Գրենլանդական սառցե վահան
| Գրենլանդական սառցե վահան | |
|---|---|
 Սառույցի հաստության քարտեզը | |
| Տեսակ | ice sheet? |
| Երկիր | Դանիա |
| Վարչատարածքային միավոր | Գրենլանդիա, (վարչական միավոր) |
| Աշխարհագրական տեղադրություն | Հյուսիսային Ամերիկա |
Գրենլանդական սառցե վահան, չափսերով երկրորդ սառցե վահանը աշխարհում Անտարկտիդականից հետո։
Վահանի տարածքը 1833900 քառակուսի կիլոմետր է, այն զբաղեցնում է Գրենլանդիայի տարածքի մոտ 80% -ը, հյուսիսից հարավ ձգվող երկարությունը գրեթե 2530 կմ է, իսկ հյուսիսում լայնությունը հասնում է 1094 կմ[1]։ Սառույցի միջին հաստությունը 1500 մետր է[1]։ Վահանի ամենամեծ հաստությունը գերազանցում է 3000 մետրը[1]։ Սառույցի տարիքը գնահատվում է մոտավորապես 110 հազար տարեկան[2], այլ տվյալներով ՝ ավելի քան 200 հազար տարեկան[3]։
Վահանը գտնվում է կղզու կենտրոնում, ծովից առանձնացված է երկրի շերտով, որոշ տեղերում նրա սահմանը գտնվում է գրեթե ափին։ Գրենլանդիայի ափերը խիստ կտրված են խորը և երկար ֆյորդով` հասնելով սառցե վահանի եզրերին։ Գրենլանդական սառցե վահանը կղզու միակ սառցադաշտը չէ, ափերին գտնվում են նաև այլ մեկուսացված սառցադաշտեր և սառցե գլխարկներ։
Վահանի տակ գտնվում է Գրենլանդիայի մեծ կիրճը, որը հյուսիսային ափից ձգվում է 750 կմ հեռավորության վրա։
Տաքացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գլոբալ տաքացման պատճառով Գրենլանդական սառցե վահանը փոքրանում է։ 2007 և 2008 թվականներին Արբանյակների դիտարկումները ցույց են տվել, որ սառցե վահանի տարածքը հասել է 30 տարվա դիտարկման նվազագույն ցուցանիշին[4]։ Սառցադաշտի ծավալը գնահատվում է 2.85 մլն խորանարդ կիլոմետր, նրա հալման ժամանակ Համաշխարհային օվկիանոսի մակարդակը կբարձրանա ավելի քան 7 մետր[5][6]։ Ենթադրվում է, որ տարածաշրջանում ջերմաստիճանի ընդամենը 3 °C բարձրացման դեպքում սառցե վահանն ամբողջությամբ կարող է հալվել ավելի քան 1000 տարվա ընթացքում[6][7]։
Հետազոտություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գրենլանդական վահանի բազմադարյան սառույցները գրավում են գիտական արշավախմբերին։ 1870 և 1883 թվականներին գիտական արշավախումբը ղեկավարել է բարոն Ադոլֆ Էրիկ Նորդենշելդը[1]։ 1888 թվականին Ֆրիտյոֆ Նանսենի արշավախումբը առաջին անգամ հատեց սառցե վահանը` Ամմասալիկից շարժվելով դեպի Նուուկ[1]։ Մի քանի արշավներ են իրականացրել Ռոբերտ Պիրին և Կնուդ Ռասմուսենը[1]։ 1930 թվականին Ալֆրեդ Վեգեների ղեկավարած արշավախումբը հիմնադրել է «Այսմիթ» («Eismitte») բևեռային կայանը», որտեղ մոտ 3000 մետր բարձրության վրա իրականացվել են օդերևութաբանական և գլացիոլոգիական (սառցաբանական) հետազոտություններ։ Մասնավորապես` որոշվել է սառցե վահանի հաստությունը` ըստ սառցադաշտի վրա քարե օթյակի պայթյունի արձագանքի վերադարձի ժամանակի։ Այդ ժամանակի և սառույցի մեջ առաձգական ալիքների տարածման հայտնի արագության միջոցով հաշվարկվել է սառույցի հաստությունը[8]։ 1952-1954 թվականներին գործել է բրիտանական «Նորթայս» կայանը։ 1960-ական թվականներին ամերիկյան զինվորականները մշակում են «Սառցե որդ» նախագիծը։ 1990-1992 թվականներին Greenland ice core project նախագծի շրջանակներում հորատվել է 3029 մ խորությամբ հորատանցք` մինչև սառցե վահանի հիմքը[3]։ ՆԱՍԱ-ի հետազոտությունների արդյունքում Բրիստոլի, Կալգարի և Ուրբինսկի համալսարանների գիտնականները 2013 թվականի օգոստոսին հայտնաբերում են երկրի ամենաերկար կիրճը, որը գտնվում է Գրենլանդիայի սառույցի տակ[9]։
Ռուսաստանի Հիդրոմետկենտրոնի գիտական ղեկավար Ռոման Վիլֆանդի տվյալներով 2019 թվականին Սիբիրում տեղի ունեցած անտառային հրդեհներն արագացրել են Արկտիկայում սառույցների աննախադեպ հալումը, որտեղ սկսվել է հալվել գրենլանդական սառցե վահանի 90 տոկոսը[10]։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 «Greenland Ice Sheet» (անգլերեն). Encyclopædia Britannica Online. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
- ↑ Paul A. Mayewski, Michael Bender The GISP2 ice core record — Paleoclimate highlights(անգլ.) // Reviews of Geophysics. — 1995. — В. S2. — Т. 33. — С. 1287–1296. —
- ↑ 3,0 3,1 «Greenland Icecore Project (GRIP)» (անգլերեն). European Science Foundation. 2016 թ․ դեկտեմբերի 15. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
- ↑ «Гренландский и антарктический ледяные щиты теряют массу». Центр новостей. ООН. 2009 թ․ փետրվարի 25. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
- ↑ Climate Change 2001: The Scientific Basis. Contribution of Working Group I to the Third Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) / Houghton, J.T.,Y. Ding, D.J. Griggs, M. Noguer, P.J. van der Linden, X. Dai, K. Maskell, and C.A. Johnson (eds.). — Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA: Cambridge University Press, 2001. — 881 p. — ISBN 0521807670
- ↑ 6,0 6,1 Gregory, J.M., P. Huybrechts, and S.C.B. Raper Threatened loss of the Greenland ice-sheet(անգլ.) // Nature. — 2004. — № 428. — С. 616. —
- ↑ «Тревожные выводы делают американские ученые: количество льда, попадающее в Атлантический океан с ледников Гренландии, за последние пять лет удвоилось». Эхо Москвы. 2006 թ․ փետրվարի 19. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
- ↑ Подольский, Евгений (2010 թ․ փետրվարի 26). «Ледяные миры». Элементы. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
- ↑ Matt Smith (2013 թ․ օգոստոսի 31). «Beneath Greenland's ice, a grand canyon» (անգլերեն). CNN.
- ↑ Пожары в Сибири спровоцировали таяние льдов в Арктике, 30 августа 2019
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- «Greenland ice sheet» (անգլերեն). NOAA. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
- Ted Scambos, Julienne Stroeve and Lora Koenig. «Greenland Ice Sheet Today» (անգլերեն). National Snow and Ice Data Center. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
- «Ice Sheets». State of the Cryosphere (անգլերեն). NSIDC. 2015 թ․ նոյեմբերի 5. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գրենլանդական սառցե վահան» հոդվածին։ |
| ||||||||||
