Արիստիդիշ Պերեյրա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Արիստիդիշ Պերեյրա
 
Կուսակցություն՝ Աֆրիկյան կուսակցություն Գվինեայի և Կաբո Վերդեի անկախության համար և African Party for the Independence of Cape Verde?
Մասնագիտություն՝ քաղաքական գործիչ
Դավանանք Հռոմի Կաթոլիկ եկեղեցի
Ծննդյան օր նոյեմբերի 17, 1923(1923-11-17)[1][2][3][…]
Ծննդավայր Boa Vista, Boa Vista, Barlavento Islands, Կաբո Վերդե
Վախճանի օր սեպտեմբերի 22, 2011(2011-09-22)[1][2][4] (87 տարեկան)
Վախճանի վայր Կոիմբրիա, Պորտուգալիա
Թաղված Boa Vista
Քաղաքացիություն  Կաբո Վերդե
Ամուսին Carlina Pereira?
 
Պարգևներ
Հարավային Խաչի շքանշանի Մեծ խաչ, Խոսե Մարտի շքանշան, Սանտյագոյի շքանշանի մեծ շղթա, Ինֆանտ դոն Էնրիկեի շքանշանի մեծ շղթա, Order of Amilcar Cabral 1st Class, Order of Eduardo Mondlane, 1st class, Լիոնի ազգային շքանշանի Մեծ խաչ, Ագոստինյո Նետոյի շքանշան և Amílcar Cabral Medal

Արիստիդիշ (Արիստիդես) Մարիա Պերեյրա (պորտ.՝ Aristides Maria Pereira, նոյեմբերի 17, 1923(1923-11-17)[1][2][3][…], Boa Vista, Boa Vista, Barlavento Islands, Կաբո Վերդե - սեպտեմբերի 22, 2011(2011-09-22)[1][2][4], Կոիմբրիա, Պորտուգալիա), Կաբո Վերդեի և Գվինեա Բիսաուի քաղաքական և պետական գործիչ, Աֆրիկյան անկախության կուսակցության հիմնադիրներից մեկը։ Հակամոլոնիալ զինված պայքարի մասնակից, Ամիլկարա Կաբրալի զինակից։ 1973-1990 թվականներին եղել է ՊԱԻԳԿ-ի և ՊԱԻԿՎ-ի գլխավոր քարտուղարը։ 1975 թվականի հուլիսի 5-ից մինչև մարտի 22-ը Կաբո Վերդեի առաջին նախագահը։ Հեռացել է քաղաքականությունից առաջին բազմակուսակցական ընտրություններում պարտվելուց հետո։

Վաղ տարիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է կաթոլիկ հոգևորականի բազմազավակ ընտանիքում, որը հրաժարվել է կուսակրոնության պահպանումից[5]։ Արիստիդիշ Պերեյրայի հայրը քարոզում էր եկեղեցում և աշխատում էր որպես ուսուցիչ, մայրը հասարակ գյուղացի էր։ Պերեյրի ընտանիքը խորապես հավատարիմ է եղել ավանդական արժեքներին և գյուղական պատրիարքությանը։

Ավարտել է Սան Վիսենտիի միջնակարգ դպրոցը։ 1947 թվականին երաշտի և տնտեսական ճգնաժամի ժամանակ տեղափոխվել է Բիսաու։ Ավարտել է տեխնիկական ուսումնարանը և ստացել է տեխնիկա-հեռագրային մասնագիտություն։ Համաձայնվել է Կաբո Վերդեի մի խումբ մարդկանց հետ, որոնք ֆուտբոլային թիմ են ձևավորել Բիսաուում։

Ուղարկվել է աշխատելու Բաֆաթայում, սակայն ծանր էր տանում մայրցամաքային պորտուգալական Գվինեայի կլիման։ Մի քանի ամիս անցկացրել է հիվանդանոցում, որից հետո վերադարձել է Կաբո Վերդե։ Աշխատել է Բիսաուում և Բոլամում։ Ազգային շարժման հետ սկզբում կապ չի ունեցել, թեև պատանեկության տարիներին վրդովվել է գաղութային իշխանությունների բռնությամբ[6]։

