Եդիգեյի արշավանքը դեպի Մոսկվա
Եդիգեյի արշավանքը դեպի Մոսկվա, 1408 թվականին Եդիգեյի Ոսկե Հորդայի զորքերի ներխուժումը Մոսկվայի Մեծ Դքսություն։ Դրա գագաթնակետը եղավ երեքշաբաթյա պաշարումը սպիտակ քարերով Մոսկվայի Կրեմլի վրա։
Իրավիճակը ներխուժման նախօրեին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կենտրոնական Ասիայի տիրակալ Թամերլանի կողմից Ոսկե Հորդայի Խան Թոխտամիշի պարտությունից հետո Մոսկվայի իշխանությունը դադարեցրեց ամենամյա տուրքը Ոսկե Հորդային (1395)։
Թամերլանի հովանավոր Եդիգեյի կողմից Վիտաուտասի զորքերի ջախջախումից հետո (1399) և Լիտվայի Մեծ դքսության կողմից Սմոլենսկի կորստից հետո տեղի ունեցավ Լեհաստանի ազդեցության աճի երկրորդ փուլը Լիտվա-Ռուսական հողերում, որը պաշտոնապես հաստատվեց Վիլնա-Ռադոմ միության կողմից։ (1401)։ Սմոլենսկը վերադարձվել է Վիտաուտասի կողմից 1404 թվականին լեհական զորքերի օգնությամբ։ 1406-ին սկսվեց Լիտվա-Մոսկվա պատերազմը, որը տեղի ունեցավ Լիտվայի Մեծ Դքսության ազնվականության հակալեհական մասի դժգոհության ֆոնին, որը, մասնավորապես, արտահայտվեց Սվիդրիգեյլա Օլգերդովիչի Մոսկվա ծառայության մեկնելու մեջ։ Նա Վասիլի Դմիտրիևիչից ստացավ Վլադիմիր, Պերեսլավ-Զալեսկի, Յուրիև-Պոլսկի և այլ քաղաքները։ Մոսկվայի իշխանությունների ամրապնդումը արտահայտվեց նաև նրանով, որ Նովգորոդում իշխան-նահանգապետի պաշտոնը ստանձնել է Վասիլիի եղբայրը՝ Կոնստանտինը։
Նույն 1408 թվականին Յագելոն և Վիտաուտասը հակադրվեցին Վասիլիին, որին Եդիգեյը խոստացավ ռազմական օգնություն։ Սակայն ոչ մի ճակատամարտ չհետևեց, և կնքվեց հաշտություն, համաձայն որի՝ Վասիլին պարտավորվեց դադարեցնել Սվիդրիգեյլի աջակցությունը և Սմոլենսկն ու Վերխովսկի իշխանությունները ճանաչեց որպես Լիտվայի սեփականություն։ Նույն թվականին Եդիգեյը կարողացավ վերահսկողություն հաստատել Ռյազանի վրա իր հովանավորյալ Իվան Պրոնսկու միջոցով։ Չհաջողվեց դիվանագիտական ճանապարհով հասնել Մոսկվայի և Վիլնայի փոխադարձ թուլացմանը[1], Եդիգեյը սկսեց իր սեփական արշավը Մոսկվայի դեմ։
Ներխուժում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հորդայի բանակում կային չորս իշխաններ, որոնք ծառայում էին որպես զինվորական առաջնորդներ և մի քանի նշանավոր Հորդայի էմիրներ։ Ընդհանուր կառավարումն իրականացրել է ինքը՝ Եդիգեյը։
Թաթարների հարձակումը անակնկալի բերեց մոսկովյան արքայազն Վասիլի Դմիտրիևիչին։ Մայրաքաղաքը պաշտպանելու համար նա թողեց իր հորեղբորը՝ Վլադիմիր Քաջին, իսկ ինքը կնոջ ու երեխաների հետ գնաց Կոստրոմա (որտեղ, ըստ որոշ բացատրությունների, նա ծրագրել էր բանակ հավաքել)։ Արքայազնին հետևելով բազմաթիվ բնակիչներ լքեցին Մոսկվան, իսկ մնացածները խուճապի մատնվեցին։
