Jump to content

Ակրոֆոնիկ գիր

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Ակրոֆոնիկ գիր (հունարեն՝ ἄκρος akros ամենավերին և φωνή phone հնչյուն), գրի այն ձևը, երբ բառերի պայմանական գրանշանները արտահայտում են տվյալ առարկայի անվան սկզբի հնչյունները։ Գրի այս ձևի տարրեր առկա են օրինակ փյունիկյան ու սեմական ժողովուրդների գրերում[1]։ Օրինակ՝ հունարեն տառերը ակրոֆոնիկ են. α, β, γ, δ, տառերի անունները սկսում են համապատասխան տառով՝ αλφα (ալֆա), βήτα (բետա), γάμμα (գամմա), δέλτα (դելտա):

Նախասինայական գիրն ակրոֆոնիկ էր, որը հետագայում սկիզբ է տվել փյունիկյան գրին։ Այստեղ, օրինակ՝ A տառը արտահայտում է ʔ հնչյունը, որը ենթադրաբար ծագել է հին եգիպտերեն ցուլը պատկերող հիերոգլիֆից, որն անվանվում է ʾalp և սկսում է համապատասխանող կոկորդային պայթականով։ Լատիներենի այբուբենը ծագել է փյունիկյան այբուբենից, և մինչ օրս, օրինակ՝ A տառում հնարավոր է տեսնել ցուլի գլուխը, եթե տառը շրջվի՝ ∀: Փյունիկյան այբուբենի երկրորդ դառը «բեթն» է, որը նշանակում է ձի, այն ներկայացնում է [b] հնչյունը։ Հայերենում այս տառերին համապատասխան «այբ» և «բեն» տառերի միացումից էլ ծագել է այբուբեն բառը։

Գլագոլիցայում և վաղ կիրիլիցայում, չնայած տառերը չեն համապատասխանում գաղափարագրին, բայց այբուբեններն ակրոֆոնիկ են։ A, b, v, g, d, e տառերը խորհրդանշող տառերն անվանվում են Ազ, Բուկի, Վեդի, Գլագոլ, Դոբրո, Յեստ։

Հին իռլանդական և բրիտանական այբուբենները անվանվել են ծառերի անուններով, օրինակ՝ A-ը ailm-ն էր՝ սպիտակ եղևնին, B-ը beith-ը՝ կեչին, իսկ C-ն՝ collտիզենին։ Գերմանական ժողովուրդների կողմից օգտագործվող ռունագրերը, նույնպես ակրոֆոնիկ էին։ Օրինակ՝ առաջին երեք տառերը, որոնք համապատասխանում էին /f, u, þ/ հնչյուններին, անվանվում էին fé, ur, þurs նորվեգերենում՝ հարստություն, սելավ/անձրև, հսկա թարգմանությամբ և feoh, ur, þorn հին անգլերենում (հարստություն, ցուլ, փուշ)։ Այս երկու ձևերն էլ ենթադրաբար ծագել են նախագերմանական լեզվի *fehu, *uruz, *thurisaz արմատներից։

Ռեդյարդ Կիպլինգը նկարագրում է այբուբենի ստեղծման հորինված նկարագրությունն իր «Ուղղակի հեքիաթներ» գրքում՝ «Ինչպես են ստեղծվում այբուբենները»[2]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. Հ. Զ. Պետրոսյան, Ս. Ա. Գալստյան, Թ. Ա. Ղարագյուլյան, Լեզվաբանական բառարան (խմբ. Էդ. Բ. Աղայան), Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի հրատարակչություն», 1975, էջ 7։
  2. Just So Stories, Rudyard Kipling