Հակամոլոնիալ շարժում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1951 թվականին Արիստիդիշ Պերեյրան ծանոթացել է Ամիլկար Կաբրալի հետ։ Նրա ազդեցությամբ միացել է MINGP ընդհատակյա հակագոլոնիալ շարժմանը[7]։ 1956 թվականին մասնակցել է Գվինեայի և Կաբո Վերդեի Աֆրիկյան անկախության կուսակցության (ՊԱԻԳԿ) հիմնադրմանը։ Ամբողջությամբ կիսում էր Կաբրալի գաղափարները, պատկանում էր նրա մերձավոր համախոհներին։

Ամիլկարա Կաբրալի պաշտոնավարման ընթացքում ՊԱԻԳԿ-ի գլխավոր քարտուղար Արիստիդիշ Պերեյրան նրա տեղակալն էր։ Մասնակցել է 1950-ական թվականների երկրորդ կեսի ընդհատակյա պայքարին։ 1963-1973 թվականների անկախության պատերազմի ժամանակ Պերեյրան FARP պարտիզանական բանակի կազմակերպիչներից էր, 1965 թվականից՝ Ռազմական խորհրդի անդամ։ Գտնվել է Գվինեայի ՊԱԻԳԿԻ շտաբ-բնակարանում։ Ղեկավարել է ՊԱԻԳԿԻ դիվանագիտական ծառայությունը[6], ղեկավարել է կուսակցական պատվիրակություն պորտուգալական գաղութների ազգայնական կազմակերպությունների խորհրդաժողովում (CONCP)։ Արդյունավետ համագործակցություն է ծավալել ՄՊԼ-ի և ՖՐԵԼԻՄՈ-ի հակակոլոնիալ շարժումների, աֆրիկյան մի շարք կառավարությունների և արևմտաեվրոպական հասարակության հետ։

Արիստիդիշ Պերեյրան ՊԱԻԳԿ էր տեղափոխվել «թիվ 2»-ի անվիճելի ղեկավար՝ Ամիլկար Կաբրալից հետո։ Կուսակցական իշխանության, ազդեցության և հեղինակության ծավալով նա գերազանցում էր նույնիսկ Լուիշ Կաբրալին, որը Ամիլկարայի խորթ եղբայրն էր[8]։

1973 թվականի հունվարի 20-ին Ամիլքար Կաբրալը սպանվել է պորտուգալական PIDE/DGS հատուկ ծառայության գործողության արդյունքում։ Դավադիրները՝ Իոսենսիո Կանիի և Մամադու Նջայի գլխավորությամբ, գերի են վերցրել Արիստիդիշ Պերեյրին և դաժան ծեծի ենթարկել[5]։ Նրան փորձել են մոտորանավակով դուրս բերել Կոնակրից[9]։ Սակայն դավադրությունը արագ ճնշվել է, Պերեյրան ազատ է արձակվել գվինեացի զինվորականների կողմից[5]։

Կաբո Վերդեի նախագահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արիստիդիշ Պերեյրան զբաղեցրել է Կաբո Վերդեի առաջին նախագահի պաշտոնը։ Կղզիներում միակուսակցական մարքսիստական ռեժիմ է սահմանվել իրական սոցիալիզմի տեսակով[10]։

Միևնույն ժամանակ Պերեյրայի կառավարումն առանձնանում էր Գվինեա Բիսաուում և, առավել ևս, Անգոլայում և Մոզամբիկում համանման ռեժիմների ֆոնի վրա։ Քաղաքական ռեպրեսիաներն այդքան լայն ծավալներ ձեռք չեն բերել, պահպանվել են ավանդական տնտեսական ձևերը, պրագմատիկ հիմքի վրա կապեր են պահպանել արևմտյան երկրների հետ և որոշ չափով նույնիսկ ՀԱՀ-ի հետ։ Կաբո Վերդեի Հանրապետությունը մասնակցել է Չմիավորման շարժմանը, ակտիվորեն զարգացրել է հարաբերությունները Լիբիայի և Չինաստանի հետ։

