Երկրաշարժեր Հերաթում (2023)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Երկրաշարժեր Հերաթում
Տեսակերկրաշարժերի շարք
Երկիր Աֆղանստան[1]
ՏեղանքՀերաթ
Տարեթիվհոկտեմբերի 7, 2023
Զոհվածներանհայտ
Վիրավորներ1688
Անհայտ կորածներ485
 2023 Herat earthquakes Վիքիպահեստում

2023 թվականի հոկտեմբերի սկզբին Աֆղանստանի Հերաթ նահանգում 6,3 մագնիտուդ ուժգնությամբ երեք երկրաշարժ է տեղի ունեցել։ Առաջին երկու երկրաշարժերը տեղի են ունեցել հոկտեմբերի 7-ին ժամը 11:11-ին և 11:42-ին Հերաթ քաղաքի մոտակայքում[2][3], որին հաջորդել են բազմաթիվ հետցնցումներ[4]։ Հոկտեմբերի 11-ին 6,3 մագնիտուդ ուժգնությամբ ևս մեկ երկրաշարժ է տեղի ունեցել նույն տարածքում։ Երկրաշարժի խզվածքը կապված էր նախորդ երկրաշարժերի հետ։ Մահացել է առնվազն 1294 մարդ, 1688-ը վիրավորվել են, 485-ը համարվում են անհետ կորած։ Զոհերի մեծ մասը տեղի է ունեցել հոկտեմբերի 7-ի առաջին երկու խոշոր երկրաշարժերի ժամանակ, մինչդեռ հոկտեմբերի 11-ի երկրաշարժի հետևանքով զոհվել է առնվազն մեկ և վիրավորվել 130 մարդ։ Փոքր ավերածություններ են տեղի ունեցել նաև Իրանում։

Տեկտոնական դրվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աֆղանստանը գտնվում է Արաբական, Հնդկական և Եվրասիական սալերի բախման լայն և բարդ գոտում։ Երկրի արևմտյան հատվածը բաժանված է երկու հիմնական երկրաբանական շրջանների՝ Հյուսիսային Աֆղանստանի պլատֆորմ՝ հյուսիսում և մի շարք միակցված տեռանների՝ հարավում[5]։ Հյուսիսային Աֆղանստանի պլատֆորմը ուշ պալեոզոյան դարաշրջանում (մոտ 300 մլն տարի առաջ) տեկտոնիկորեն համեմատաբար կայուն է մնացել հերցինյան ծալքավորությունից (քիչ տեղաշարժերով), երբ այն դարձավ Եվրասիայի մի մասը։ Հարավում կա մի շրջան, որը կազմված է մայրցամաքային բեկորներից և հրաբխային կամարներից, որոնք աստիճանաբար կցվել են պլատֆորմին, հատկապես մեզոզոյան դարաշրջանում։ Հյուսիսային Աֆղանստանի պլատֆորմի և հարավային մակերևույթների միջև սահմանը Հարիրուդի (կամ Հերաթի) խզվածքն է։ Սա աջակողմյան հարվածային խզվածք է, ինչը նշանակում է, որ խզվածքի երկու կողմերը սահում են միմյանց կողքով հորիզոնական, իսկ աջ կողմը շարժվում է դեպի արևելք։ Հարիրուդի խզվածքից հյուսիս, Բանդ-է Թուրքեստանի մոտ զուգահեռ խզվածքը վերջեր ցույց է տալիս ակտիվության նշաններ, նաև աջակողմյան իմաստով[6]։

Աֆղանստանի սեյսմիկությունը վերագրվում է արաբական, եվրասիական և հնդկական սալերի բարդ և ակտիվ տեկտոնական փոխազդեցություններին։ Հոկտեմբերի 7-ի երկրաշարժերի էպիկենտրոններից 250 կմ հեռավորության վրա եղել են 6 բալ և ավելի ուժգնությամբ յոթ երկրաշարժեր, որոնց էպիկենտրոնները գտնվել են Իրանում։ Դրանց թվում են 1997 թվականի մայիսին Քայենի (7.3 մագնիտուդ) և 1979 թվականի Ղաենաթի (7.1 մագնիտուդ) երկրաշարժերը։ 2022 թվականի հունիսին արևելյան Աֆղանստանը տուժեց երկրաշարժից, որը խլեց ավելի քան 1000 մարդու կյանք։

Երկրաշարժ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հերաթ նահանգում երկրաշարժի զոհերի որոնում

