция Станислава в XVII–XIX вв. // Архитектурное наследство. — Москва. 1996, № 41. — С. 83.
- ↑ (լեհ.)Ratusz Արխիվացված 2010-07-21 Wayback Machine
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- История Ивано-Франковска (ուկր.)
- Четыре ратуши Станиславова (ուկր.)
- Об Ивано-Франковской ратуше на сайте Referatu.net.ua (ուկր.)
Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Івано-Франківськ.краєзнавчий музей :Путівник(Гронець М.М.,Арсенич П.І., Зуб’як Л.О., та ін. Ужгород:Карпати, 1979.-96ст.,
- Майданами та вулицями Івано-Франківська.Історико — культурний путівник. Львів., «Світло і тінь», 1994.-90 ст.
- Паньків М. Ратуша. Історичний нарис.- Івано-Франківськ:Лілея — НВ, 1999.-36 ст.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իվանո-Ֆրանկիվսկի քաղաքապետարանի շենք» հոդվածին։ |