Անկախության առաջին տարիները Արիստիդիշ Պերեյրան անցկացրել է Կաբո Վերդեի և Գվինեա Բիսաուայի միավորման գործընթաց։ Սակայն 1980 թվականի նոյեմբերին Բիսաուում տեղի է ունեցել պետական հեղաշրջում։ Պերեյրայի վաղեմի զինակից Լուիշ Կաբրալը հեռացվել է իշխանությունից (ընդ որում Պերեյրան չի ցանկացել Կաբրալին ընդունել Կաբո Վերդեում, ինչը կտրուկ վատթարացրել է նախկին բարեկամական հարաբերությունները)[11]։ Գվինեա Բիսաուի նոր ղեկավար Ժուան Բեռնարդու Վիեյրան հանդիսացել է նացիոնալիստների՝ Կաբո Վերդեի մուլաթների նկատմամբ թշնամանքի արտահայտողը։

Հեռանալը քաղաքականությունից[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1990 թվականին, համաշխարհային միտումների ֆոնին, Կաբո Վերդեի իշխանությունները հրաժարվել են միակուսակցական համակարգից։ 1991 թվականին անցկացվել են նախագահի և խորհրդարանի ազատ այլընտրանքային ընտրություններ։ Նախագահ Պերեյրան առաջադրվել է իշխող ՊԱԻԿՎ-ից։ Վճռական հաղթանակ է տարել ընդդիմադիր «Շարժում հանուն ժողովրդավարության» կուսակցությունը (MpD)։ MpD-ի առաջնորդ Անտոնիու Մոնտեյրուն հավաքել է ձայների ավելի քան 73 %-ը, Արիստիդիշ Պերեյրան՝ 27 %-ից պակաս[12]։

Նախագահի պաշտոնից հրաժարականից հետո Արիստիդիշ Պերեյրան հեռացել է ակտիվ քաղաքականությունից։ Ապրել է ընտանիքի հետ մասնավոր կյանքով։ Հարցազրույց էր տալիս մամուլին, շատ էր պատմում ՊԱԻԳԿ-ի պատմության և սեփական կենսագրության մասին։ 2003 թվականին հրատարակել է «O meu testemunho: uma luta, um partido, dois paíse» հիշողությունների գիրքը[13]։

Վախճան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արիստիդիշ Պերեյրան 87 տարեկան հասակում մահացել է Կոիմբրի համալսարանի հիվանդանոցում։ Սգո արարողությունը կազմակերպվել էր կառավարական մակարդակով։

Ընտանիք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արիստիդեշ Պերեյրան ամուսնացած էր, ուներ երկու դուստր։ Նրա կինը՝ Կարլինա Պերեյրան, ՊԱԻԳԿ-ՊԱԻԿՎ ռեժիմի օրոք գլխավորել է Կաբո Վերդեի կանանց կազմակերպությունը[14]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Store norske leksikon(նորվ.) — 1978. — ISSN 2464-1480
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  3. 3,0 3,1 Brozović D., Ladan T. Hrvatska enciklopedija (хорв.)LZMK, 1999. — 9272 p. — ISBN 978-953-6036-31-8
  4. 4,0 4,1 4,2 Munzinger Personen (գերմ.)
  5. 5,0 5,1 5,2 Aristides Pereira nos Trilhos da História
  6. 6,0 6,1 «Biografia de Aristides Pereira». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 23-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 18-ին.
  7. «Ночь гвинейской казни». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 2-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 18-ին.
  8. IRMÃO DE AMÍLCAR CABRAL. Morreu Luís Cabral, primeiro presidente da Guiné-Bissau independente
  9. Олег Игнатьев. Три выстрела в районе Миньер. Профиздат, 1976.
  10. «Aristides Pereira, former leader, dies». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 23-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 18-ին.
  11. Morreu Luís Cabral, o primeiro Presidente da Guiné-Bissau
  12. Elections in Cape Verde. 17 February 1991 Presidential Election
  13. «O Meu Testemunho — uma luta — um partido — dois países. Versão documentada. Aristides Pereira». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 24-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 22-ին.
  14. «Carlina Pereira, widow of Aristides Pereira, dead at 85». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 12-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 22-ին.