6,3 մագնիտուդով առաջին ցնցումը տեղի է ունեցել տեղական ժամանակով 11:11-ին (06:41 UTC)։ Ութ րոպե անց տեղի է ունեցել 5,5 մագնիտուդով հետցնցում[7]։ Մեկ այլ ցնցում 6,3 մագնիտուդով տեղի է ունեցել տեղական ժամանակով 11:42-ին, որին հաջորդել է 5,9 մագնիտուդով հետցնցում[8]։ Ինչպես երկրաշարժը, այնպես էլ 5,9 մագնիտուդով հետցնցումներն ունեցել են Մերկալլիի սանդղակով VIII կարգի ինտենսիվություն[8]։ Հոկտեմբերի 11-ին նույն տարածքում տեղի է ունեցել 6,3 մգ ուժգնությամբ երրորդ երկրաշարժը։ Ըստ ԱՄՆ-ի երկրաբանական ծառայության՝ այս երկրաշարժերը տեղի են ունեցել ոչ խորը վերնետվածքի հետևանքով։ Խզվածքի հարթությունը ցույց է տալիս խզման աղբյուրը՝ ուղղված արևելքից արևմուտք հյուսիսային կամ հարավային թեքությամբ։

Ըստ սեյսմոլոգների՝ այս երկրաշարժերն ունեցել են էպիկենտրոններ հյուսիսում գտնվող Սիախուբուլակ Ֆաուլթ և հարավում՝ Հերաթ խզվածքների միջև։ Ըստ Sentinel-1A-ի արբանյակային տվյալների՝ 30 կմ և 15 կմ չափերով և արևելք-արևմուտք տարածվող այս երկրաշարժերի վայրի շուրջ տարածքը բարձրացել է։ Միևնույն ժամանակ արբանյակը իջած փոքր տեղամաս է նկարել բարձրացված գոտուց դեպի արևելք։ Սեյսմոլոգները հավելել են, որ ընդերքի դեֆորմացիան եղել է ցրված, և ենթադրել են, որ երկրաշարժերն առաջացել են մակերես չհասնող կույր խզվածքից։ Պատասխանատու խզվածքը, հավանաբար, Հերաթի և Սիախուբուլակի խզվածքների միջև գտնվող կառույցն է[9]։

Իտալիայի երկրաֆիզիկայի և հրաբխագիտության ազգային ինստիտուտը հրապարակել է երկրորդ մեծ երկրաշարժի երկու հնարավոր վերջավոր մոդելներ։ Երկու մոդելներում էլ մոդելի վերին խորության վրա ոչ մի սայթաքում տեղի չի ունեցել։ Առաջին մոդելը դեպի հյուսիս խորացող, արևելք-հարավ-արևելք-արևմուտք-հյուսիս-արևմուտք հարվածող խզվածք է։ Խզման մեխանիզմը փոքր աջակողմյան բաղադրիչով հակադարձ խզվածքով էր, որը սկիզբ էր առնում 5,0 կմ խորության վրա։ Այս մոդելում առավելագույն սահքը 4,8 կմ խորության վրա եղել է 2,2 մ և հիպոկենտրոնից անմիջապես արևելք։ Հիպոկենտրոնից դեպի արևելք և արևմուտք դիտվել է 1 մ կամ ավելի սահք, չնայած ամենամեծ սահքը դիտվել է դեպի արևելք[10]։

Վերջին մոդելում խզվածքը խորանում է դեպի հարավ և հարվածում արևելք-արևմուտք։ Կիզակետային խորությունը ենթադրվում է 5,8 կմ. առավելագույն սահքի գոտին գտնվում է հիպոկենտրոնից արևելք, որտեղ այն հասել է 2,8 մ բարձրության վրա։ Ընդհանուր առմամբ, հիպոկենտրոնի անմիջական արևելք և արևմուտք, սահքը եղել է մոտ 2 մ, չնայած ավելի մեծ արժեքները դիտվել են ավելի հեռու[10]։

Հետևանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թալիբան շարժման ներկայացուցչի խոսքով՝ զոհերի թիվը գերազանցել է 2530-ը։ Աֆղանստանի Կարմիր մահիկի ընկերությունը հայտնել է առնվազն 500 մահվան մասին։ Ավելի քան 9240 մարդ վիրավորվել է։

Վնասվել կամ ավերվել է ավելի քան 1329 տուն։ Աղետների կառավարման ազգային մարմնի ներկայացուցչի խոսքով, 1000 բնակչություն ունեցող մի քանի գյուղերում 300 տներից միայն 100-ն են մնացել կանգուն։ Ընդհանուր առմամբ ավերվել է էպիկենտրոնին մոտ 12 (այլ աղբյուրների համաձայն՝ 13[11]) գյուղ, այդ թվում՝ չորսը՝ Զինդա Ջանի շրջանում[12]։ Հեռախոսային կապը նույնպես խափանվել է[13]։ Լրատվամիջոցների տվյալներով՝ փլատակների տակ մնացել են ամբողջ ընտանիքներ[14]։ Ավերված տների և զոհերի մասին հաղորդումներ են ստացվել նաև հարևան Բադղիս և Ֆարահ նահանգներից[15][16]։ Հաղորդվել են սողանքների մասին[17]։

Իրանական Տորբետե-Ժամում երկրաշարժի հետևանքով տուժել է մեկ մարդ։ Թայբադում աննշան վնասներ են հասցվել տներին։

