Ամիսոսի պաշարում
| Ամիսոսի պաշարում | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Third Mithridatic War? | |||||||||
 | |||||||||
| |||||||||
| Հակառակորդներ | |||||||||
| Պոնտական թագավորություն | Հռոմեական Հանրապետություն | ||||||||
| Հրամանատարներ | |||||||||
| Կալիմախ | Լուցի Լիցինի Լուկուլ | ||||||||
| Կողմերի ուժեր | |||||||||
| {{{ուժեր1}}} | 18,000–30,000 հետևակ,
1600 հեծելազոր (հռոմեական բանակի ընդհանուր հզորությունը Պոնտոսում) | ||||||||
Ամիսոսի պաշարում (մ.թ.ա. 72—71), Պոնտական Ամիսոս քաղաքի պաշարումը հռոմեական զորքերի կողմից Միհրդատյան երրորդ պատերազմի ժամանակ։ Երրորդ Միհրդատյան պատերազմի սկզբում պոնտացի ժողովուրդը պարտություն կրեց և ստիպված եղավ հետ նահանջել դեպի Պոնտոս։ Միհրդատ VI-ի բանակը հերթական պարտությունը կրեց Կաբիրում, և ինքը՝ Միհրդատը, ապաստան գտավ իր փեսայի՝ հայոց թագավոր Տիգրանի մոտ։ Միևնույն ժամանակ, հռոմեական զորքերը Լուկուլլոսի հրամանատարությամբ սկսեցին պոնտական բազմաթիվ քաղաքների և բերդերի պաշարումը, որը տևեց մ.թ.ա. 71-70 թվականներին։
Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ամիսոսի պաշարման մասին տեղեկությունները ոչ ամբողջական և հակասական են։ Ստրաբոնը, ով Սինոպի պաշարումը նկարագրելու ժամանակ տեղական աղբյուրների հետ զուգահեռ օգտագործում էր նաև այլ աղբյուրներ, այստեղ, ըստ երևույթին, օգտագործում է միայն հռոմեական աղբյուրները։ Նա քիչ տեղեկություններ է հաղորդում ռազմական գործողությունների մասին, հիմնականում ներկայացրել է հռոմեացի զորավար Լուկուլլոսի պատմությունը։ Նմանատիպ կերպով ներկայացրել է նաև Պլուտարքոսի և Ապիանոսի պատմությունները [1]։
Նախապատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մ.թ.ա. 72 թվականին Միհրդատը կորցրեց գրեթե ամբողջ բանակը, որի հետ նա սկսել էր հերթական պատերազմը Հռոմի հետ։ Սրանից հետո նա գիշերը նավերով փախավ Փարոս՝ զորքն ուղարկելով Լամպսակ։ Նրա բանակը, վարարած Եսեփոս գետն անցնելու ու հռոմեական ջոկատների հարձակումների պատճառով, բավականին նոսրացել էր[2]։
Հռոմեական զորքերը արագորեն գրավեցին Բյութանիան, իսկ նավատորմը, Էգեյան ծովում հաղթելով պոնտացիներին, կարողացավ հասնել Պոնտոս Եվքսին։ Միհրդատը կայազորներ տեղակայեց հարևան քաղաքներում, որից հետո նահանջեց Պոնտոսի ներքին մասում գտնվող Սեբաստիա քաղաք։ Այնտեղից նա որպես բանագնացներ իր որդի Մահարին և սկյութներին ուղարկեց Տիգրանի մոտ՝ միաժամանակ տեղի բնակչությունից զորք հավաքելով [3]։
Լուկուլլոսը շարունակեց իր հարձակումը՝ ներխուժելով Պոնտոս։ Նա հույս չուներ Հերակլեան, Սինոպը և Ամիսոսը արագ գրավել, ուստի բանակի մեծ մասն ուղարկեց Կապադովկիա։ Պոնտական քաղաքներում և ամրոցներում տեղադրվեցին կայազորներ, որոնց խնդիրն էր դրանք պահել մինչև Միհրդատի ժամանումը[4]։