Եդիգեյի զորքերը ոչնչացրին ամեն ինչ իրենց ճանապարհին։ Առանձին ստորաբաժանումներ ուղարկվեցին Գորոդեցը և Նիժնի Նովգորոդը գրավելու համար։ Թաթարական հիմնական ստորաբաժանումները Մոսկվային են մոտեցել նոյեմբերի 30-ին։ Բնակիչները այրել են բնակավայրը և սկսել կրակել պաշարողների վրա։ Այդ պատճառով թաթարները չհամարձակվեցին հարձակում սկսել Մոսկվայի քարե ամրությունների վրա և բնակություն հաստատեցին պարիսպներից որոշակի հեռավորության վրա։ Եդիգեյը զորքեր ուղարկեց՝ թալանելու մայրաքաղաքի ծայրամասերը և սկսեց պաշարումը։ Նա մոտ 30000 զինվոր ուղարկեց արքայազն Վասիլիին հետապնդելու համար, բայց չգտնելով նրան շուտով վերադարձան։
Պաշարման ժամանակ Եդիգեյը հաղորդագրություն է ուղարկել Տվերի մեծ դուքս Իվան Միխայլովիչին՝ պահանջելով զորք և հրետանի բերել Մոսկվայի պարիսպներին, սակայն նա հրաժարվել է։ Մինչ հիմնական բանակը կանգնած էր Մոսկվայի պարիսպների տակ, առանձին ջոկատներ այրեցին բազմաթիվ մեծ ու փոքր քաղաքներ ու գյուղեր։ Դրանցից են Մեծ Ռոստովը, Պերեսլավլ-Զալեսկին, Դմիտրովը, Կոլոմնան, Նիժնի Նովգորոդը, Գորոդեցը և այլն։
Պաշարումից երեք շաբաթ անց Եդիգեյը Հորդայի խան Բուլաթ-Սալթանից իմացավ Թիմուր-Կութլուգի որդու՝ Թիմուրի կողմից իր վրա հարձակման մասին։ Արդյունքում նա ստիպված է եղել հապճեպ նահանջել Ռուսաստանի մայրաքաղաքից։ Նա մոսկվացիներից վերցրեց 3000 ռուբլի փրկագին, այրեց Երրորդության վանքը, իսկ հետդարձի ճանապարհին՝ Ռյազանը։
Մոսկվայի վրա Եդիգեյի արշավի ժամանակը թվագրվում է Ելցի շրջակայքում առնվազն երեք մետաղադրամի գանձերի թաքցմամբ։ Այս հանգամանքը կարող է ծառայել որպես Եդիգեի և Ելեցյան իշխանության զորքերի ավերման անուղղակի վկայություն[2]։
Քաղաքների ավերածությունները, այդ թվում՝ Սվիդրիգայլոյի կողմից սնվողները, խաթարեցին Մոսկվայի հովանու ներքո Մոսկվա-Լիտվա համագործակցության հիմքը (Սվիդրիգայլոն «շատ հոգնեց եդիգեևյան թաթարներից» և վերադարձավ Լիտվա)։ Նիժնի Նովգորոդի թագավորության պիտակը Եդիգեյից ստացել է Նիժնի Նովգորոդի իշխանների ժառանգ Դանիիլ Բորիսովիչը։
«Եդիգեյի արշավանքի պատմությունը» առաջին անգամ նոր հայացք է նետում Հորդայի հետ հարաբերություններին։ Նախկինում գրական հուշարձաններում Հորդայի զորքերը և միջիշխանական վեճի բոլոր դժվարությունները բացատրվում էին «Աստծո բարկությամբ»։ «Հեքիաթում...» նրանք բացատրվում են Հորդայի չար կամքով[1]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 Греков И. Б., Шахмагонов Ф. Ф. Мир истории. Русские земли в XIII—XV веках. — М.: «Молодая гвардия», 1988. — ISBN 5-235-00702-6
- ↑ Тропин Н. А. Елецкая земля в XII−XV вв. — Елец, 1989.
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Широкорад А. Б. Русь и Орда. — М.: Вече, 2004. — 496 с. — ISBN 5-9533-0274-6
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- «Поход Едигея на Москву» (ռուսերեն). Վերցված է 2015 թ․ մարտի 28-ին.
- Сказание о нашествии Едигея разорившего Московскую землю