Երկրաշարժերի ժամանակ տարհանվել են շենքերի բնակիչները[18]։ Թալիբները դեպքի վայր են ուղարկել 10 փրկարարական թիմ[11]։ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունըտուժածներին հիվանդանոցներ տեղափոխելու համար շտապօգնության 12 մեքենա է ուղարկել Զինդա Ջանի շրջան[19]։ Թալիբների տնտեսական հարցերով փոխվարչապետ Աբդուլ Ղանի Բարադարը ցավակցություն է հայտնել երկրաշարժի զոհերին։ Թալիբները նույնպես օգնության կոչ են արել[20]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Goldbaum C. Earthquakes in Afghanistan Kill Nearly 200, Officials Say — 2023. — ISSN 0362-4331
  2. ↑ National Earthquake Information Center (2023 թ․ հոկտեմբերի 7). «M 6.3 – 35 km NNE of Zindah Jān, Afghanistan». United States Geological Survey. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  3. ↑ National Earthquake Information Center (2023 թ․ հոկտեմբերի 7). «M 6.3 – 26 km NNE of Zindah Jān, Afghanistan». United States Geological Survey. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  4. ↑ National Earthquake Information Center (2023 թ․ հոկտեմբերի 11). «M 6.3 - 28 km NNW of Herāt, Afghanistan». United States Geological Survey. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 11-ին.
  5. ↑ Wheeler, R. L.; Rukstales, K. S. (2007). «Seismotectonic Map of Afghanistan and Adjacent Areas» (PDF). Open File Report 2007-1104. United States Geological Survey. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 21-ին. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  6. ↑ Shroder, J. F.; Eqrar, N.; Waizy, H.; Ahmadi, H.; Weihs, B. J. (2021). «Review of the Geology of Afghanistan and its water resources» (PDF). International Geology Review. 64 (7): 1009–1031. doi:10.1080/00206814.2021.1904297. S2CID 236589221. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2022 թ․ հունիսի 23-ին. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  7. ↑ National Earthquake Information Center (2023 թ․ հոկտեմբերի 7). «M 5.5 – 29 km NE of Zindah Jān, Afghanistan». United States Geological Survey. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  8. ↑ 8,0 8,1 National Earthquake Information Center (2023 թ․ հոկտեմբերի 7). «M 5.9 – 35 km NNW of Herāt, Afghanistan». United States Geological Survey. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  9. ↑ Hubbard, Judith; Bradley, Kykle (2023 թ․ հոկտեմբերի 8). «Two magnitude 6.3 earthquakes strike northwestern Afghanistan». Earthquake Insights. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 9-ին.
  10. ↑ 10,0 10,1 «Earthquake with magnitude of Mwp 6.4 on date 07-10-2023 and time 09:12:53 (Italy) in region Northwestern Afghanistan [Land: Afghanistan]». National Institute of Geophysics and Volcanology. 2023 թ․ հոկտեմբերի 7. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 Михаил Саленков (2023 թ․ հոկտեմբերի 9). «Количество погибших в результате землетрясений в Афганистане превысило 2440 человек». Euronews. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հոկտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
  12. ↑ Hasrat, Ahmed Sohaib; Barz, Binyamin (2023 թ․ հոկտեմբերի 7). «زلزله در هرات؛ ۱۲ قریه ویران و صدها تن کشته و زخمی شده اند» (պարսկերեն). Pajhwok Afghan News. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հոկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  13. ↑ «Two 6.3 magnitude earthquakes kill at least 15 and injure nearly 40 others in western Afghanistan». Associated Press. 2023 թ․ հոկտեմբերի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հոկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  14. ↑ Kaveh, Amin (2023 թ․ հոկտեմբերի 8). «زلزله فاجعه‌بار هرات؛ هزاران تن کشته، زخمی یا ناپدید شده‌اند» (պարսկերեն). 8 Sobh Daily. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հոկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 8-ին.
  15. ↑ «زلزله شدیدی ولایات بادغیس و هرات افغانستان را لرزاند» (պարսկերեն). Anadolu Agency. 2023 թ․ հոկտեմբերի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հոկտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  16. ↑ «Several Strong Earthquakes Shake Western Region of Country». TOLOnews. 2023 թ․ հոկտեմբերի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հոկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  17. ↑ «Several killed, dozens injured as magnitude 6.3 quake hits western Afghanistan». France 24. 2023 թ․ հոկտեմբերի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հոկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  18. ↑ «Magnitude 6.2 earthquake jolts western Afghanistan: USGS». 2023 թ․ հոկտեմբերի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հոկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  19. ↑ «Powerful earthquake kills more than 100 people in western Afghanistan». 2023 թ․ հոկտեմբերի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հոկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 8-ին.
  20. ↑ «100 killed, 500 injured as magnitude 6.3 quakes hit western Afghanistan». 2023 թ․ հոկտեմբերի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հոկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 8-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Երկրաշարժեր_Հերաթում_(2023)&oldid=9485493» էջից