Կողմերի ուժերը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պոնտացիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հին հեղինակները չեն նշում օտար կայազորի առկայությունը Ամիսոսում, որոնք գտնվում էին Ապոլոնիայում, Հերակլեայում և Սինոպայում, Բիթինիայի քաղաքներում և Պոնտոսի ամրացված բնակավայրերում[5]։ Պաշարման ժամանակ Միհրդատն իր զորքերից ուժեղացումներ ուղարկեց Ամիս։ Ամիսոսի պաշտպանությունը գլխավորում էր ստրատեգ Կալիմակուսը։ Նրա ծագումն անհայտ է։ Ըստ Ռեյնակի՝ նա բնիկ Ամիսոսից էր, սակայն ուղղակի ապացույցներ չկան[5]։
Հռոմեացիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ամիսոսը պաշարող հռոմեացի զինվորների ճշգրիտ թիվը հայտնի չէ։ Արշավի սկզբում մ.թ.ա. 72թ. Հռոմեական բանակը բաղկացած էր 18000-30000 հետևակներից և 1600 ձիավորներից[6]։ Ընդհանուր հրամանատարությունն իրականացնում էր Լուցիուս Լիկինիուս Լուկուլլոսը։ Հետագա գործողությունների ժամանակ նա իր բանակը բաժանեց մի քանի ջոկատների, որոնք ուղարկվեցին պաշարելու պոնտական քաղաքներն ու բերդերը, իսկ ինքը հիմնական ուժերով շարժվեց Միհրդատի դեմ։ Միհրդատի նկատմամբ տարած հաղթանակից հետո Լուկուլլոսը հիմնական ուժերով մոտեցավ Ամիսոսին[7]։
Պաշարում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լուկուլլոսն անձամբ սկսեց Ամիսոսի պաշարումը մ.թ.ա. 72-ի ամռանը։ Այստեղ նա ձմեռեց, ապա դուրս եկավ Միհրդատի դեմ՝ պաշարումը վստահելով Մուրենային։ Ըստ Ապպիանոսի՝ ռազմական գործողությունները Ամիսոսում, մոտակա Եվպատորիայում և Թեմիսկիրայում հենց սկզբից կատաղի բնույթ են ստացել։ Պլուտարքոսը գրել է, որ Լուկուլլոսը մինչև իր հեռանալը պաշարումը «ոչ այնքան եռանդուն» է իրականացրել։ Սալլուստիոսը իր «Պատմություն» աշխատության մեջ գրել է, որ պաշարման ժամանակ լուրջ բախումներ չեն եղել:[1]։ Հավանակաբար, Լուկուլլոսը իր զինվորներին հանգիստ էր տվել, ովքեր մինչև վճռական ճակատամարտը, մի շարք հաղթանակներ էին տարել Միհրդատի նկատմամբ։
Այս փուլում հռոմեացիներն ամբողջությամբ չշրջափակեցին քաղաքը։ Միհրդատը, գտնվելով Կաբիրում, ծովի վրայով՝ Փարնակիայով, քաղաք սնունդ, զենք և զինվորներ էր ուղարկում։ Լուկուլլոսի հեռանալուց հետո պաշարումը դարձավ կատաղի։ Ամիսոսի պաշտպանները հաջողությամբ դիմադրեցին Կալիմակոսի շնորհիվ, ով հորինեց նոր հնարքներ, որոնք մեծ վնաս հասցրեցին հռոմեացիներին։ Երբ Լուկուլլոսը, Կաբիրոսի գլխավորությամբ Միհրդատին հաղթելուց հետո, կրկին մոտեցավ Ամիսոսին, Կալիմակոսը հրաժարվեց հանձնվելու առաջարկից։
Ի վերջո, Լուկուլլոսին հաջողվեց խորամանկության միջոցով գրավել քաղաքը. նա գրոհը սկսեց այն ժամանակ, երբ հռոմեացիները սովորաբար ճաշում էին, իսկ քաղաքի պաշտպանները կորցնում էին իրենց զգոնությունը։
Հետևանքները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ամիսոսի անկումը նշանակալից իրադարձություն էր Միհրդատյան պատերազմների ժամանակ։ Մ.թ.ա.67 թվականին Միհրդատին հաջողվեց հետ գրավել Պոնտոսի մեծ մասը։ Այնուամենայնիվ, հայտնի չէ, թե արդյոք ծովափնյա քաղաքները՝ այդ թվում Ամիսոսը, կրկին անցել է նրա, թե ոչ։ Սակայն Միհրդատի հաջողությունները կարճ տևեցին և մ.թ.ա. 65թ. Գնեոս Պոմպեոսը հաղթեց պոնտացիներին, որից հետո նրանց թագավորը փախավ։ Մ.թ.ա. 64 թվականի գարնանը Ամիսոսում գտնվելու ժամանակ Պոմպեոսը զբաղվում էր նվաճված տարածքներով։ Ամիսոս քաղաքը դե յուրե շարունակեց մնալ անկախ պոլիս՝ հռոմեական պրոտեկտորատի ներքո և մտավ Պոմպեոսի կողմից ստեղծած Բյութանիա և Պոնտոս գավառի մեջ[8]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 Максимова, 1956, էջ 267
- ↑ Аппиан, Митридатовы войны, 72-76
- ↑ Молев, 1995, էջ 153
- ↑ Максимова, 1956, էջ 258
- ↑ 5,0 5,1 Максимова, 1956, էջ 269
- ↑ Наумов, 2010, էջ 232
- ↑ Максимова, 1956, էջ 270
- ↑ Сапрыкин, 1996, էջ 290
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Аппиан Митридатовы войны. — Спб.: Алетейя, 1994. — 780 с. — (Античная библиотека). — ISBN 5-85233-003-7
- Диодор Сицилийский. «Историческая библиотека».Արխիվացված 2013-10-30 Wayback Machine
- Плутарх. Сравнительные жизнеописания.
- Страбон. ГеографияԱրխիվացված 2016-10-01 Wayback Machine. — М.: «Наука», 1964.
- Юстин. Эпитома сочинения Помпея Трога «История Филиппа»Արխիվացված 2019-08-31 Wayback Machine. — М.: «Наука», 1964.
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- John Anthony Crook et. al. 2: The Cambridge Ancient History Volume IX, The last age of the Roman Republic. — Cambr.: Cambridge University Press, 1989. — 576 p. — ISBN 0-521-25603-8(չաշխատող հղում)
- Mayor A. The Poison King: The Life and Legend of Mithradates, Rome's Deadliest Enemy. — Princeton: PUP, 2009. — 480 p. — ISBN 978-1-400-83342-9
- Елисеев М. Митридат против римских легионов. Это наша война!. — М.: Эксмо, 2013. — 320 с. — (Предыстория Руси). — ISBN 978-5-699-62993-0
- Максимова М. И. Античные города Юго-Восточного Причерноморья. Синопа, Амис, Трапезунт. — М.—Л.: Изд-во АН СССР, 1956. — 472 с.
- Молев Е. А. Властитель Понта. Монография. — Н. Н.: ННГУ, 1995. — 195 с. — ISBN 5-86-218273-X
- Наумов Л. Митридатовы войны. — М.: Волшебный фонарь, 2010. — 512 с. — ISBN 978-5-903505-38-8
- Сапрыкин С. Понтийское царство: Государство греков и варваров в Причерноморье. — М.: Наука, 1996. — 195 с. — ISBN 5-02-009497-8
- Талах В. Н. Рожденный под знаком кометы: Митридат Эвпатор Дионис / В. Н. Талах; под ред. В. Н. Талаха, С. А. Куприенко. — 2-е, доп. и перераб.. — К.: Видавець Купрієнко С. А., 2013. — 214 с. — ISBN 978-617-7085-08-8